جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق بر آن است که با تفحّصی عمیق، تأثیر روحی، اخلاقی ذکر خدای تعالی در نهاد بشر را با استفاده از آیات قرآن مجید و روایات معصومان علیهم السلام و با تأکید بر استفاده از تفاسیر شیعه و سنّی از آغاز تاکنون که منابع عظیم اسلامی هستند، مورد بررسی قرار دهد، تا گامی در جهت حلّ مشکلات عدیده انسانِ قرن حاضر از جهت روحی بردارد. از آن جا که بشر قرن حاضر، دست خوش نگرانی ها و اضطراب های عمیق روحی است و هر روز بر بیماری های روحی و عصبی او افزوده می شود، درحالی که کامل ترین دین هاست و به حق، داعیه سعادت دنیوی و اخروی بشر را دارد و دستیابی به آن را به شرط متخلّق شدن به اخلاق اسلامی می داند، لذا ضروری است که موانع سعادت بشر، شناخته شود و مهم ترین راه دستیابی به اطمینان و آرامش روحی از نظر اسلام، بررسی و دستورالعمل آن به کار گرفته شود. از احادیث بسیاری که در ذیل آیات مربوط ذکر آمده، مشخّص می شود که ارتباط اجتناب ناپذیری بین یاد خدای متعال، اطمینان، هدایت و نشاط روح و قلب وجود دارد. پس لازم است بر اساس نقل و عقل، شناخت صحیحی نسبت به خدا باشد تا حقیقت ذکر، آن چنان که باید در وجود ذاکر تأثیر بگذارد و طی مراحل کمال در پرتو ذکر برای انسان محقّق شود و نیز مسائلی مانند: رابطه ذکر و علم، ذاکران و تاریخ، ولو اجمالاً، دانسته شود. این موضوع، طی پنج فصل در پایان نامه این محقّق، عرضه شده است: وی در فصل اوّل، ارزش و اهمّیت موضوع و سوابقی از مطالعات خود را تحلیل نموده است. در فصل دوم، منابع اصلی برگزیده، مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم، چگونگی و حیطه تحقیق، عنوان شده است. در فصل چهارم، که شامل دو بخش است، نگارنده، یافته های خود را عرضه نموده است. وی در بخش اوّل، ابتدا به بررسی مفهوم ذکر پرداخته و سپس دلایلی از قرآن و روایات را با توجّه به تفاسیر برگزیده و شرح احادیث عنوان نموده، تا ثابت کند ذکر، واجب عقلی است. وی در این بخش، تأثیرات مختلف ذکر را بررسی نموده و اُسوه های متعالی ذکر را معرّفی کرده است. سپس عوامل بازدارنده ذکر را مطرح ساخته و راه کسب این خُلق متعالی را تفصیلاً بیان کرده است. در پایان این بخش نیز خالق سبحان را که مذکورِ ذکر است، با استفاده از کلام خداوند و روایات، معرّفی نموده تا حقیقت ذکر، آن چنان که شایسته کمال انسان است، محقّق شود و بر اساس بینش و معرفت، استوار گردد. نگارنده، در بخش دوم این فصل، نقطه مقابل ذکر را که غفلت است، بررسی نموده و تأثیرات آن را ذکر کرده است. در این راستا، تأثیر غفلت در جهان امروز را مطرح کرده و راه گریز از آن را با استفاده از کلام هدایتگر الهی و سخنان گهربار معصومان علیهم السلام و همچنین نظریات برخی از دانشمندان اسلامی و غربی مطرح کرده است. در فصل پنجم، نتایج مطالب عرضه شده، در چهار قسمت بیان شده و سپس، توصیه هایی در زمینه تحقیق عرضه داشته است. این فصل، در پایان، شامل کتاب نامه است که نگارنده، شصت منبع مورد استفاده خود را در آن ثبت نموده است.

این پایان نامه در چهار بخش نوشته شده است ومباحث آن عبارتند از: نگاهی اجمالی به تعلیم و تربیت اسلامی و جایگاه روش ارائه الگو در آن، روش قصه پردازی قرآن کریم با بررسی سیمای یوسف (ع)،موسی (ع) و پیامبر اسلام (ص) و نیز سیمای دشمنان آنان، روش الگو نمایی قرآن از طریق تمثیل و تشبیه، وبالاخره معرفی چند نمونه از الگوهای قرآن.

مباحث اصلی این پژوهش در سه بخش به نگارش درآمده است: در بخش اول، حدود بیست و شش تعریف درباره امانت بدست داده شده و در بخش دوم، شاخص ترین و جامع ترین تعاریف امانت مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. این تعاریف عبارتند از: تکلیف، معرفت، عقل، عشق، ولایت و وجود فیضی. در پایان نظریه وجود فیضی به عنوان نظر مختار انتخاب شده است. در بخش سوم، به بیان نکات اساسی آیه شریفه امانت «انا عرضنا الامانة...» پرداخته شده است و موضوعاتی از قبیل حمل، عرض، اشفاق، ظلوم و جهول بودن انسان و... مورد بررسی قرار گرفته است.

مباحث این پایان نامه عبارتند از: معنا و اهمیت زکات، اسرار زکات با توجه به متون فقهی و تفسیری،چگونگی تشریع زکات، آثار و فوائد مادی و معنوی زکات، همراهی زکات با نماز در قرآن، مصارف هشتگانه زکات، پیامدهای منفی ترک زکات، نقش فردی و اجتماعی زکات از دیدگاه معصومین (ع).

این پایان نامه در سه بخش آمده است. در بخش اول، تعاریف ایمان و مؤمن، درجات ایمان و مباحثی جزآن آمده و در بخش دوم از دعا به عنوان وسیله ارتباطمؤمن با خدا بحث شده و برخی از ادعیه ذکرگردیده است. بخش سوم به بررسی عنایات الهی به مؤمنان و معراج به عنوان نوعی ارتباط میان مؤمن و خدااختصاص دارد.

این پایان نامه در شش فصل تنظیم و تدوین شده است: در فصل اول، کلیاتی از بحث آمده است؛ مانند: تاریخچه ی بحث، پرسش های تحقیقاتی، حدود مطالعاتی، اهمیت مطالعاتی؛ فصل دوم، مرور مطالعاتی؛ در فصل سوم، روش تحقیق معرفی شده و در آن از روش تحقیق و طرح تحلیلی بحث به میان آمده است؛ در فصل چهارم، مباحث اصلی آمده است که عبارت است از: احباط، عوامل احباط در قرآن، موازنه؛ فصل پنجم، به بررسی تکفیر اختصاص دارد و در آن این موضوعات بررسی شده است: معنای لغوی و اصطلاحی تکفیر، عوامل تکفیر در قرآن، تبدیل؛ در فصل ششم، نتایج و پیشنهادهای علمی پژوهش آمده است.

پژوهشی است پیرامون فلسفه صدرایی با مبانی قرآنی و روایی و تبیین میزان تأثیر قرآن کریم بر حکمت متعالیه و آراء فلسفی ملاصدرا است. نویسنده بخش اول از دو بخش پایان نامه را به کلیات اختصاص داده که شامل مروری اجمالی بر زندگی، شخصیت و مکتب صدرالمتألهین، تأثیر قرآن بر افکار و اندیشه های صدرالمتألهین و شکل گیری حکمت متعالیه، ملاصدرا و تفسیر فلسفی قرآن کریم و عوامل تأثیرگذار در شکل گیری نوآوری های فلسفی صدرالمتألهین است. وی در بخش دوم به «آرای اختصاصی و ابتکاری ملاصدرا» پرداخته است و در این زمینه به وجود و احکام مربوط به آن، مُثُل افلاطونی و ارباب انواع، مسائل مختص به معاد و نبوت و ولایت از منظر ملاصدرا اشاره کرده است. برخی از نتایجی که نویسنده به آن دست یافته است عبارت است از عوامل شکل گیری حکمت متعالیه که می توان به چند عامل مهم اشاره کرد؛ حکمت مشائی، حکمت اشراق، عرفان نظری، علم کلام و قرآن کریم و از میان این پنج عامل، قرآن به عنوان بهترین رکن ساختار حکمت متعالیه است. نتیجة دیگر در رابطة عواملی که موجب نوآوری ها و تحول در حکمت متعالیه شده و این مکتب را از حوزه های معرفتی، کلامی، عرفانی و فلسفی ممتاز ساخته، علاوه بر ویژگی های ذاتی صدرالمتألهین از قبیل قوة حدسی و فطانت و استعداد فطری وی می توان به روش معرفتی و منابع معرفتی اشاره کرد.

در این پایان نامه ابتدا به تاریخچه مختصر فرقه های اسلامی از جمله معتزله و اشاعره و کیفیت پیدایش آنان اشاره می شود. آنگاه مفاهیم جبر، تفویض، اراده و طلب نفسی مورد ارزیابی قرار می گیرد. در ادامه ادله عقلی و نقلی معتزله و اشاعره در مورد اثبات جبر و اختیار و پاسخ امام خمینی به آنان مطرح شده و سرانجام مذهب حق (امر بین الامرین) تبیین گردیده است. شبهات موجود در این زمینه از جمله: شبهه تسلسل اراده، شبهه جبر مادی و شهبه تنافی اختیار انسان با برخی آیات و روایات مورد تحلیل واقع شده است. نویسنده در تبیین نظریه متکلمان امامیه در مورد اختیار یا امر بین الامرین، این نظریات را به سه دسته تقسیم می کند: 1- دادن توانایی بر انجام نیکی ها که طبق آن خداوند نه مردم را به گناهکاری وا می دارد و نه کارها را یکسره به آنها واگذار می کند بلکه در عین اینکه آنان را به انجام کار خیر فرمان می دهد با وضع قوانینی آنها را از کارهای بد باز می دارد؛ 2- انسان در کارهای خود علتِ نزدیک و خداوند علتِ دور است و اراده انسان و قدرت خداوند در طول هم قرار دارند؛ 3 – کارهای آدمی، معلول قدرت خود او و یاریِ خدا است. از دیدگاه نویسنده امام خمینی جبر و تفویض مطلق را رد کرده و مسلک امر بین الامرین - با تبیین مذکور - را می پسندد.

این تحقیق در یک مقدمه و پانزده فصل با این موضوعات تنظیم و تدوین شده است: تاریخچه و علت بحث، آرای مستشرقین در زمینه جبر و اختیار در اسلام، بیان شبهات مربوط به جبر و اختیار و پاسخ به آن، نظریه کسب و نقد آن، آزادی و اختیار از منظر اگزیستانسیالیسم، بررسی اجمالی جبر اجتماعی، بررسی جبر تاریخی، جبر و اختیار و وجدان و اخلاق، بررسی مسأله در آیات و روایات، امر بین الامرین، رابطه جبر و اختیار با قضا و قدر، بررسی جبر و اختیار از منظر فلاسفه و متکلمین، علم الهی و مسأله جبر و اختیار، ماهیت اختیار در فلسفه غرب، اراده خدا و مسأله جبر و اختیار.