جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر، کوششی است در جهت گردآوری آیات زن بر طبق زمان نزول آن و تحلیلی پیرامون آیات با توجه به زمان و سبب نزول آیات. نگارنده در فصل اول از بخش نخست به کلیات مطلب می پردازد. موقعیت زن در جوامع مختلف و نیز در ادیان الهی، جایگاه زن در اندیشه متفکران اسلامی، نگاه کلی به آیات زن از مطالب این فصل است. در فصل دوم بحث از سبب نزول، اهمیت و فوایدآن، مصادر و ملاکهای ارزیابی شان نزول، حجیت شأن نزول و نیز زمان نزول و فواید شناخت آیات مکی و مدنی است. بخش دوم این مجموعه نیز در دو فصل به گردآوری آیات زن در جداولی که بر طبق زمان نزول آیات و سال نزول آن تنظیم شده، پرداخته و شأن نزول آن تعداد از آیات زن که سبب نزولی داشته اند آورده شده است. در فصل اول بخش سوم اهم مسائل سور مکی و مدنی آمده است و در فصل دوم این نظریه مبنی بر اینکه شناخت سبب نزول و زمان اگر چه در درک و فهم بهتر آیات نقش دارد ولی اسباب نزول موجب انحصار آیات قرآن کریم در همان مورد و زمان خاص نگشته، بلکه آیات قرآن عام و شامل تمام انسانها در هر عصر و زمان خواهد بود، شکل می گیرد.

بخش اول: به بیان موقعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی قرن هفتم و هشتم پرداخته شد. بخش دوم: ارائه تصویری از رجال و محدثات این دو قرن که دارای سه فصل: محدثان قرن هفتم، محدثان قرن هشتم، محدثان شیعه و یک تکمله: تصحیح برخی از اشتباهات اعیان الشیعه می باشد. بخش سوم: مختص بیان دانشهای حدیثی این دو قرن می باشد که در سه فصل درائه الحدیث و سیر تطور آن، رجال و در نهایت نیز از اجازات موجود در این دو قرن بحث شد. بخش چهارم: به بیان آثار تألیفی قرن هفتم و هشتم که دارای دو فصل با عناوین: آثار خطی و شرح آثار چاپی موجود از این دو قرن می باشد. در انتها نیز خاتمه ای ذکر شده که در آن نتایج کلی حاصله از بیان مطالب پایان نامه ارائه گردیده است.

نگارنده در این تحقیق در پی بررسی و نقد روش و دیدگاه ابن جوزی در تفکیک احادیث موضوع، به احادیث منتخب وی در باب فضائل اهل بیت(ع) در کتاب «الموضوعات» توجه نموده است. هدف نگارنده از یک سو شناساندن معیارها و ملاک‌های مناسب در نقد احادیث، نمایاندن راه صحیح به‌کارگیری آنها و از سوی دیگر بررسی صحت و سقم نظرات ابن جوزی در باب فضائل اهل بیت(ع) و دفاع از احادیثی است که به اشتباه، موضوع شمرده شده‌اند. در این جهت وی، پس از بیان کلّیاتی دربارۀ حدیث موضوع، شواهد وجود آن و علل پیدایش و گسترش آن در فصل نخست، به تبیین ملاک‌ها و معیارهای لازم در بررسی اسناد و متون احادیث در فصل دوم پرداخته است. پس از آن به منظور بررسی مناقشات سندی ابن جوزی، ابتدا چگونگی جرح‌های وی را در فصلی جداگانه بررسی کرده است. سپس اشکالات متنی و سندی او را دربارۀ تک تک احادیث، مطرح و به نقد آن پرداخته، که حاصل آن برملا شدن خطاهای متعدد ابن جوزی در موضوع شمردن احادیث این باب است. نویسنده در پایان به این نتیجه رسیده که از جمع‌بندی این خطاها و مطالعه در ویژگی ابن جوزی معلوم می‌گردد که ریشۀ همۀ خطاهای او تعصب مذهبی و نگاه یک سویۀ او به احادیث بوده که مانع از به‌کارگیری صحیح ملاک‌های نقد حدیث شده؛ ملاک‌هایی که خود بر درستی آنها صحه گذاشته است.

بحث اساسی این کتاب پاسخ دادن به تعدادی زیادی از روایاتی که اهل تسنن در فضیلتهای خلفای سه گانه وعدة دیگری از برجستگان صحابه جعل کرده اند. مؤلف این روایات را که تعداد آنها به سی و پنج روایت رسیده بیان کرده سپس روش خود را در رد آنها توضیح می دهد، روشی که به مناقشة سند اکتفا نمی کند؛ یعنی روایات بر اساس نکوهش راویان جواب نمی دهد بلکه بر اساس نقض مضمون و بیان بطلان آن به وجوه متعددی که آن را در مقدمه تفصیل کرده ایم استوار می کند. این کتاب چندین ویژگی دارد: 1 شاید بتوان گفت که این تنها کتابی است که منحصراً برای بیان و نقض مانند این روایات و به این تعداد بزرگ نوشته شده است. 2 تسلط واضح مؤلف بر روشهای مناقشه با اهل تسنن و شناخت او به پاسخهای از پیش آماده آنان بر این روشها. 3 این کتاب اندیشه را مورد خطاب قرار می دهد، و سعی دارد که فکر را از قید و بندهای که که در طول قرنها به وسیله تبلیغات گوناگون که در جهت افضلیت و قداست این افراد به وجود آمده رها کند. مؤلف با طرح سؤالهای ظریف و بیان لوازم این روایات که اهل تسنن به آن قائل نیستند با تبلیغات آنان مقابله می کند؛ به گونه ای که در خواننده داعی برای بحث، تأمل و تفکر ایجاد می کند. و اگر کتاب فایده ای جز از این نداشت همین کافی بود. ولی با همه، ویژگیهای مثبت این کتاب مؤلف از عبارتهای قاطع و محکمی استفاده نموده که مانع از اقبال عمومی به آن در نزد اهل تسنن می شود.

رساله حاضر در پنج فصل تنظیم شده است. در فصل اول مسائلی چون بیان موضوع، ضرورت بحث و ... آورده شده است. در فصل دوم تعریف واژه های چون حدیث، روایت، سنت، زمینه صدور، سبب صدور و علم الحدیث آمده است. در فصل سوم برخی از موانعی که ممکن است در درک و فهم صحیح معنای حدیث خلل ایجاد کند همراه با ذکر شواهد ونمونه هایی مورد بحث قرار گرفته است. در فصل چهارم برخی از عواملی که در پی بردن به فهم احادث به شخص کمک می کنند اورده شده است. در فصل پنج که اصلی ترین فصل رساله است تاثیر شناخت بسترها و شرایط زمان صدرو حدیث بر فهم حدیث مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است.

این نوشتار که با عنوان « رابطه فقه و اخلاق» تدوین شده است، در پی یافتن نسبت ها و روابط میان فقه و اخلاق بوده است، البته با توجه به گستردگی شاخه های فقه و نظام های اخلاقی، آنچه که در این تحقیق محور قرار گرفته ، فقه اهل بیت (ع) و نظام اخلاقی اسلام بوده است. در یک بحث مقایسه ای میان فقه و اخلاق برای یافتن نسبت های این دو، دیده می شود که نسبت آنها از جهت هدف ، نسبت عموم و خصوص من وجه، و از جهت روش، نسبت فقه با اخلاق فلسفی و اخلاق نقلی نسبت عموم و خصوص مطلق و نسبت آن با اخلاق عرفانی نسبت تباین می باشد. از جهت قلمرو به لحاظ گستردگی فراوان قلمرو فقه و از جهت ماهیت قضایا نیز به جهت گستردگی موضوعات و محمولات قضایای فقهی،میان فقه و اخلاق نسبت عموم و خصوص مطلق حکمفرما می باشد. در مبحث دیگری که رابطه این دو از لحاظ تأثیرگذاری بر یکدیگر مد نظر خواهد بود، دیده می شود که تاثیر فقه بر اخلاق از طریق تصحیح برداشت ها از چگونگی توجه اخلاق، به باطن اتفاق افتاده است. متقابلاً اخلاق به دو طریق مستقیم و از راه موضوع سازی برای فقه و همچنین غیر مستقیم و به واسطه فقهای اخلاق گرا، بر فقه تاثیر گذاشته است. در مبحث مقایسه منزلت دو دانش فقه و اخلاق ، اگر چه اشکالاتی از سوی برخی صاحب نظران مطرح می باشد، امام با تامل در موارد مطرح شده، روشن می گردد که بعضی از اشکالات به چیزی غیر از حقیقت علم فقه مانند بعضی از دیدگاهها در مورد فقه و یا خود فقهاء برمی گردند و برخی دیگر از این اشکالات سطحی و غیر عالمانه اند که با اغراض خاصی همچون عداوت نسبت به فقه مطرح شده اند. به این ترتیب از سوی هیچ کدام از صاحب نظران نمی توان به دیدگاه نامساعدی پیرامون منزلت فقه دست یافت. در مورد منزلت علم اخلاق نیز اگر چه اتفاق نظر فی الجمله ای میان اندیشمندان به چشم می خورد اما در مورد درجه اهمیت آن نسبت به علم فقه میان فقهاء وعالمان اخلاق اتفاق نظری وجود *. با دقتی در این مورد می توان گفت که علم اخلاق در مرحله ای فراتر از علم فقه ناظر به کیفیات اعمال می باشد. درنتیجه دیده می شود که فقه و اخلاق دارای نسبت های نزدیک و تعاملاتی می باشند که به این صورت وجود رابطه میان آنها ثابت می شود.