جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مردم همه جوامع، ملیتها و ادیان در برابر ستم حکام ظالم خود دل به نصرت الهی می بندند و به این معتقدند که در یک عصر تاریک و بحرانی جهان که فساد و بیدادگری و بی دینی همه جا را فرا می گیرد یک نجات دهنده بزرگ جهانی طلوع می کند و به واسطه نیروی فوق العاده غیبی اوضاع آشفته جهان را اصلاح می کند و خداپرستی را بر بی دینی و مادیگری غلبه می دهد. این نوید خوش را در تمام کتابهایی که به عنوان کتاب آسمانی باقی مانده اند مانند کتابهای مقدس زردشتیان، تورات یهودیان، انجیل مسیحیان و کتب مقدس بوداییان می توان دید و بالاخره این همان وعده ای است که خداوند در قرآن به مردمان مؤمن فرموده که ایشان را جانشین ستمکاران خواهد کرد آنچنانکه قبل از این در مورد پیروان گذشته نیز این وعده محقق شده است ولی درباره امت اسلامی مژده های دیگری نیز در بر دارد مثلا پس از حکومت فرعون و قبطیان که پیروان موسی(ع) در سرزمین قبطیان مصر سکونت نمودند احکام توریه بر مردم کاملا حاکم و فرمانروا نبود فقط بنی اسرائیل از مبارزات طولانی آسوده و ایمن گشتند ولی درباره امت اسلامی، عصر و زمانی پیش خواهد آمد که دین اسلام و برنامه مکتب عالی قرآن در قلوب عموم مردم فرمانروا گردد و مورد رضایت و انقیاد سلسله بشر خواهد شد که عموم مردم از این دین مرضی اسلام و برنامه قرآن پیروی نموده و کسی به تمرد و مخالفت با اصول اعتقادی آن برنخواهد خواست بلکه بطور عمومی در مقام انقباد و اطاعت بوده و برای همیشه فرمانروا خواهد بود. قرآن برای اثبات این ادعا و هم برای اینکه ستمکاران را متنبه نماید در جاهای متعدد سرگذشت اقوامی را که این سیر تکاملی تاریخی را گذرانده اند نقل می فرماید که ایشان چگونه به گناهانی گرفتار بودند و به نصیحت پیامبران و خیرخواهان جامعه عمل نکردند تا سرانجام به گونه ای از عذاب خداوند گرفتار شده و نسل آنان منقرض و نابود می گردد. حتی در مواردی سرزمینهایی که از این اقوام باقی مانده را ذکر، و مردم را دعوت فرموده تا از این سرزمینها عبور کرده، این آثار را ببینند و از آن عبرت بگیرند. این رساله در موضوع استخلاف امتها ابتدا به شرح گونه های مختلف بیان شده به معنی جانشینی امتها در قرآن پرداخته است پس از آن رفتاری را که مردم ستمکار از خود نشان می دهند که به واسطه آن موجبات عذاب الهی را به گفته قرآن فراهم می کنند و شکلهای مختلف عذابهای هلاک کننده بررسی شده و در انتها سرگذشت اقوام هلاک شده از جمله قوم حضرت نوح، قوم عاد، قوم ثمود، قوم حضرت شعیب و قوم فرعون از زبان قرآن آورده شده است.

پژوهش حاضر در چهار بخش با این موضوعات به نگارش درآمده است: بخش اول، زمین و متعلقات آن در قرآن و نهج البلاغه: زمین در قرآن، کوه ها در قرآن و نهج البلاغه، پدیده های زمین در قرآن و نهج البلاغه؛ بخش دوم، آسمان در قرآن و نهج البلاغه: آسمان در قرآن و نهج البلاغه، اوصاف آسمان در نهج البلاغه، منظومه ی شمسی و نجوم در قرآن و نهج البلاغه، خورشید و ماه در قرآن و نهج البلاغه؛ بخش سوم، مباحث مشترک زمین و آسمان؛ بخش چهارم: بررسی و تحولات زمین و آسمان پایان عمر جهان

نگارنده در این نوشتار، اصول، مبانی و کلّیات روش ها و فنون تدریس و تعلیم در نظام آموزشی اسلامی را بر اساس منابع قرآن و حدیث، مورد پژوهش قرار داده و مطالب و موضوعات را در دو فصل و هفت بخش تنظیم و ارائه کرده است. این روش ها از چهار مجرا در قرآن معرّفی شده اند: بخشی از آن مربوط است به روش هایی که خود قرآن، به نحو خاص در بیان آموزش ها از آن سود جسته و در شکل و نظام آیات و جملات و کلمات آن، تجلّی یافته است؛ مانند استفاده از روش داستان گویی و تمثیل یا استدلال و جدلِ خداوند با مخاطبان ، اعم از مسلمانان، اهل کتاب، مشرکان و کافران و منافقان، و موارد فراوان دیگر از این قبیل. قسمت دیگری از این روش ها با نقل چگونگی برخورد پیامبران الهی با قوم خویش در قرآن معرّفی شده است و سرانجام، گاهی قرآن با نقل قول و عملکرد بعضی افراد غیر از پیامبران، کارایی روش آنان را متذکّر می شود (مانند نقل داستان سامری و بنی اسرائیل). حتّی ممکن است در برخی موارد، این شیوه ها توسط شیطان اعمال شده باشد که قرآن با ذکر آن، تنها به مطلق اثرگذاری این روش ها تأکید دارد، ضمن آن که سوء استفاده هایی را که از این روش ها شده و می شود، مورد طعن قرار می دهد. در روایات نیز همین روش ها، به علاوه روش های دیگری، به صورت مستقیم و غیر مستقیم، مطرح شده است. فصل اوّل، مشتمل بر چهار بخش، به طرح مباحث کلّی و تعریف و تبیین موضوع می پردازد. این فصل، در چهار بخش، اصل مسئله، ضرورت تحقیق، سؤالات، اهداف و فرضیه ها، روش، پیشینه و محدودیت های تحقیق را بررسی می کند. فصل دوم به بخش عمده یافته های تحقیق درباره موضوع اصلی اختصاص دارد. در این فصل، ابتدا چند موضوع مهم مطرح شده است و سپس در بخش دوم، روش های کلّی تعلیمی در شاخه های مستقیم و غیر مستقیم مورد بحث قرار گرفته است. بخش سوم نیز به طور مشروح، فنون خُرد تعلیم را با توجّه به اهداف آموزشی ذیل تقسیمات سه گانه حیطه های عاطفی، شناختی و روانی - حرکتی پیش کشیده و معرّفی نموده است. هر کدام از حوزه های یاد شده، به خودی خود، دارای تقسیمات و انشعاباتی است و انواع متعدّد دیگری را در بر می گیرد. در سیر نگارش تمام مطالب، تلاش نگارنده این بوده است تا مصادیق و دیدگاه های آموزشی اسلام را با نگاه خاص علوم قرآنی عرضه کند. به عنوان مثال، در بخش دوم از فصل دوم، انواع روش های تعلیم را از این دیدگاه، بررسی کرده است. از دیدگاه مستقیم، روش هایی از قبیل: سخنرانی، گفتگو، پرسش و پاسخ، مباحثه، مجادله آمده که البته منظور از مجادله، مجادله به نحو اَحسن است و با مناظره، تشابه ها و تفاوت هایی نیز دارد. روش های غیر مستقیم نیز می تواند به دو گونه روش های مشاهده ای و اکتشافی تقسیم شود. روش های مشاهده ای، شامل روش نمایشی، ایفای نقش، خطاب غیرمستقیم بیانی، خطاب غیرمستقیم عملی و تقلید از الگوست. روش های اکتشافی نیز عبارت است از: روش مقایسه ای، روش تمثیل، روش قصه گویی و روش خودآموزی از طریق خودآزمونی. نویسنده، در بخش سوم نیز در حیطه روش و فن مربوط به عاطفه و احساس، مراحلی را ذکر کرده است که عبارت اند از: استفاده از هنر در تعلیم، رعایت اصل تدریج، اصل عدم سختگیری، زمان آموزش و یادگیری، اراده، انگیزه، راهکارهایی برای جلب مشارکت ارادی فراگیر، و راهکارهایی برای جلب مشارکت غیر ارادی فراگیر.

مباحث اصلی این پایان نامه در سه بخش با این عناوین تنظیم و تدوین شده است: بخش اول، چند بحث مقدماتی: اصل تفاوتهای فردی، تعریف روش ها، سنّ شروع تعلیم؛ بخش دوم، روش های تعلیم: روشهای مستقیم مانند سخنرانی و گفتگو و...، روش های غیرمستقیم مثل مشاهده، نمایش و قصه...؛ بخش سوم، فنون خرد تعلیم: روشها و فنون مربوط به حیطه عاطفی، روشها و فنون مربوط به حیطه شناختی، روشها و فنون مربوط به حیطه روانی حرکتی.

موضوع رنج که محصول مشقت و سختیهای انسانی در قالب ناکامی است در آموزه های دینی و علوم تجربی از جمله علم روانشناسی به گونه ای است که نوع نگرش و برداشت و تفسیر از این واژه می تواند در نوع برخورد انسان در فهم این مفهوم و موضع گیری مناسب در مقابل مسائل رنج آور، موثر واقع گردد. این پایان نامه با بهره گیری از آموزه های دینی و همچنین یافته های علمی بشر در علم روانشناسی، به طرح این موضوع پرداخته و سعی نموده است که با توجه به آن یافته ها و منقح نمودن و جداکردن وجوه مشترک و غیرمشترک، برداشت ها و استنباط های غلط که در بسیاری از موارد منجر به تجلی اموری ناشایست گردیده است، جلوگیری کرده تا از این مسیر فرد را به یک زندگی بهتر و ایده آل در سایه درایت و شناخت کافی راهنمایی نماید. پیام مکتب وحی اینست که یک جامعه زمانی پویاست که نگاه به موضوع رنج یک نگاه واقع بینانه بوده و آنرا پایه ای برای رشد و ترقی به سوی کمال بداند. ولی در صورتیکه نگاه واقع بینانه نبوده و یا به تعبیری با روبرو شدن رنجی و یا سختی، به دنبال رفع آسیب ها بر آید، قطعاً این روش نمی تواند جامعه و یا انسان را از انواع سختی ها برهاند. مگر در صورتیکه انسان در صدد شناسایی سبب و علل رنج ها باشد که در آن موقع می تواند آن جامعه ی پویای ایده آل، که آرزوی هر بشری است بوجود آورد. و همچنین روش تحقیق در این پایان نامه بصورت جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است و روش تحلیل استنباطی قرآن به قرآن که همان سبک علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است، می باشد.

معرفت به امامت و مرجعيت دينی اهل بيت عصمت و طهارت، و التزام به آن با ملاحظه قصص قرآن قابل اثبات است. اين از آن جهت است كه سرنوشت امت اسلامی درست مشابه سرنوشت امم گذشته است كه در قرآن كريم در قصص مختلف گزارش شده است. در اين مقاله تلاش بر اين است، با استناد به آيات قرآن امامت و مرجعيت دينی ائمه اهل بيت (ع) نشان داده شود.

با توجه به اهمیت علوم قرآنی که نقش کلیدی در فهم و تفسیر قرآن کریم دارد، تلاش گردیده تا آراء علوم قرآنی استاد جوادی آملی به شکل تطبیقی با آراء علوم قرآنی علامه طباطبایی(ره) مورد بررسی قرار گیرد. این پایان نامه در چهار بخش فراهم آمده است: در بخش اول، به کلیات بحث پرداخته شده، و در دو فصل فراهم گردیده است. در بخش دوم، به آراء علوم قرآنی استاد جوادی آملی و علامه(ره) در موارد وحی: نزول قرآن و اختلاف قراءات، پرداخته شده است. در بخش سوم، مباحث: اعجاز و صیانت قرآن مطرح شده است. در بخش چهارم، نیز مباحث: محکم و متشابه و ناسخ و منسوخ طرح گردیده است. در خاتمه، نیز به خلاصه مباحث و نتایج حاصله پرداخته شده است. بنابراین با مقایسة میان آراء علوم قرآنی این دو مفسر معاصر به دست آمدکه: در اکثر قریب به اتفاق مباحث، بین این دو مفسر گرانقدر، اختلاف نظر چندانی دیده نمی شود و می توان گفت که: آیت ا... جوادی آملی، در سه محور: تبیین، تعمیق و توسیع، نظرات علوم قرآنی علامه(ره) را بسط داده است، اگر چه به نظر می رسد در مباحثی همچون: «نحوه نزول قرآن» و«تمسک به اوصاف کنونی قرآن» در بحث«تحدّی» جوادی آملی بر نظرات علامه(ره) نقدهایی نیز داشته باشند.

علی(ع) در حالی حکومت را به دست گرفت که جامعه از جهات متعددی دچار انحراف شده بود؛ از جمله این انحرافات آفت دنیاگرایی بود که دامنگیر کارگزاران حکومت نیز شده بود. حضرت در کنار سایر اصلاحات به اصلاح رفتار اقتصادی و معیشتی کارگزارانش اهتمام جدی داشت. این رساله کوششی است، برای تبیین دیدگاه حضرت در مورد سلوک معیشتی مطلوب کارگزارن حکومت و مشتمل بر پنج فصل می باشد که خلاصه مطالب فصول به شرح زیر است: فصل اول: مباحث مقدماتی و کلیات. فصل دوم: بررسی اجمالی نیازهای انسان و چگونگی تامین آنها و نقش الگویی خواص و کارگزاران در این بین . فصل سوم: مروری بر نظام قبیله ای و ویژگیهای اقتصادی آن در عصر جاهلیت و چگونگی برخورد رسول اکرم (ص) با آن نظام، سیاست های اقتصادی خلفای سه گانه و انحرافات بوجود آمده در آن عصر از دیگر مباحث این فصل است. فصل چهارم: در ابتدا به بررسی ویژگیهای عصری که علی(ع) حکومت را به دست گرفت پرداخته شده است. یکی از این ویژگیها، دنیاگرایی است که به صورت فراگیر در جامعه بوجود آمده است و کارگزاران و جامعه حکومتی را نیزآفت زده نموده است. در این فصل که مهمترین قسمت این رساله است به تبیین راهکارهای حضرت برای مقابله با روحیه دنیاگرایی و اشراف منشی کارگزاران پرداخته شده است. فصل پنجم : این فصل در واقع نتیجه گیری از بحث های سابق است و با نگاهی به دو دهه انقلاب به این نتیجه می رسیم که برخی انحرافات اقتصادی جامعه حکومتی صدر اسلام، دامنگیر برخی از مدیران جمهوری اسلامی نیز شده است. لذا با مروری مجدد به راهکارهای علی(ع) در صدد تطبیق آنها با جامعه و عصر حاضر هستیم.

ما در این تحقیق بر آن هستیم تا رویکرد تطبیق آیات قرآنی بر مسائل علمی را تبیین کرده و ضمن بررسی اقوال مختلف در این زمینه به سیر تاریخی آن و نیز به علل و عوامل رشد این رویکرد تفسیری در قرن چهاردهم بپردازیم. سؤالات اساسی پژوهش حاضر بدین قرار هستند. 1- آیا اساساً تطبیق آیات قرآنی بر مسائل علمی جایز است یا خیر؟ 2- اقوال مختلف در این باره کدامند و ادله هر کدام چیست؟ 3- قول حق کدام قول است و چرا؟ 4- تفاسیر شاخص قرن چهاردهم درباره رویکرد تطبیق چه مواضعی دارند؟ به طور خلاصه می توان گفت در این باره سه دیدگاه عمده وجود دارد. گروهی مخالف تطبیق قرآن بر مسائل علمی بوده و برای مخالفت خویش نیز ادله ای را برشمرده اند عده ای نیز موافق تطبیق قرآن بر علوم تجربی بوده و آن را اعجاز علمی قرآن می دانند گروهی نیز قائل به تفصیل شده و تطبیق قرآن را در برخی موارد معتبر و مفید و در بعضی موارد مردود و گمراه کننده شمرده اند. قوال مختار ما هم همین دیدگاه تفصیل می باشد. بدین معنا که اگر آیاتی از قرآن بدون تکلیف و با رعایت اصول و معیارهای معتبر تفسیر با برخی قوانین علوم تجربی و مسلمات علمی قابل انطباق باشد می توان به تطبیق آنها دست زد هم چنین می توان از یافته های علوم تجربی برای فهم بهتر برخی الفاظ آیات قرآن کمک گرفت به تعبیر سید قطب برای توسعه مدلولات قرآنی از مسائل علمی استفاده کرد و به تعبیری دیگر اگر تطبیق یا تفسیر علمی به معنای استخدام علوم در فهم آیات قرآن باشد چنین تفسیری را با دارا بودن شرائط و ضوابط تفسیر می توان پذیرفت لکن اگر تطبیق به معنای تحمیل مسائل علمی بر قرآن یا استخراج علوم از قرآن باشد چنین تفسیری سر از تفسیر به رأی و تأویل مردود در خواهد آورد و پذیرفته نیست. ما در این نوشتار ادله هر دو گروه موافق و مخالف را آورده و به بررسی آنها پرداخته ایم هم چنین دیدگاههای تفصیل را بر شمرده و معیارهای معتبر تفسیر قرآن را تبیین کرده ایم در آخر هم به بیان دیدگاههای مفسرین قرن چهاردهم درباره رویکرد تطبیق پرداخته و برخی نمونه ها را ذکر کرده ایم.

این پایان نامه در هشت فصل تهیه و تنظیم شده است: فصل اول، کلیات: تعریف موضوع تحقیق، هدف تحقیق، فرضیات تحقیق، اهمیت موضوع تحقیق، پیشینه ی تحقیق، روش تحقیق، محدودیت ها، مراحل انجام تحقیق، کلیدواژه ها (واژه های هم مفهوم کار، واژه های مرتبط با انگیزه ی کاری، واژه های مرتبط با مصادیق کار و...)؛ فصل دوم، مدخل: نگرش قرآن به انسان (کرامت انسان، هدفمندی انسان، اهداف اجتماعی انسان، رابطه ی فرد و جامعه، استخدام و به کارگیری)، نگرش قرآن به دنیا (تجارت زیانبار، تجارت زوال ناپذیر)، نگرش قرآن به مال دنیا (زندگی در حد کفاف)، نگرش قرآن به کار؛ فصل سوم، انواع کار: انواع کار از دیدگاه ارزشی (کارهای عبادی و غیرعبادی، کارهای ممدوح و مذموم، کارهای حلال و حرام، کارهای مکروه)؛ فصل چهارم، الگوهای کاری: کارهای مطلوب از دیدگاه قرآن (تعلیم و تربیت، دین پژوهی، تبلیغ، امر به معروف و نهی از منکر، قضاوت، نیروهای مسلّح، کشاورزی و باغداری، دامداری، تجارت، بهره برداری از دریا و رودخانه ها، صنعت، گردش گری، اجاره، کارگری، کار زنان و نابالغ ها، دسته بندی کلی کارها)؛ فصل پنجم، عوامل اشتغال به کار و موانع آن: عوامل اشتغال به کار(اهداف، انگیزه ها مانند میل به برآودن نیازهای اولیه، شخصیت طلبی، میل به بقا، خداجویی)، موانع اشتغال به کار (موانع درونی اشتغال به کار از قبیل اکتفا به حداقل و دید منفی نسبت به دنیا و برداشت منفی از رزاقیت خداوند و تنبلی و سستی، موانع بیرونی اشتغال به کار مانند بهره کشی از عده ای به قیمت بیکاری دیگران و بیکاری تکنولوژیکی و بیکاری پنهان یا اشتغال کاذب و نظام اجتماعی نادرست)؛ فصل ششم، آداب و مقررات کار: شناخت صحیح نسبت به کار (ارزش و اهمیت کار، آخرت گرائی در کارها، شناخت حلال و حرام)، آداب کار در ارتباط با خدا (نیت در کار «اخلاص یا توحید در نیت، تعریف عمل خالص»، شروع کار با نام خدا، «ان شاء الله» گفتن، پرهیز از محرمات، اهمیت دادن به نماز، درخواست از خدا، توکل بر خدا، صبر و شکیبائی، راضی به رضای خدا بودن)، آداب کار در ارتباط با کار (دوراندیشی، تقسیم کار، تقسیم زمان، سحرخیزی، به فال نیک گرفتن امور، استمرار کار، عجله در کار، حرص بر کار، کیفیت کار)، آداب و مقررات کار در ارتباط با دیگران (حُسن رفتار، مشورت، همکاری، رعایت عدل و احسان، قرارداد، وفای به عهد، امانت داری، راستگوئی، اختیار و مس