جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با وجود اینکه مسئله معاد جسمانی مورد پذیرش اندیشمندان اسلامی است ولی مسئله کیفیت جسم در معاد جسمانی از مسائل مورد اختلاف بین آنهاست اکثر متکلمان از جمله خواجه نصیر بر این باورند که بعد از مرگِ بدن دنیوی، ومتفرق شدن اجزای این بدن، به وسیله اراده و قدرت خداوند اجزای متفرق شده جمع می‌گردد و بدن اخروی ساخته می‌شود و عود ارواح بر این ابدان صورت می‌گیرد، و کیفیت جسم همان کیفیت اجزای پراکنده خواهد بود. اما دیدگاه فلاسفه اسلامی از جمله ملاصدرا و علامه طباطبایی و ابن‌سینا و... متفاوت از دیدگاه متکلمان است، از دید حکمت متعالیه کیفیت جسم اخروی از قبیل همان کیفیت بدن دنیوی که دارای ماده و استعداد بود نیست؛ بلکه بدنی است که در برزخ جسم مثالی است، و متناسب با نشئه آخرت است و این بدن توسط نفس با کمک خیال، ابداع می‌گردد. در حکمت مشاء هم عقیده بر این است که بدن اُخروی از جنس اجسام فلکی بوده و دارای کیفیّات آن اجرام می‌باشد. و از دید علامه طباطبایی بدن اخروی همان بدنی است که از استخوان های پوسیده شکل می‌گردد و عود ابدان بر ارواح صورت می گیرد. در این نوشتار تلاش خواهد شد ضمن تبیین دیدگاه فلاسفه و متکلمان اسلامی دیدگاه صحیح با استناد به آیات و روایات روشن شود

در تاریخ فلسفه هموارهمسأله خدا یکی از دغدغه های فیلسوفان بوده است وتاریخ ادیان نیز گواهی می دهد که متألهان، برای دفاع و تبیین آموزه های دینی خود از پژوهش های فلسفی سود جسته اند. خدا بدون تردید مناقشه آمیزترین و بحث خیز ترین موضوع تاریخ بوده و خواهد بود. مسأله ی الحاد و خدا ناباوری مقوله ای خطیر در حوزه الهیات به شمار می رود ودر چندین موردبه طور طبیعی و عادی در اعتقادات دینی افراد رخنه کرده است. منکران و ملحدان علاوه برتشکیک در براهین خداشناسی سعی می کنند با دلایل و شبهات مختلف مدعای خود ، عدم وجود خدا را اثبات کنند. این پژوهش به نقل و نقد شبهه های متعدد در عرصه ی خدا شناسی اختصاص دارد . شبهه هایی که از عصر ظهور دین و ترویج اندیشه ی خداباوری و اینک نیز به شکل های سنتی و جدید البته با شدت بیشتر اندیشه ی خدا پرستی را مورد آماج حملات خود قرار داده است.به تعبیر دیگر وجود خداوند مستغنی از دلیل و برهان است اما برای نشان دادن وجود خداوند و اثبات آن برای غیر متألهان اعم از جاهل و شکاک و ملحد، خصوصا در عصر کنونی که باور به خداوند و دین مورد آماج شبهات مختلف قرار گرفته است اقامه ی براهین برای اثبات خداوند و پاسخ به شبهات امری ضروری می باشد و براهینی که برای اثبات خداوند بیان شده مستحکم ترین براهین برای اثبات خداوند بوده و خواهند بود .معروفترین تقسیم بندی براهین خداوند به سه دسته است که عبارتند از: برهان جهان شناسی ، برهان وجود شناسی و برهان طبیعی یا غایت شناسی است که برهان جهان شناسی شامل براهین وجوب وامکان، فطرت، حدوث وحرکت وبرهان وجود شناسی که مربوط به برهان وجودی آنسلم است و برهان نظم جزء برهان غایت شناسی است با توجه به این براهین می توان بر ادله ی و شبهات منکران وملحدان خداوند پاسخ گفت. در این پژوهش ضمن گزارش از شبهات و دلایل منکرین خداوند و طرفداران و طراحان آن با رویکرد کلامی وفلسفی در صورت مناسب به تحلیل و نقد شبهات با تکیه بر اندیشه ی شهید مطهری با جهت گیری تحلیلی و توصیفی و انتقادی می پردازیم .

از جمله صفات خداوند که از دیرباز مورد بحث فیلسوفان و متکلمان قرار گرفته، صفت اراده است و هرکدام بر اساس مبانی خود آن را تبیین کرده اند ، در این میان صدرالمتألهین به عنوان بنیانگذار حکمت متعالیه بر آن است که اراده ی الهی، علم او به نظام اصلح و نظام اتمّوهمچنین از صفات ذات است و علم او به نظام اتمّ، همان داعی است. ملاصدرا همچنین اراده و محبت را به یک معنا می داند. ایشان اراده را از عوارض وجود بما هو وجود میداند و معتقد است همانطور که وجود مشترک معنوی است و در مورد واجب و ممکن بصورت واحد به کار میرود، اراده نیز که از توابع وجود است در هر دو ( واجب و ممکن) مشترک معنوی استو امام خمینی (ره) به تبع پیشگامان فلسفه ، اراده ی حق را به افاضه خیرات که برحسب ذات مرضی حق باشد تعبیر کرده است. ایشان معتقدند همانطور که وجود امری تشکیکی است صفات وجود از جمله اراده نیز امری تشکیکی است و هر موجودی به تناسب مرتبه وجودی اش از آن بهره مند است و اراده الهی یعنی رضای الهی به افاضه خیرات از ذاتش .همچنین از نظر ملاصدرا و امام خمینی (ره)، نحوه تعلق اراده خداوند به مخلوقات و از جمله انسان، به اینصورت است که انسان نه کاملاَ مختار است و نه کاملاً مجبور بلکه مضطرّی است در صورت مختار؛ یعنی اراده ی خداوند و اراده ی انسان در طول هم اند و رابطه شان طولی است و خداوند اراده کرده است که انسان کارهای خود را با اختیار و اراده انجام دهد.

برهان نظم متداول‏ترین برهان بر اثباتوجود خداست. برهان نظم با استفاده از نظم در جهان طبیعت درپی اثبات ناظم و علم وحکمت برای خالق جهان است . به عبارتی، هدف و وظیفه برهان نظم آن است که ما را از سطح طبیعت و جهان مادی به ماورای این جهان مادی که ذاتی علیم و حکیم است برساند و به خوبی از انجام چنین وظیفه‏ای برمی‏آید.دیوید هیوم (1711-1776 میلادی) انگلیسی از فلاسفه تجربه گرا و شکاک غربی است. وی با بسیاری از مبانی متافیزیک به معارضه برخاست چنانکه دلایل وجود خدا را نیز مورد مناقشه قرار داد، از آنجا که در عصر وی، مشهورترین دلیل اثبات خداوند در جهان غرب، دلیل نظم یا برهان علت غایی بود، وی این دلیل را مورد چالش جدی قرار داد و اشکالاتی بر آن وارد کرد. بسیاری از متکلّمان و فلاسفه غربی اشکالات وی را وارد دانسته و برهان نظم را نا استوار انگاشتند. متفکران اسلامی نیز در بحث های فلسفی و کلامی خود مناقشات هیوم بر برهان نظم را مورد توجه قرار داده و به آن ها پاسخ داده اند که در این تحقیق با جهت گیری تحلیلی و انتقادی به آن پرداخته شده است.

مسأله یشـرّ یکی از مسائل بنـیادی در نـظامهای الـهیات به ویژه درفلسفه ی اسلامی به شمار می‌آید. ایـن مسـأله بـا رویکردهایگوناگون مورد توجه اندیشمندان مسلمان واقع شده است. مسأله ی شرّ، به دلیل چند تباری بودن یک بحثمیان رشته ایاست که بررسی و پاسخ به آن نیازمند استفاده از روش‌های کلامی،عقلی وفلسفی،منطقی ونقلی... می باشد.فلاسفهمسلمان بحث شر را با تحلیل مفهومی آن آغاز می‌نمایند، در این تحلیل نشان می دهند که شر امر عدمی اعمعدم ذات و یا عدم کمال ذات است. استادمطهری از جمله فلیسوفان معاصراست که با تأکید براهمیت مسأله، تبیین جامع از ابعاد آن ارایه داده و در بیشتر آثار فلسفی خود از نظریه نیستی انگاری شر دفاع و آن را برهانی دانسته است. این پژوهش در صدد تبیین مسأله ی شر و راه حل آن از دیدگاه شهید مطهری می باشد. او با مبنا قراردادن نظریه ی نیستی انگاری شر به تبیین نظاماحسن و پاسخبهشبهه ی شرمی پردازد. این مهم ترین یافته ی این پژوهش است.

یکی از مسائل جذاب در حیطه نفس آدمی این است که نفس از چه جایگاهی در هستی برخوردار است ؟ خداوند چه مقام و جایگاهی برای آدمی قرار داده است ؟ با دو دید می شود به تبیین این مساله پرداخت : دید عرفانی و فلسفی که هر دو با اینکه حقیقت آدمی را به نفس او می دانند ولی به دلیل مبانی متفاوتی که دارند تصویری که از این جایگاه می دهند نیزتا حدی متفاوت است . ابن عربی نفس آدمی را نسخه الهی ، جامعیت کبری ، و در نهایت عالم صغیر می داند که با گذشتن از عوالم سه گانه وجود یعنی عالم مادیات ، عالم میانی یعنی عالم مقداری و محسوسات که عالم مثال نیز نام دارد و سومین نشئه عالم یعنی عالم صور عقلی و مثل مفارق به مرتبه ای می رسد که عنوان « حضره الخلیفه » و « مرآت الحضره الهیه » را به خود اختصاص می دهد زیرا که مظهر ذات ، به جمیع اسماء حسنی « انسان کامل است » .ولی در حکمت متعالیه گویی این دو در هم آمیخته می شوند و تفاوتها به حداقل می رسد به عبارت دیگر دیدگاه ملاصدرا در مورد نفس و جایگاه آن در نظام هستی تا حدودی بیان فلسفی دیدگاه ابن عربی می باشد ، بنابراین میتوان گفت که دیدگاه صدرالمتالهین در این مورد نوعی زمینه عرفانی داشته است ، با وجود این ، تفاوتهایی نیز بین این دو دیدگاه وجود دارد که در ضمن این پژوهش به آنها اشاره خواهد شد . لذا در ابتدا به تبیین این جایگاه در عرفان می پردازیم وبه مراتبی که ابن عربی برای هستی قائل است و جایگاه آدمی در این سلسله مراتب ، و در نهایت به نظر ملاصدرا اشاره می شود که همچون پلی ارتباطی بین فلسفه و عرفان عمل می کند .

پس از توحید، انسان کامل مهم ترین بحث در عرفان نظری به حساب می آید و عارفان درباره آن از جهات متعدد، حقایق سودمندی را مطرح و تبیین کرده اند. از این رو در این پایان نامه ساحت نظری انسان کامل در رهیافت فلسفه اشراق (سهروردی) و مقایسه آن با دیدگاه امام خمینی (ره) تحلیل و بررسی گردیده است. سهروردی معتقد است انسان کامل کسی است که از دانش، حکمت و دانایی برخوردار باشد و جانشین خدای بزرگ و حکیم متالّه باشد و زمانی که این حکیم ریاست واقعی جهان را بر عهده بگیرد آن جهان نورانی و درخشان می شود ولی اگر از حکیم الهی تهی بماند ظلمت ها و تاریکی ها بر عالم و مردم چیره می شوند و هم چنین از دیدگاه سهروردی کمال انسان امری دو بُعدی است یعنی علاوه بر تکامل قوهنظری و علم به حقایق عالم وجود باید در قوه عملی نیز به ملکه اعتدال دست پیدا کند. امام خمینی (ره) نیز در بسیاری از تالیفاتش در باب انسان کامل سخنانی عمیق بیان کرده است. وی انسان کامل را در آثار مختلف خویش پر فروغ جلوه داده است. اگر چه نظریه انسان کامل به صورت پراکنده در آثار ایشان آمده است، با جمع آوری و تحلیل آراء ایشان به نتایج خوبی می توان دست یافت. امام خمینی (ره) معتقد است که غایت جهان انسان کامل است چون بدون انسان کامل کل خلقت عبث و فاقد حکمت بوده و هدف از خلقت انسان تحقق انسانیت کامل و به فعلیت رساندن استعدادهای اوست و عبد الله، عند الله، ولی الله و صاحب ولایت مطلقه است و هم چنین انسان کامل از نظر امام (ره) واسطه حق در اعطای کمالات الهی و تنها صاحب حق در تصرف هستی است که حق تعالی آفرینش هستی را طفیل وجود او میدانست.

مسأله منشأ دین یکی از مسائل مهم در کلام جدید است ، بحث منشأ دین است که علل پیدایش دین را به عنوان یک پدیده ی مهم و تعیین کننده در تاریخ زندگی بشر مورد بررسی قرار می دهد. این مسأله از ابعادگوناگونمورد توجه بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است و از زوایای مختلف به تأمل و بررسی این مسأله پرداخته اند.این پایان نامه به بررسی و نقد منشأ دین در رهیافت کلامی پرداخته است.در این تحقیق دیدگاه جامعه شناسان و روان شناسان و پدیدار شناسان که هر کدام عوامل اجتماعی و روانی و پدیداری را منشا دین دانسته اند بررسی شده است و همچنین دیدگاه الهیون در مورد منشأ دین بررسی شده که در این دیدگاه اصل منشأ دین،وحی بر اساس فطرت بشر است و باجهت گیری توصیفی تحلیلی به تبیین نظریات پرداخته است و برآیند این پژوهش تببین دقیق مسأله منشأ دین و پی بردن به دیدگاه درستو منطقی در این زمینه است و در نتیجه فهم عمیق مسأله مورد نظر است

دعا، استمداد از نیروها و عوامل ماورای مادی در حل مشکلات و از طرف دیگر کسب موفقیت هر چه بیشتر در امور است. یکی از عواملی که در سرنوشت انسان تاثیر دارد دعا است در روایات آمده که دعا قضا و قدر غیر حتمی الهی را عوض می کند تلاش و کوشش خود انسان ها اعمال نیک او، در نتیجه می توان گفت بیش ترین و بهترین تاثیرات را در رقم خوردن سرنوشت انسان ها، تلاش ها و لیاقت های خود انسان ها دارد. و قضا و قدر الهی بر اساس رفتارها و تلاش ها و لیاقت های انسان ورق می خورد. خداوند جهان را با سنت ها و قوانین خود اداره می کند و دعا نیز یکی از مصادیق سنت های الهی است که باعث می شود بلایی رفع شود و یا نعمتی بدست آید. در هر صورت قضا و قدر الهی با دعا کردن در تضاد نیست. دعا، زیباترین رابطه ی انسان با خداست. از نظر اشاعره قضا و قدر الهی افعال انسان را همچون دیگر پدیده ها شامل می شود، اما متکلمان عدلیه قضا و قدر به معنی خلق و آفرینش را شامل افعال بشر نمی دانند لذا اشاعره به خلق افعال قایلند در حالی که عدلیه خلق افعال را قبول ندارند. اشاعره بنا به نظری که دارند«جبر» می گویند افعال بشر اختیاری نیست پس دعا هیچ تاثیری در سرنوشت و قضا و قدر غیر حتمی الهی ندارد در حالی معتزله نیز دعا را برای تغییر سرنوشت انسان موثر است و امامیه نیز نظرشان مثل معتزله هست. بنابراین با مقایسه ی این سه نظر باید به این نتیجه برسیم که علم ازلی الهی از قبل به تغییر سرنوشت انسان وجود داشته است. یعنی خداوند از ازل می دانست که انسان با دعا کردن باعث دفع بلا یا نعمتی به دست می آورد. و اختیار انسان در طول اراده ی خداوند است.و اینکه دعا با حکمت الهی منافات ندارد .

غلو در لغت به معنای «ارتفاع و تجاوز از اندازه در هرچیزی» است. و در اصطلاح اشاعره عقایدی را که در سایر مکاتب دینی درباره موضوعاتی وجود داشت و مورد قبول آنان نبوده غلو می شمردند. و غلو در اصطلاح امامیه ومعتزله قائل شدن بهمقام خدایی یا نبوت برای ائمه علیهم السلام است البته این مصداق غیر اختلافی غلو است اما در باره مصادیق دیگر غلو در میان معتزله و امامیه از یک سو و خود امامیه اختلاف است. به نظر می رسد برای آغاز این نوع اندیشه تاریخ مشخصی نیست؛ زیرا همواره در طول تاریخ، بشر درباره اشخاص و یا حتی اشیایی زیاده روی کرده اند بر این اساس مسئله غلو هم در ادیان توحیدی و هم در ادیان غیر توحیدی و در میان ادیان توحید در دین اسلامی در میان فرقه های اسلامی با تفاوت های خاص خود وجود داشته است. مهمترین محور غلو در تاریخ تشیع محوریت امیرالمومنین علی علیه السلام است که دوستان ناآگاه ودشمنان آگاه در اندیشه غلو آمیز پیرامون حضرت نقش داشته اند و بعد از حضرت(ع) در سایر ائمه علیهم السلام مسئله غلو کم وبیش وجود داشته است و نسبت به برخی ائمه مانند امام صادق علیه السلام این مسئله شدیدتر است. ائمه اطهار علیهم السلام به دو گونه معرفت بخشی به شیعیان در باره باطل بودن اندیشه غلو و مقابله عملی با آنان در صورت قدرت داشتنرفتار می کردند.غلو در خارج از محدوده مذهب شیعه امامیه معنای گسترده ای در آثار کلامی داشته است.و بر خلاف شهرت غلط مسئله غلو اختصاص به فرقه های انحرافی تشیع ندارد بلکه صورت گسترده تر آن در جهان اهل تسنن از همان ابتدای رحلت پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) تا به ا مروز وجود دارد و به نظر می رسد مهمترین علت آن دوری آنان از راهنمایی اهل بیت علیهم السلام است . از آثار و نظرات متکلمین امامیه به دست می آید که آنان در برابر تفکر غالی گری موضع شان همان موضع ائمه علیهم السلام بوده و تنها در مصادیق و حدودش اختلاف داشتند با ذکر این نکته که همه در مصادیق بارز غلو مانند اولوهیت ائمه و حلول ائمه و نیز نبوت ائمه اتفاق داشته اند و تفاوت آنان تنها در گستره غلو بوده است و بیشتر اهتمامشان همان روشنگری و دور کردن انحرافات فکری خطرناک غالیان از فرهنگ ناب تشیع بوده است. غالی گری در دنیای معاصر در دو سوی محبین اهل بیت(ع) یعنی شیعیان و اهل سنت به شکل سنتی و جدید در جریان است. مغرضان تحت فرقه های مانند علویان و فرقه های موسوم به بابیت و بهائیت را درشیعه به وجود آوردند. و در میان اهل سنت فرقه وهابیت با پیشینه افکار سلفی گری و کافر دانستن مسلمانان سایر مذاهب پایه گذار فکری و عقیدتی گونه های مختلف تندروهای مذهبی مانند طالبان، القاعده و... و در نهایت داعش شده اند که آسیب های آنها به دنیای اسلامی غیر قابل شمارش است .