جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش ابن‌سینا در تحول و توسعه‌ منطق ارسطویی انکارناپذیر است. بررسی دقیق این نقش و ترسیم جایگاه شیخ‌الرئیس در تاریخ علم منطق محتاج دستیابی به تمامی میراث منطقی وی است. بخش قابل توجهی از آثار شیخ در این زمینه به صورت دست‌نویس باقی مانده است. برخی گزارش‌ها از این نسخ غیرقابل اعتماد و مبهم‌اند. بازشناسی آثار و ارائه‌ی گزارش صحیح از آن‌ها در برخی از موارد در گرو تصحیح آن‌هاست. اطلاعاتی که درباره‌ آثاری چون عیون‌الحکمه، الموجزالصغیر فی المنطق و الاشاره الی علم المنطق در فهارس موجود است، ناقص، خطا و مبهم است. عیون‌الحکمه با اثر دیگری به همین نام و از مولف دیگری، خلط شده و آن را با الموجز الصغیر فی المنطق در اضافاتی متفاوت دانسته‌اند. این اضافات در واقع متعلق به رساله دیگری از ابن‌سینا با نام تعالیق فی المنطق یا الاشاره الی علم المنطق است. منطق عیون‌الحکمه همان الموجز الصغیر فی المنطق است که به علت اهمیت به صورت مستقل بازنویسی شده و نام الموجز به خود گرفته است.

در انتساب برخی از آثار منتشر نشده ابن سینا به او تردید وجود دارد. شناخت نظام معرفتی و تحول اندیشه منطقی ابن سینا در گرو داوری در مورد صحت انتساب این آثار به او است. بررسی ساختار و سبک نگارش و تحلیل محتوایی و اسناد مربوط می تواند در این راستا گره گشا باشد.اثر منطقی مفاتیح الخزائن از جمله آثار یاد شده است. تطبیق آن با سایر آثار شیخ و گذر از موارد شباهت و تفاوت ظاهری و رسیدن به مواضع خلاف و وفاق واقعی برای مشخص شدن صحت انتساب رساله به شیخ الرئیس ضروری است.تحلیل محتوایی و مقایسه تطبیقی مفاتیح الخزائن با متون منطقی شیخ الرئیس تفاوت ها و نوآوری هایی را در این رساله نسبت به آثار ابن سینا تأیید می کند. در نوشتار حاضر با مقایسه متن مفاتیح الخزائن با آثار مسلم ابن سینا از لحاظ ساختار و محتوا، انتساب این اثر به ابن سینا بررسی خواهد شد. این اثر شباهت بسیاری به اشارات ابن سینا دارد و اگر صحت انتساب به وی اثبات شود باید گفت رساله یاد شده از آثاری است که شیخ الرئیس آن را در اواخر عمر نگاشته است.

مسئله پژوهش حاضر، چگونگی نقش مشهورات در تعین مدن از دیدگاه فارابی و ابن سینا است. تأمل در باب مدن در آثار فارابی، نقش غایات ریاسات در تعین سیاست ها و نقش مشهورات مدن در جهت وصول به غایات آن ها را نشان می دهد. از تأمل در مباحث مربوط به مدن در آثار شیخ الرئیس، به ویژه مدینه قلت او، می توان نیازهای مدینه را یکی از عوامل شکل گیری اهداف اجتماعات دانست؛ در راستای وصول به این اهداف برخی از مشهورات وضع می شوند و برخی تغییر می یابند. به همین دلیل مشهورات هر جامعه، آئینه نیازهای جامعه و اهداف زعماء به حساب می آیند. دامنه مشهورات از حیث کارکرد، متخیلات و اقناعیات را در برمی گیرد و هر سه مورد، از روش های انتقال مفاهیم حقایق کلی به شمار می روند. تأمل در دو مبحث جوامع و مشهورات نزد این دو فیلسوف، نشان می دهد مشهورات از عوامل تأثیرگذار در وصول مدینه به اهداف خود و در نتیجه در تعین جوامع هستند. مقایسه میان مباحث مُدن در آثار دو فیلسوف یادشده، نشان دهنده آن است که سیر ترتب مدن نزد فارابی طی سه مرحله و بر اساس نظریه انسان شناسی او است و ابن سینا در بیان مدن نظر به سیاسات زمان خود داشته و با رویکرد انتقادی به بحث پرداخته است.

جهانی شدن، پدیده ای ژرف با ابعادی گوناگون در عصر کنونی بر تمامی جنبه های زندگی بشر تأثیر گذاشته است. این امر از نظر برخی پروسه ای طبیعی و از نظر برخی دیگر پروژه ای امپریالیستی و از نظر گروه سوم پدیده ای حاوی فرصت ها و تهدیدها برای همگان است. جهانی شدن بر ابعاد اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و ارتباطاتی زندگی آدمیان مؤثر بوده و به نوعی در پی یکسان سازی نظامهای بشری است. دین به عنوان مؤلفه ای مهم در عقاید، باورها و عملکرد انسانها نیز از تأثیرات این پدیده در امان نمانده است. دنیای اخلاق نیز مانند دین، در راستای توسعه جهانی شدن با چالشهای زیادی در زمینه های گوناگون مواجه شده است. سازمان آغازگر ادیان متحد، برای ایجاد وحدت بین ادیان و خاتمه دادن به نزاعها و جنگهایی که ریشه در گوناگونی عقاید مذهبی دارد، اقدام به برگزاری جلسات و کنفرانسهای بین ادیان برای ارائه منشور ادیان متحد نموده است. این سازمان که به عنوان همتایی معنوی برای سازمان ملل متحد لحاظ می شود، از سوی مسیحیان انجیلی و برخی ازتودکسها با مخالفت جدی مواجه شده است. چنین جنبشها و تحرکاتی که در راستای پاسخگویی به نیازهای بشر و همچنین حل مشکلات بین ادیان صورت پذیرفته و به مقتضای فرآیند یکسان کننده ی جهانی شدن تسریع و تسهیل شده است، حامل فرصتها و تهدیداتی برای ادیان مختلف می باشد. دین اسلام به عنوان یکی از بزرگترین ادیان جهان در وضعیت فعلی از جنبه های گوناگون به چالش خوانده می شود و از آنجا که اینگونه فعالیتها بر پلورالیسم دینی استوار است موضعگیری اسلام در قبال حرکات اینچنینی همان موضعگیری در قبال پلورالیسم دینی و انواع آن است. از سوی دیگر مسائل سیاسی پشت پرده ی این سازمانهای جهانی و میزان تحقق شعارهای آنها برای ایجاد صلح و عدالت در جهان ناکارآمدی این قبیل حرکات را هر چه بیشتر به نمایش گذاشته است و این امر خود راه را برای ارائه ی دین اسلام به عنوان تنها راه رسیدن به صلح و عدالت هموار می کند. دین اسلام از طرفی ادعای عالمگیر بودن دارد و از طرف دیگر در پاسخگویی به مسائل و مشکلات آدمیان در جنبه ها عملی و نظری قابلیت های فراوانی را دارا می باشد. در این شرایط بر علمای اسلام و مسلمین است که در شرایط فراهم شده ی کنونی با وجود تهدیداتی چون ایدئولوژی زدایی و طرح نظریه های رقیب دینی که ادیان را به اخلاق یا معنویت تحویل می برد، از فرضتهای