جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مفاهیم پرمناقشه در علوم انسانی مفهوم «تمدن» است که در مورد آن کمتر توافقی میان اندیشمندان می توان یافت؛ چه در تعریف و چه در جهت گیری. ادبیات بسیاری در مورد «تمدن» تولید شده و هریک از زاویه ای خاص بدان پرداخته اند. برخی رو به گذشته دارند و تمدن را امری تاریخی می بینند. برخی حال را می نگرند و تمدن را همچون پروژه می انگارند. برخی چشم به آینده دارند و به فرجام تمدن می اندیشند؛ در این میان عده ای دلنگرانند و دهشت و بدفرجامی می بینند و عده ای دل خوش از غایت تمدن به تفرج مشغولند. هستند اندیشمندانی که در تعریف شان از تمدن صبغه ایدئولوژیک چشم نواز تر است. در این مقاله تلاش می کنیم با نگاهی اجمالی به دیدگاه های متعدد، مفهوم سازی متفاوتی از پروبلماتیک فرهنگ – تمدن ارائه دهیم و از منظری متفاوت به خوانش دیدگاه های تمدنی بپردازیم.

اما چرا طالقانی مصداق اسلام اجتماعی است؟ به این دلیل که در اندیشه، موقعیت و مشی طالقانی عناصریست که باعث می شود، پروژهی اصلاحی وی با پروژه ی اجتماعی، قرابت ترجیحی یابد. اندیشه و زندگی، بینش و مشی عملی طالقانی، همه ی عناصر آنچه می توان اسلام اجتماعی نامید را داراست. درک طالقانی از سیاست با درک مسلط که معطوف به کسب قدرت سیاسی است، متفاوت است. طالقانی همراه جریان اسلام سیاسی بود و یکی از چهره های این جریان محسوب می شود اما به دلیل درکی که از سیاست دارد، با این جریان متمایز می شود. وی در مصاحبه ای که با عنوان “ما داعیه حکومت نداریم که در تاریخ بهمن ۱۳۶۲ در نشریه پیام هاجر انتشار یافت می گوید: “اگر معنای سیاست، مسئولیت در برابر انسانها و حمایت از مظلومها و مبارزه با ظلم است این سیاست در متن قرآن هست و همیشه در جامعه خفیف یا شدید وجود داشته است “(ص ۶۰). اما ما داعیہی حکومت نداریم. به این معنا طالقانی از جریان مسلط اسلام سیاسی متمایز می۔ شود و با جریان اسلام اجتماعی قرابت می یابد. در این جا من پنج محور را به عنوان ارکان الگوی اجتماعی طالقانی نام می برم: 1. نقد دین موجود و رویکرد اجتماعی به دین 2. تقریبت عملی: چشم خطاپوش و کلام شمول گرا 3. عدالتخواهی: نقد اخلاقی سرمایه داری 4. شورا: تکیه بر کار جمعی. تمرکز گرایی 5. مردم: عامل رهایی خود و “حق مردم”

روشن فکری بنا به تاریخچه، معطوف به نقد اجتماعی است و دست کم، الگوی روشن فکر فرانسوی، به عنوان جریانی مستقل از قدرت، به جای آن که نقش “مشاور پرنس” را ایفا کند، به قول بوردیو “وجدان آگاه” جامعه بود و یا به تعبیر ادوارد سعید، کارش نمایندگی کردن همه کسانی که نماینده ای ندارند، از نمایندگی محرومند یا توان بیان ندارند و با این تعریف، روشن فکر صدای شهروندان خاموش جامعه است و نه قدرت سیاسی و می بایست به رویکرد انتقادی خود وفادار باشد، حتی زمانی که با قدرت همسو است. روشن فکران در نتیجه نسبت به واقعیت جامعه حساس و آگاه و در تغییر این واقعیت جهت بهبود آن مصمم هستند. روشن فکر قرار نیست عصاکش مردمی علیل باشد. وظیفۀ روشن فکر در این است که صدای متن جامعه در برابر قدرت باشد و در این که چشم اندازها و معیارها را در اختیار مردم بگذارد. اما منطق سیاست بر این قرار نیست. سیاستمدار به کوتاه مدت، به قدرت، به تحول از بالا می اندیشد و روشن فکر به کار درازمدت اجتماعی و تحول فرهنگی.

چکیده ندارد.