جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خط و نقش، تعاملی با معنا و پویا در هنر، به ویژه هنر اسلامی دارد. قدرت بیان قوی تر خط نگاره ها در تعامل و همراهی با نقوش، یکی از عوامل مهم گسترش و رونق استفاده از ترکیب نقش و خط در هنر به ویژه هنر قالی بافی است.رمزگرایی در طرح ها و نقوش انتزاعی و ساده شده از طبیعت، به همراه رنگ آمیزی زنده و متنوع آن ها در هنری به نام قالی بافی، گستره بزرگی از مفاهیم و مضامین مختلف، برگرفته از آداب و رسوم، عقاید فرهنگی، هنری و مذهبی را جهت انتقال به مخاطب ایجاد نموده است.هنر قالی بافی با پیشینه چندین هزار ساله، تجسمی پویا از اندیشه ها، فرهنگ ها و آرمان های مردم این سرزمین است، که در گذر از تاریخ پرفراز و نشیب، طرح ها و نقش هایی برگرفته از طبیعت زنده و زیبا با بار فرهنگی و معنوی، توانسته ارتباطی عمیق با افکار و اندیشه های پیرامون خود برقرار کند. این مقاله بر آن است تا با توجه به قدرت انتقال مفاهیم از طریق نقوش و خوشنویسی، همراهی و تناسب ارتباطی آن ها را در هنر قالی بافی سده های نوزدهم- بیستم/ سیزدهم- چهاردهم مورد بررسی قرار دهد. جهت رسیدن به اهداف مورد نظر سوالاتی مطرح است:1- نوع و مضامین خطوط و نقوش به کار رفته در قالی های قاجار کدامند؟2- تعامل خط و نقش در قالی های قاجار تا چه حد در انتقال مفاهیم و مضامین موثر بوده است؟

هنر در حیطه فرهنگ و محیط اجتماعی، زاییده اندیشه است که در این میان، هنر قالی بافی نیز بدین سان از تمایلات فکری و فرهنگی تاثیر می پذیرد. برخی هنرها مانند قالی بافی، با پیشینه دراز، اعصار و قرون متمادی را پشت سر نهاده، همچنان در عرصه زندگی نقش آفرینی می کنند. این هنرها از انواع رویکردها و اندیشه های مختلف در هر زمان بهره گرفته و با تاثیرپذیری از آیین ها و فرهنگ های جوامع به تکامل و غنای هنری رسیده اند.در این میان، قالی بافی از برجسته ترین نمادهای ملی، تاریخی و شاخص ترین عنصر هویت ایرانی محسوب می شود که آزمون زمان را پشت سر نهاده و هنرمندانه ترین و ماهرانه ترین طرح ها را که حاصل تلاش، اندیشه و ذوق هنرمندان ایرانی بوده را بر خود دیده است. از جمله ادواری که در آن به این هنر، بهایی دو چندان داده شد و طرح های ملی و باستانی به همراه نقوش اساطیری، زمینه قالی را مزین نمود، دوران حکومت صفویان است.در دوران صفوی هنر قالی بافی و تکنیک و تزیین این حوزه غنایی، بیش از پیش رونق یافت. شاهان صفوی که بعضا خود هنرمند بودند، سعی زیادی در رشد و شکوفایی هنر و از جمله نساجی و هنرهای وابسته به آن داشتند و این امر را به عنوان مکمل فرایند تقویت قدرت و نفوذ خود در داخل و خارج مورد توجه قرار دادند.در این دوره، هنر و مذهب هماهنگ و هم رشد بوده و هر دو به سمت تعالی در حرکت بودند، کمااینکه هنر قالی بافی این دوران، نشأت گرفته از باورهایی است که ریشه یابی آن ها، در دوران ملیت و مذهب ایرانی قابل پیگیری است.در این مقاله، نمادهایی چون اسلیمی و ختایی، نماد ترنج و لچک، باغ فردوس، درخت زندگی، نماد گرفت و گیر (شیر و گاو)، سیمرغ، طاووس، اژدها، نماد گل به همراه تاویل ها و ریشه یابی فرهنگی آن در دوره صفویه مورد بررسی قرار گرفته و نمونه هایی از زیباترین قالی های دوران صفویه که در موزه هنرهای دستی وین، باکو، ویکتوریا و آلبرت، پولدی پتسولی میلان، مجموعه مک مولان، هنرهای تزیینی وین، هنرهای زیبا و هنرهای زیبای بوستون نگه داری می شود، شرح داده خواهد شد.اهداف مدنظر این مقاله به شرح زیر می باشد:- شناخت علایم و عناصر هویت ملی و مذهبی تفکر صفویه در قالی های این دوران.- شناسایی نوع کاربرد عناصر هویتی و مذهبی صفویه در قالی ها.در این مقاله به سوالات زیر پاسخ داده می شود:- آیا تفکرات ملیتی و مذهبی صفویه در نوع نقوش قالی های این زمان تاثیر گذارده است؟ - آیا ویژگی قالی های صفویه برگرفته از نوع کاربرد نمادین نقوش قالی های این دوران بوده است؟ روش تحقیق تاریخی، تحلیلی و توصیفی و انتخاب مطالب به شیوه کتابخانه ای است.

بشر از ابتدا به دنبال یافتن راه هایی جهت انتقال مفاهیم گسترده اجتماعی، فرهنگی، قومی و مذهبی خود به دیگران بوده است. یکی از بهترین راه ها و مسیرها، بویژه در انتقال مفاهیم مذهبی به غیر از نوشتن، تصاویر و یا آراستن متون نسخه ها می باشد. در نتیجه هنر کتابت و کتاب آرایی مذهبی، از پیش از اسلام اعتبار و اهمیت ویژه ای در نزد همگان داشت. این  جایگاه و اهمیت پس از ورود اسلام به ایران، در کتابت و کتاب آرایی صفحات قرآن، باقی ماند. از جمله هنرهای مورد توجه دوره تیموری، کتابت قرآن کریم بود. در نتیجه کتابت و خوشنویسی از جمله هنرهای با ارزش به حساب می آمد، چه در این دوره، عروس خطوط ایرانی، نستعلیق توسط میرعلی تبریزی، ابداع شد و بسیاری از خوشنویسان این زمان، تبحر بسیاری در نوشتن انواع خطوط از جمله اقلام سته داشتند. خطوط نسخ، ثلث، توقیع و رقاع و در مواردی نستعلیق جهت ترجمه آیات و کوفی در سر سوره ها، در کتابت قرآن های خطی مورد استفاده بود. وجود نسخه های ارزشمند ونفیس قرانی شمار قابل توجه از هنرمندان این زمان، به  خصوص شاهزادگان و حاکمان تیموری چون بایسنقر میرزا و ابراهیم سلطان، توجه بسیاری از محققان را به هنر کتاب آرایی دوران تیموری جلب کرده است. از این روی در این مقاله تا کوشش می شود پس از بررسی شاخصه های هنر کتاب آرایی تیموریان، با در نظر گرفتن مشکلات دسترسی به نسخ قرآنی، نسخ خطی نفیس قرآنی تیموری در مجموعه های داخل و خارج، اعم از کتابخانه ها و موزه ها مورد بررسی قرار می گیرد. اهداف: 1- شناسایی قرآن های تیموری موزه ها و مجموعه های داخلی و خارجی 2- بررسی کتابت، تذهیب و ویژگیهای شاخص قرآن های تیموری سوالات: 1- شمار قرآن های خطی مجموعه های داخلی و خارج دوران تیموری کدام است؟2- ویژگی های شاخص هنر کتاب آرایی و کتابت قرآن دوران تیموری چیست؟

ادبیات ایران به ویژه شعر فارسی، علاوه بر ویژگی روایی بودنش، همواره وسیله ای برای ابراز مفاهیم و مضامین مختلف از جمله مفاهیم حکمی، عرفانی، مدحی، ستایش و توصیف بوده است. در عین حال در معماری بناهای ایرانی، کوچکترین اجزا تشکیل دهنده دارای مفاهیم و معانی خاصی است که ارتباط آن را با جامعه روزگار خود پیوند می دهد. قرارگیری اشعار به عنوان کتیبه، متناسب با فضا و مکان خاص، به خوبی و با زبانی روان و سلیس، مفاهیم و اندیشه های هنرمند و معمار را به بیننده منتقل می نماید. این ویژگی بارز را می توان به وضوح در کتیبه های به کار رفته در معماری دوران تیموری و صفوی، سده های پانزدهم هفدهم/نهم یازدهم مشاهده نمود. با دقت در مضامین این کتیبه ها به خوبی در می یابیم که نوع به کارگیری مضامین مختلف از جمله حکمت و عرفان، مدح و ثنا و توصیف بنا از جهت نام بانی، معمار و تاریخ ساخت؛ هم راستا با نوع نگرش اندیشه ها و باورها در جامعه همان روز بوده است. در این مقاله سعی بر آن بوده تا با شناخت شاخصه های معماری دوران مورد بحث، وضعیت شعر و ادبیات دوره های مذکور را بررسی و ارتباط مضمونی این اشعار را در بناهای این دوران مورد بحث و بررسی قرار دهد.اهداف مقاله:شناخت شاخصه های معماری و جایگاه شعر و ادبیات دوران مورد بحثدستیابی به نوع تعامل تزیینات معماری و مضامین شعری به کار رفته سوالات مقاله:1 چه مضامین و مفاهیمی در گستره ادبیات دوره های تیموری و صفوی مورد استفاده بوده است؟2 کاربرد این اشعار و مضامین چگونه با بناهای این دوره ها در تعامل بوده است؟

مسجد یکی از مهم ترین عناصر معماری دین اسلام محسوب می شود و مسلمانان صدر اسلام از آن نه تنها به عنوان مکان عبادت، بلکه از آن به عنوان مهم ترین مرکز تجمع و حل و فصل مسایل جامعه نیز استفاده می کردند. مسجد به مرور زمان به محلی برای تجلی محتوا و روح اسلام بدل شد، چرا که هنرمندان می توانستند با هنرهایی چون خوشنویسی، نقاشی، کاشی کاری و غیره به تزیین آن بپردازند.از دیگر سو، قرآن کریم به عنوان منبع الهام بخش هنرمندان بوده و آیات قرآنی بهترین آموزه ی اخلاقی و اسلامی به شمار می آیند که می تواند در مسجد برای متذکر کردن مردم مورد استفاده قرار گیرند. لذا آیات قرآنی و تزییناتی چون اسلیمی های گیاهی و نقوش هندسی با هم در آمیختند و زیباترین و تفکر برانگیزترین آثار هنری را در مساجدی چون گوهرشاد مشهد و مصلی گوهرشاد هرات به نمایش گذاشتند.بررسی دو مسجد گوهرشاد در هرات و مشهد، نشان می دهد که مسجد گوهرشاد مشهد از کاشی های معرق، معقلی و آجر به طور همزمان استفاده شده و رنگ آبی لاجوردی بیشترین کاربرد را داشته است. خط ثلث و نستعلیق به تزیینات مسجد شکل متفاوتی را بخشیده است. در مجموعه گوهرشاد هرات خط کوفی، نستعلیق و معقلی بیشترین کاربرد را داشته است و سورای فتح، واقعه و آیت الکرسی از جمله سورای مشترک دو مکان بوده است. به نظر می رسدغنای تزیینات این دو مجموعه دارای اشتراکاتی بوده است اما غنای تزیینی و کتیبه های قرآنی مسجد گوهرشاد بیشتر از مصلی گوهرشاد هرات است. روش تحقیق این نوشتار تحلیلی و توصیفی و ابزار گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است.اهداف مقاله:1- شناخت مضامین، مفاهیم و خطوط به کاررفته در دو مجموعه گوهرشاد مشهد و هرات.2- دستیابی به تفاوت ها و شباهت تزیینی و مضمونی خطوط دو مجموعه.

تشکیل دولت فاطمی موفقیت آمیزترین دستاورد سیاسی شیعه اسماعیلی بوده است. تقریبا همزمان با شکل گیری این دولت در شمال آفریقا، دولت آل بویه در ایران در حال تکوین بود. روابط این دو سلسله شیعه، حسنه و در خور توجه بوده است. سلسله فاطمی در سال توسط تشکیلات بسیار پیشرفته فکری و اجتماعی به نام نهضت اسماعیلیه که خود بخشی از مذهب تشیع بود، شکل گرفت. این حکومت شیعه مذهب در غرب دنیای اسلام سبب شکوفایی انواع هنرها، صنایع، رونق اقتصادی و پیشرفت فرهنگی بسیاری شد.از جمله این هنرها، هنر نگارگری است. هنرمند دوره فاطمی، هم بر زمینه حساس کاغذ و هم بر زمینه سرد و بی روح دیوارها و همچنین بر روی سفالینه ها، روح آفرینی و نقش آفرینی کرده است.موضوع مورد بررسی در این مقاله با تاکید بر هنرهای مصور و نگارگری بر اساس مضامین درباری، (شامل موضوعات غنایی، خلفا و زندگی درباری و ...)، مضامین نمادین، اجتماعی و جنگ و شکار طبقه بندی شده است.این بررسی مضمونی بر نمونه آثار سفالینه، نقاشی های دیواری و تک برگ های آسیب دیده نسخ مصور صورت گرفته است. آنچه همواره مورد نظر هنرمندان فاطمی بوده، بهره گیری از مضامین دنیوی و تجسم دقیق تر محتوای اثر و نوعی طبیعت گرایی در آثار بوده است.اهداف مقاله:1- دستیابی به پیامد عقاید شیعی فاطمیان بر هنرهای تزیینی و تجسمی آن ها2- شناسایی مضامین آثار مصور و منقوش دوره فاطمیسوالات مقاله:1- آیا تعصبات و گرایش مذهبی خلفای فاطمی بر نوع نقوش هنرهای تزیینی و تجسمی آن ها تاثیری داشته است؟1- آثار مصور و منقوش هنرهای فاطمیان دارای چه مضامینی هستند؟

استان قم در مرکز کشور، از جمله مناطقی است که بناهای آرامگاهی نسبتا زیادی را در خود جای داده است. بناهای مورد بحث در این پژوهش تعداد ناچیز از مجموع کل آرامگاه های موجود در قم را شامل می شود. هنرمند مسلمان این خطه، عشق و ارادت خالصانه خود را به حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) به صورتی نمادین و بصری در آثار هنری، به خصوص در ابنیه مذهبی در قالب «کتیبه»، «شمسه» و گاه دعاگونه و در ترکیب با نقوش هندسی و گیاهی که نشان از اعتقاد معنوی او دارد ارایه کرده است. حضور نام با ارزش محمد (ص) و امام علی (ع) در کتیبه ها به حضور بارز، افکار شیعی در مردم و حاکمان شیعی وقت تاکید دارد. این پژوهش ضمن معرفی معماری اماکن بر طبق تقدم زمان ساخت آنها، به بیان جلوه هایی از مفاهیم بصری اسما مقدس به عنوان نماد تجسمی در نقوش تزییناتی به کار رفته در معماری امام زادگان و مقابر سده چهاردهم/هشتم در شهر قم می پردازد.اهداف مقاله:-1 بررسی نقوش و کتیبه های معماری امام زادگان و مقابر شهر قم.-2 بررسی جلوه های بصری و مفهومی اسما مقدس در بنای امام زادگان و مقابر شهر قم.سوالات مقاله:-1 بسترهای شکل گیری معماری و عناصر تزیینی امام زادگان و مقابر شهر قم کدام است؟-2 ارتباط نقوش هندسی و اسما مقدس به لحاظ بصری و زیبایی شناسی کدام است؟

هنر کتاب آرایی در قالب تولید نسخ خطی و در ادامه آن کتب چاپ سنگی از موضوعات قابل بررسی و توجه است.احساس نیاز بیشتر به مجلدات بیشتری از کتب تالیفی در دوره قاجار، تولید کتاب از مرحله نسخه نویسی به مرحله چاپ در نسخه های انبوه قدم گذاشت. در این میان نژلروش چاپ سنگی به دلیل سهولت در ارائه خط و آثار هنری، بر روش های پیشین ترجیح داده شد و اهمیت فراوان یافت. هنرمندان این دوره موضوعات اجتماعی، مذهبی، تاریخی و ... پیرامون خود را با روش چاپ سنگی به راحتی در اختیار علاقه مندان قرار می دادند.کتابخانه مرکزی تبریز یکی از مراکز نگهداری نسخ خطی نفیس و کتب چاپ سنگی است که گنجینه ارزشمند هنری را در خود جای داده است. مطالعه حاضر به بررسی معرفی کتب چاپ سنگی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز پرداخته است. در این تحقیق از میان انبوه کتب چاپ سنگی موجود، سه نمونه با توجه به اهمیت موضوعی و کیفیت تصاویر با موضوعات ادبی، مذهبی، تاریخی انتخاب و بررسی شده است.یافته های تحقیق حاکی از آن است که سه کتاب آثار عجم، کلیات جودی و هزاردستان مورد بررسی، دارای تصاویر زیبا با عناصر زیبایی شناسی و بصری فراوانی است. توجه به موضوعات مختلف اجتماعی، مذهبی، تاریخی از جمله ویژگی های مفهومی این کتب است که در کنار ویژگی های زیبایی شناسی آن از جمله ترکیب بندی، بعدنمایی و ... دیده می شود.اهداف مقاله:1. دستیابی به ویژگی های بصری کتب چاپ سنگی نفیس موجود در کتابخانه مرکزی تبریز.2. شناخت موضوعی کتب چاپ سنگی موجود در کتابخانه مرکزی تبریز.سوالات مقاله:ویژگی های بصری کتب چاپ سنگی نفیس کتابخانه مرکزی تبریز چیست؟مفاهیم و موضوعات به کار رفته در کتب چاپ سنگی مصور کتابخانه مرکزی تبریز کدام است؟