جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

منطق معرفت یک منطق توسعه یافته نسبت به منطق کلاسیک محسوب می شود. مهم ترین و مشهور ترین منطق توسعه یافته، منطق موجهات است که عمده منطق های توسعه یافته دیگر، از جمله منطق معرفت بر الگوی آن سامان یافته اند. دو شاخه اصلی منطق معرفت عبارتند از منطق دانایی و منطق باور. در منطق دانایی و باور به جای عملگرهای موجهه ضرورت و امکان، از عملگرهای معرفتی دانایی و امکان دانایی، و باور و امکان باور استفاده می شود. این منطق نظام منطقی، به عنوان شاخه مستقلی از منطق اولین بار در کتاب «دانش و باور» اثر یاکو هینتیکا در سال 1962 عرضه شد. این پژوهش در صدد معرفی منطق معرفت گزاره ای است. منطق معرفت گزاره ای مانند همه نظام های منطقی، دارای مباحث نحوی، معنا شناختی و فرا منطقی است. در ساختار نحوی از الگوی منطق موجهات استفاده شده و سیستم های K، T، D، S4، S5، به کار گرفته شده است. در مباحث معنا شناختی، تعبیری معرفتی از معنا شناسی استاندارد کریپکی ارائه می شود. از آنجا که معنا شناسی استاندارد کریپکی، ساختاری دقیق و صوری است و به خوبی توسعه و تنقیح یافته است از همه ظرفیت آن برای تهیه یک معنا شناسی صوری و دقیق برای منطق معرفت می توان بهره گرفت. در مباحث فرا منطقی، فرا قضیه های بهنجاری و تمامیت برای منطق دانایی و منطق باور اثبات می شود. اگر چه از عمر منطق معرفت چندان نمی گذرد اما دیدگاه های متنوعی درباره آن عرضه شده است که از آن میان به نظرات رشر، هینتیکا و لنتزن اشاره خواهد شد. نکاتی در باب تعریف دانایی و مسئله همه چیز دانی منطقی برخی از چالش های فلسفی پیرامون معرفت را نشان می دهد. در نهایت، برخی مباحث جدید و در حال توسعه در حوزه منطق معرفت معرفی می گردند.

آیا نظریه کثرت گرایی جان هیک در تبیین تنوع دینی سازگاری و کفایت دارد؟ در برابر مسأله تنوع دینی تبیینهای متفاوتی با تقریرهای مختلف مطرح شده است (طبیعت گرایی، مذهب گرایی (انحصار گرایی / شمول گرایی)، کثرت گرایی، نسبیت گرایی) در این میان کثرت گرایی به روایت جان هیک از نظریات پر مناقشه چند دهه اخیر بوده است. او به پیروی از کانت، با رهیافتی معرفت شناسانه، حقیقت دینی را به دو سطح نومنی و فنومنی تفکیک می کند و سپس معرفت شناسی کانتیِ ادراکِ حسی را در باب تجربه دینی بکار می گیرد بدین مضمون که: حق فی نفسه (Real) در حضور جهانی اش در آگاهی ما ظاهر می شود (و بدین نحوه تجربه می شود). چنین تجربه ای بسته به مفاهیم و مقولات دینی که در دو دسته شخصی و غیر شخصی واسطه این تجربه می باشد، گستره متنوعی از تجارب را به بار می آورد. طبق این فرضیه واقعیت حق فی نفسه فراتر از گستره مفاهیم انسانی است (در باب آن شاید تنها بتوان مفاهیم صوری محض را بکار برد) هیک ثمره اخلاقی چنین تجربه ای را تحول شخصیت انسان از خود محوری به حق محوری می داند (و این یعنی نجات) مسأله تعارض مدعیات صدق طبق این فرضیه اینگونه حل می شود که اینها در باب جلوه های مختلف از حق اند و لذا هر یک از آنها در نحوه های حیات خاصی مطرح اند و در همان انحاء نیز ارزیابی می گردند (این به معنای مقایسه نا پذیری ادیان و نسبی گرایی نیست). برای تحلیل نظر هیک، تقریر پیچیده و فلسفی پیتر برن مطرح می شود. این تحیل با تکیه بر نوعی نظریه ارجاعی علّی _ توصیفی، لیبرالیسم معرفت شناختی (معرفت شناسی تدرج گرا، خطا پذیر انگار و رئالیسم ارجاعی (رئالیسم مبتنی بر ارجاع نه صدق نظریه)، نظریه پلورالیستی در باب حقیقت دینی پیشنهاد می کند که بر اساس آن یک واقعیت متعالی با وجهه های مختلف وجود دارد که ادیان گزارشهای استعاری ناقصی از آن بدست می دهند به نحوی که هیچ یک نمی تواند هنجاری برای بقیه به شمار آید. بنابراین نوعی تساوی معرفت شناختی نجات شناختی بین ادیان برقرار است. به نظر می رسد روایت هیک سازگاری لازم را ندارد یعنی معرفت شناسی کانتی مورد استفاده او در تحلیل تجربه دینی با تعهد هستی شناسی رئالیسم او سازگار نیست؛ از سوی دیگر کفایت تبیینی را داراست بدین معنا که تفاوتهای سنن دینی را به خوبی توضیح می دهد. در مقابل روایت پیتر برن هم سازگاری لازم و هم کفایت تبیینی را دارا می باشد و از این حیث بر نظریه هیک برتری دارد.

در فرهنگ مدرنیته و به ویژه در تفکر لیبرالیسم باور بر این است که یاعقل را اصول کلی و عمومی است که برای هر انسانی پذیرفتنی است و آن اصول عام مشترک، زیربنای فعل و تفکر عاقلانه و ملاک معقولیت یا عدم معقولیت اعمال و باورهای ماست، یا آنکه با انکار این اصول تنها بدیل ممکن است، روایات مختلف نسبی گرایی خواهد بود. لیبرالیسم بر بدیل اول اصرار ورزیده و نسبی گرایی و منظر گرایی بر بدیل دوم تاکید داشته است. پروفسور السدیر مک اینتایر، ضمن نقد جدی رونگری و رد و ابطال هر دو بیل فوق، شکست طرح روشنگری را اعلان می کند خود، بدیل سومی را به نام " عقلانیت سنت ها" مطرح می ساد. بنابر این دیدگاه انسان هرگز نمی تواند خود را از جایگاه خاصی که در تاریخ، جامعه و سنت خویش دارد رها سازد و هیچ راهی برای پژوهش های عقلانی و اخلاقی مستقل از سنت و بدون لحاظ تاریخ خود وجامعه خود وجود ندارد. در طرح ادعایی او تاریخ گرایی و سنت گرایی همراه با رد و انکار نسبی گرایی است. در دیدگاه او در هر پژوهشی و در کل حیات خود، که پژوهش مستمری از خیر و بهترین است، با شروع از آن جایی که سنت و تاریخ ما را بر آن قرار داده است و هیچ گریزی از آن نست، به سمت واقعیت غیر مشروط حرکت می کنیم؛ این حرکت که یک سیر دیالکتیکی - تاریخی و در درون سنت است، وقفه ناپذیر و پایان ناپذیر ادامه دارد و به خوبی غایت مندی، هویت و حدت حیات بشر را تبیین و توجیه می کند. در این رساله محقق کوشیده است طرح مک اینتایر را بازسازی کرده و به تیین آراء و نظریات او درباره عقلانیت بپردازد. بنابر این چند فصل اول به لیبرالیسم، نسبی گرایی و منظر گرایی اختصاص داده و سپس با تقریرهای مختلفی که از آثار خود او گرفته شده است نظریه عقلانیت سنت ها توصیف وشرح داده شده است

این پایان نامه که قصد بررسی دیدگاه ویتگنشتاین در مورد عینیت معرفت را دارد، ابتدا سعی در بازسازی معرفت شناسی ویتگنشتاین براساس کتاب درباب یقین می کند و پس از بررسی نظریة معرفت ویتگنشتاین، می کوشد تا دید او نسبت به مسألة عینیت را وا شکافد. محور بحث معرفت شناختی ویتگنشتاین باورهایی هستند که در نظر وی نه دانستنی اند ونه قابل تردید. آنها صرفا بیان نحوة بیان و نحوة عمل ما هستند و بدین لحاظ نه معقولند و نه نامعقول، نه قابل تردید و نه قابل توجیه. در عین حال، اساس هرگونه سؤال وهر پژوهش انسانی اند. به همین ترتیب وجود واقعیت، به معنایی که مورد قبول عموم مردم است، نیز نه قابل تردید است و نه قابل اثبات. و در نظر گرفتن صواقعی نیازمند اثبات، افتادن به دامان بی معنایی است. مطابقت با این واقع نیز به همین ترتیب بی معناست. سؤال از عینیت معرفت، به معنای مطابقت معرفت با واقع، به معنای مذکور، سؤالی تحقیق ناپذیر و بی معناست، اما اگر عینیت معرفت به معنای وجود مبنای مشترکی برای باورهای انسانهاست، باید گفت توافقات انسانی ضمن ارتباطات آنان در یک جهان واحد امکان تفهیم و تفاهم و بنابراین امکان زبان را فراهم می آورد. بنابراین اگر این توافقات نمی بودند، فهم متقابل و زبان نیز وجود نمی داشت. عینیت بدن معنا پیش شرط زبانداری است.

آیا اعتقاد به خداوند معقول، خرد پسند یا عقلاً مقبول است؟ آیا فرد برای آن که در اعتقاد ورزیدن به خداوند، معقول یا عقلانی باشد باید قرینه ای در اختیار داشته باشد؟ ادعای پلنتینجا این است که اعتقاد به خداوند معقول است و فرد معتقد کاملاً به لحاظ معرفتی حق دارد به خداوند اعتقاد ورزد، حتی اگر هیچ برهان مقنع استقرایی یا قیاسی ای را بر وجود خداوند نشناسد و یا حتی اگر در واقع اصلا چنین برهانی وجود نداشته باشد، قلب ادعای پلنتینجا این است که اعتقاد فرد به خداوند می تواند واقعا پایه باشد و این که هیچ کس تا کنون نشان نداده است که اعتقاد ورزیدن به خداوند، به شیوه پایه غیر عقلانی است. پلنتینجا ادعای قوی تری نیز دارد، وی مدعی است اعتقاد خدا باورانه از تضمین برخوردار است، یعنی این اعتقاد محصول فرایند ادراکی ای است که در وصول به غایت باورهای صادق درباره خداوند، موفق بوده است؛ زیرا این فرایند ادراکی به درستی و در محیط مناسب خود، کار کرده است. معرفت شناسی پلننتینجا از چندین جهت مورد حمله قرار گرفته است. پاره ای از منتقدان وی را متهم می کنند که تصویر اغراق آمیز منصفانه ونا درستی از الهیات عقلی ارائه داده است. برخی دیگر می گویند معرفت شناسی اصلاح شده نظریه معیارین معرفت را که هر خردمندی باید آن را بپذیرد، رها کرده اس. برخی دیگر از منتقدان می گویند معرفت شناسی اصلاح شده در مواجهه با آرای متعارض پیروان ادیان دچار مشکل است و ملاکی برای داوری میان آنان در اختیار ندارد. هدف رساله حاضر شرح و تحلیل معروفترین دعاوی معرفت شناختی پلنتینجا در باب اعتقاد دینی و نیز ارائه متداولترین نقدهایی است که بر این دعاوی وارده شده است.