جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق در تلاش است تا با بررسی اجمالی موضوعات مختلف کلامی و فلسفی که با علیت رابطه‏ای مستقیم دارند، دایره بسیار گسترده این بحث را روشن کند تا در پرتو آن به اهمیت شگرف بحث علیت برسیم. روشن است که از یک سو میان مسأله علیت با مسائل کلامی‏ مانند اراده الهی، اختیار انسان و اعجاز و از سوی دیگر میان آن و برخی مسائل فلسفی و عرفانی چون قاعده الواحد و وحدت وجود، ارتباطی وثیق وجود دارد لذا شایسته است که به بحث علیت نگاهی ویژه شود تا با فهم دقیق مسئله علیت و ضرورت علی، دشواری و نکات مبهم بسیاری از این موضوعات آشکار شده و سوالات و شبهات فراوانی پیرامون آنها از میان برداشته شود.

این مقاله در صدد تبیین روش دو علم کلام و فلسفۀ اسلامی و سپس بررسی رابطۀ روشی میان آن دو است. این دو علم به‌عنوان دو علم مستقل مانند دیگر علوم اسلامی، در بستر زمان، با یک‌دیگر تعاملاتی از جمله تعاملات روشی داشته‌اند. علوم اسلامی (تفسیر، فقه،کلام، فلسفه و …) چون شبکه‌هایی در‌هم‌تنیده هستند که بر یک‌دیگر بسیار تأثیر گذارند. صَرف‌نظر از دیدگاه‌های افراطی و تفریطی در این زمینه، می‌توان گفت از ابتدا تا کنون، بین این دو تعاملاتی نظیر تعاملات تاریخی، تداخل در مسائل، تعاملات روشی و … وجود داشته است. با توجه به عنوان این مقاله، در تحلیل روش این دو علم، به این نتیجه می‌رسیم که بین ‌روش‌های کلامی‌ای که از ابتدا تا کنون، تحولات و تطوراتی داشته‌اند، یعنی از روش ابتدایی جدلی، شروع و در نهایت، به روش فلسفی و برهانی تحول یافته است و همچنین ‌روش‌های ‌فلسفۀ اسلامی که آنها نیز تحولاتی داشته‌اند؛ یعنی از روش عقلیِ محض - به سبک روش مشایی فلسفۀ یونان – شروع شده و تا انواع ‌روش‌های مشایی اسلامی ‌(بومی‌سازی روش مشایی اسلامی)، اشراقی اسلامی و حکمت متعالیه صدرایی، تکامل یافته است، مناسباتی وجود داشته و دارد.

چکیده ندارد.

محمدعابدجابری یکی از مشهورترین متفکران جهان اسلام بود. وبا آنکه بعضا با نگاهی آکنده از شک و تردید به تألیفات وآراء وی نگریسته می شود، لکن توانست در محافل علمی غربی وحتی جهان عرب، به شهرت قابل ملاحظه ای دست یافته، دیدگاههای نوی به مسائل فرهنگی جهان عرب داشته باشد. وی در جلد چهارم "العقل الاخلاقی العربی" کوشید با بهره گیری از مولفه ها و روش های گوناگون وبا بررسی میراث های 5 گانه اسلامی خالص،عربی خالص، ایرانی،یونانی وصوفیانه برتری عقل اخلاقی عربی را بر کرسی نشاند و نتیجه بگیرد که: خرد، سیاست و اخلاق عربی نسبت به میراث های دیگر برتری داشته وآنچه باعث تباهی اخلاق عربیگشته؛ عمدتا میراث ایرانی بود که توانست با ارزشهای خسروانی اردشیر ـ اخلاق اطاعت ـ این هدف را به فرجام رساند.جابری به این منظور با نگاهی کاملا انتقادی میراث های ایرانی وصوفیانه را مورد بررسی قرار داده وبا برداشتهای متناقض وناصحیح خود ریشه اصول و مبانی مذهب تشیع رادر میراث های قدیمی قبل از اسلام وعمدتا در میراث ایرانی و اسرائیلیات عبدالله ابن سبا معرفی کند. لذا بر آن شدیم تا با بررسی و نقدآراء اخلاقی وی نشان دهیم که چه میزان از نوشته ها ونظریات وی صحیح بوده و چه خطاهایی را مرتکب شده است. وآیا عقل اخلاقی در انحصار فرهنگ عربی است؟ در نتیجه دوکار اساسی را پیش رویمان قرار دادیم.1- مطالعه وبررسی تمامی نوشته های وی در مورد اخلاق وسپس یافتن خطاها، لغزش ها، ادعاهای فاقد مستند تاریخی و پیش داوریهای ناقص وی.2- مراجعه به منتقدینی که به بررسی و نقد آراء وی پرداخته اند.که در نهایت مشخص شد جابری در جای جای نوشته هایش به نتایج نادرستی دست یافته است.

چکیده: دلایل عقلی و نقلی بسیاری دال بر امکان آگاهی از غیب وجود دارد که امام علیه‌السلام به شکل کامل از آن برخودار می‌باشد. امام در بهره‌مندی از این علم، از منابعی الهی بهره‌مند می‌باشد که حجیت آن بر مبنای عصمت امام که احتمال کذب در حق او ممتنع می‌باشد مسلم است. بر همین مبنا علامه طباطبایی معتقد است که امام علاوه بر علم عادی سایر انسان‌ها دارای علمی غیر عادی می‌باشد که بر اساس آن به تمام وقایع عالم و حوادث حال، گذشته و آینده آگاه می‌باشد که این علم به تعلیم الهی است و علم به غیب ذاتی که مخصوص خداوند است نمی‌باشد. به نظر ایشان علم امام به دلیل اینکه علم به لوح محفوظ می‌باشد غیر قابل تغییر است و متعلق تکلیف واقع نمی‌شود و تنها متعلق رضا به قضای الهی قرار می‌گیرد. امام برای آگاهی از علوم غیبی نیاز به توجه به مقام نورانیت خویش دارد و بی‌توجهی به همین مطب عامل بروز برخی شبهات می‌باشد. امام خمینی (ره) نیز مانند علامه طباطبایی قائل به نظریه تعمیم علم امام می‌باشد و امام علیه‌السلام را حامل علم الهی می‌دانند. بنابر نظر ایشان، امام انسان کاملی است که تجلی تمام شئونات الهی از جمله علم الهی می‌باشد. ایشان بهره‌مندی از اسماء الهی را نشان دهنده وسعت علم امام می‌دانند و بیان می‌دارند که بهره‌مندی از علوم غیبی تنها به شکل حضوری و با برطرف شدن شواغل و عدم وابستگی به طبیعت حاصل می‌شود. بنابراین، این دو متفکر بزرگ امام علیه‌السلام را عالم به تمام وقایع هستی می‌دانند و آیات و روایات را موید افکار خویش قرار می‌دهند. دیدگاه علامه طباطبایی و امام خمینی مکمل یکدیگر می‌باشند به این صورت که علامه طباطبایی بیشتر به جنبه‌های فلسفی و کلامی بحث توجه دارد ولی امام خمینی به جنبه‌های عرفانی.کلمات کلیدی: علم امام (ع)، علم غیب، علامه طباطبایی، امام خمینی (ره)

چکیده: خدا محوری و اخلاق مداری دو خصیصه بزرگ مکتب امام غزالی و اسپینوزا هستند. دو ویژگی مهمی که در مکتب پیامبران الهی و اهل بیت علیهم السلام نقش بارزی داشته اند. رساله حاضر عهده دار بررسی تطبیقی مساله اخلاق مداری در دو سنت فلسفی ـ یهودی اسپینوزا و اشعری ـ اسلامی امام غزالی است. دو اندیشه یاد شده در مبانی معرفت شناختی، وجود شناختی، انسان شناختی و دین شناختی اختلافات بنیادین دارند، همچنین عقل گرایی در عین وحی مداری اسپینوزا، عقل گریزی در عین وحی مداری غزالی می‌تواند اختلاف دیگر این دو مکتب باشد. و از سوی دیگر خدا محوری، اخلاق مداری، تمایل به جبر می‌تواند وجوه تشابه آن دو باشد. کلید واژه ها: اخلاق محوری، خدامداری، امام غزالی، اسپینوزا

چکیدهدراین رساله، هدایت تکوینی موجودات از منظر ملاصدرا و علّامه طباطبایی مورد مُداقه و بررسی قرار گرفته است. بعد از اثبات مبدء هستی، پرسش از هدف آفرینش و چگونگی رسیدن به آن است. در افعال خداوند، علت غایی همان علم ذاتی اوست. از طرفی، غایت و هدف نداشتن با حکمت او سازگار نیست. بنابراین، برای رسیدن به هدف، هدایت و راهبری بسوی آن هدفمطرح است و از سویی دیگر، تغایر علت غایی و علت فاعلی در خداوند به اعتبار است و او خالق و فیّاض علی الاطلاق و از سویی بی نیازمطلقاست و از جهتی دیگر، ولّی مطلق اوست و هدایت تکوینی از شُعَب ولایت الهی است. پس، «خلق» همان اعطاءِ کمال اول و «هدایت»، اعطاءِ کمال ثانی است؛ زیرا خداوند خالق است، پس هادی بالذات اوست و هدایت، سنّت عام الهی است. بنابراین در تمام مراتب هستی جاری است؛ چون هدایت نکردن، با رحمانیّت و فیّاضیّت و مبدئیّت او سازگار نیست. از منظر ملاصدرا، سرچشمه ی کمال اول و دوم دراسم مرکب«حیّ قیّوم» است که همان واجب الوجود است. او منشاء صفت هدایت را صفت«قیّوم» دانسته و «حیّ» را منشاء صفات ذاتی می شمارد و چون حیّ قیّوم است، پس هادی بالذات است. بنابراین درقیام موجودات به خداوند، هدایت هم نهفته است. علامه طباطبایی نیز،قلمرو هدایت را تمام هستی می داند با این تفاوت که وی تأکیدی بر رحمانیّت، حکمت و عدالت الهی می¬نماید. رحمت را ایصال به مطلوب دانسته و مساوی با هدایت تکوینی است و عالم را که فعل خداوند است، عین حکمت و حق می داند. ویژگی بارز تفکرات علّامه طباطبایی، توجّه وی به فرضیّاتعلوم تجربی است، مانند فرضیه داروین. با اصول ملاصدرا و نظام فکری علامه طباطبایی، می¬توان چالش¬های علوم زیستی و اخترشناسی در باب پیدایش حیات، جهان و نوع انسان را هم پاسخ داد و هم آنان را بهپاسخ گویی در برابر چالش¬های فلسفی برآمده از مبانی محکم این دو حیکم واداشت. نظریه «انفجار بزرگ»، شبهه ی بی نیازی عالم ماده در پیدایش به خداوند را کرده که با نظریه ی اصالت وجود و فقر وجودی تمام موجودات به خداوند(درحدوث و بقاء) منتفی خواهد بود و ثابت می گردد هستی بر اساس طرح و هدایت از سوی خالق، رو بسوی کمال نهایی دارد کهغایت نهایی(خداوند) است. آشکار می گردد که مشکل اساسی نظریات مطرح شده، گرفتن نتایج متافیزیکی و فلسفی از برخی نتایج ناقص علوم تجربی است. همچنین ثابت می گردد که مبانی آنها با اصول ملاصدرا و نظام فکری علّامه مردود است. کلیدواژگان: هدایت تکوینی، علّت غایی، ملاصدرا، علامه طباطبایی، شُبهات

ش?ت اب ید?یم متسیب و مهدزون نرق رخاوا رد یفسلف بتکم کی ناونع هب مسیتامگارپنیا ناراذگناینب . درک ادیپ لماکت و روهظ ییوید و زمیج ، سریپ نوچ ینادنمشیدنا یدمآراک و یلمع هبنج لابند هب رتشیب و دندوب هدش هتسخ یفسلف ضماغ میهافم زا هفسلف لصا هب هژیو هجوت اب . دوب هفسلف ندرک یدربراک اهنآ ش?ت مامت و دندوب هفسلف ملع ،تیبرت و میلعت رد مکاح هفسلف هب مسیتامگارپ نایرج ،هفسلف نیا رد مولع یدمآراک یلیلحت هفسلف یدج بیقر تروص هب و دش لیدبت نآ ناوریپ ینیب ناهج یتح و تسایس یم هرهب م?سا ینایحو میلاعتزا هک دوخ ینغ هناوتشپ اب زین یم?سا هفسلف .دیدرگ دادملق هبنج نیا هب تسا هدش یعس همان نایاپ نیا رد .

رابطه میان واقع و ارزش یکی از مسائل مهم فلسفه اخلاق معاصر است؛ بنابراینبررسی آن در میان آراء متفکران اسلامی ضروری به نظر می‌رسد با بررسی مبانی فکری و فلسفی سه تن از متفکران اسلامی مانند فخر رازی، مهدی نراقی و علامه طباطبایی در صدد بیان آراء ایشان درباره هست و باید‌های اخلاقی و رابطه میان آن دو هستیم. فخر رازی با بیان نظریه امر الهی، نفس انسان و احکام آن به عنوان واقع اخلاق اسلامی و ستایش، سرزنش، پاداش و عقاب به عنوان ارزش‌های اخلاقی، رابطه میان واقع و ارزش‌ها را رابطه‌ای هستی‌شناسانه تفسیر کردند و هم‌چنین در نظام اخلاقی مهدی نراقی نفس انسان، قوای نفسانی و احکام نفس را به عنوان واقع اخلاقی، فضیلت و رذیلت‌ها همان باید، نباید و ارزش‌های اخلاقی است. ایشان قائل به رابطه‌ای روان‌شناسانه میانواقع و ارزش‌ها است و در نهایت علامه طباطبایی در نظریه اعتباریات خویش، مرتبه‌ای از نفس ناقص انسان و قوای نفسانی و شئوناتش مانند نیازها و خواسته‌هایش را به عنوان واقع نظام اخلاقی و اعتبار باید و نبایدها را به عنوان ارزش‌های اخلاقی می‌داند و معرفت به واقع اخلاق را ملزم به معرفت به باید و نباید و یا ارزش‌های اخلاقی می‌داند. بنابراین علامه طباطبایی یک رابطه معرفت‌شناسانه میان واقع و ارزش قائل است. در نتیجه ضروری به نظر می‌رسد علاوه بر رابطه منطقی واقع و ارزش یک سری از روابط دیگر میان واقع و ارزش-های اخلاقی قابل بررسی است. اعتبارسازی باید و نباید یا معرفت به ارزش‌ها به مرور زمان و با تجربه کافی دقیق و صحیح خواهد بود و تمام بشر به طور فطری از این نوع معرفت برخوردار هستند. نباید تصور شود میان واقع و ارزش‌های اخلاقی اگر رابطه منطقی نباشد می‌توان هر باید و نباید یا ارزش‌های اخلاقی را از هر کجا به دست آورد.در نهایت با بررسی نظریه اخلاقی این سه متفکر اسلامی می‌تواند فهمید این طور نیست که میان واقع و ارزش فقط رابطه منطقی وجود داشته باشد و اگر آن رابطه با استدلالات فلسفی یا کلامی مورد خدشه قرار بگیرد ارزش‌ها از واقعیات جدا شده و هیچ نوع رابطه‌ایمیان آن‌ها وجود ندارد. بلکه انواع متفاوتی از روابط میان واقع و ارزش‌ها می‌توان یافت.

اعتقاد به معاد همواره از آغاز زندگی بشر به عنوان یک اصل در اعماق وجودی او ثابت و استوار بوده است دراهمیت آن همین بس که گفته شود تمام انبیاء الهی و اوصیاءو اولیاء عمده توانشان را در اثبات و تبیین روز حسابرسی قیامت گذاشته اند. از طرف دیگر مبحث معاد همواره یکی از پر جاذبه ترین موضوعات کلامی جهت مطالعه و پژوهش بوده است. و حکیمان و عارفان برای رسیدن به تصور هر چه صحیح تر از مسأله معاد تلاش های بی وقفه زیادی را متحمل شده اند. این تلاشهای متفاوت در بعضی مراحل تاریخی منجر به پدید آمدن نحله های فکری و کلامی متفاوت شده است.