جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مباحث مهم و اساسی و در عین حال ضروری بحث از عبادت و عبودیت می باشد. در اسلام عبادات گذشته از اصالتی که دارند جزء برنامه تربیتی آن محسوب می شود و اصالت داشتن عبادت به معنی این است که با قطع نظر از هر جهتی، خود جزء اهداف خلقت است. «و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون » « جن و انس را نیافریده ام جز اینکه مرا عبادت نمایند.» و شکی نیست که خلقت بدون غرض نبوده و عرض از آن منحصرا عبادت و پرستش و به تبع آن رحمت و مغفرت و ... از سوی خداوند نسبت به عالمیان می باشد. عبادت و عبودیت، تنها راه تقرب به خدای سبحان است و در واقع طریقی برای تکامل بشر می باشد. خداوند بزرگ به مقتضای ربوبیت خود برای تربیت و رساندن بشر به کمال شایسته خود یک سلسله عبادات و وظایف اخلاقی معین فرموده است تا در سایه عمل، به کمالی که برای او پیش بینی شده است برسد. انبیاء و سفیران الهی نیز این کمال را تنها در عبودیت و بندگی، خلاصه نموده اند و آنچه نزد محبوب ما اهمیت دارد تعبد و بندگی خالصانه ما در نزد اوست و این که آنگونه باشیم که خدا می خواهد نه آن گونه که خود می خواهیم و آن کس که راه خاص یا روش مخصوصی را برای عبادت خدا ابلاغ می کند، اسیر شرک روشن می شود و چنین شخصی اله خود را همان هوای خویش اتخاذ کرده است. و بدانیم که پرستش و اطاعت ظاهری، اگر بدون تسلیم و پذیرش قلبی باشد، بی ارزش است. بنده باید تسلیم محض و بی قید و شرط امر خدا باشد و در برابر فرمان الهی و دین خدا، سلیقه ها و خواسته های شخصی را کنار بگذارد؛ که این تسلیم همان عبودیت می باشد که فلسفه عبادت است. ریشه استکبار و اعراض مردم از دعوتهای انبیاء آن بوده است ک حالت تسلیم و عبودیت نداشته اند و تابع خواسته دل بودند. از نظر مکتب انسان ساز اسلام، عبودیت می تواند در همه افعال و رفتار انسان نمایان شود به گونه ای که تمام انانیتها و خودگرائی ها در او شکسته شود و التفاتی جز به ذات حق تعالی نداشته باشد. اگر انسان خود را در دایره بندگی خداوند قرار دهد، آثار و برکات آن را در تمام مراحل زندگی خود مشاهده می نماید و از مهمترین دستاوردهای عبودیت، آزادگی است: زیرا لازمه عبد خدا بودن رهایی از عبودیت دیگران است و وقتی آدمی به بندگی واقعی خدا در آید تمام امید و آرزو و آرمان خود را در او و از او می بیند، تا جایی که خداوند گوش او می شود تا بشنود و چشم او می شود تا ببیند و زبان او می شود تا صحبت نماید و همه زندگی او رنگ و بویی خدایی می گیرد. البته روح انسان در این راه، لحظه به لحظه در معرض خطرات و تهدیدات است و همانگونه که عواملی چون فطرت و عقل انسان را به سوی عبادت و تکامل سوق می دهند، عواملی نیز مانند شهوت، هوای نفس، تکبر، عجب و ... انسان را از عبادت باز می دارد و بزرگترین آنها، شرک می باشد. اما اینگونه نیست که انسان توانائی مقابله با آنها را نداشته باشد، بلکه می تواند با دانش وآگاهی و درخواست یاری و توفیق از خدا و توکل و پشتکار و جدیت در این راه عوامل زیانبار را کنار نهد و به طور خلاصه باید گفت که محافظ روح و قلب انسان چیزی جز ایمان نیست؛ آن ایمانی که عمل به همراه داشته باشد، روح این عمل هم با عبودیت قرین باشد. از طرف دیگر، اگر انسان به حقیقت عبادت و کُنه عبودیت پی برده باشد، هرگز آنها را به شرک آلوده نمی کند. پس باید عمل کرد و قلبها را تزکیه و تصفیه نمود، چرا که رستگاری فقط در سایه این موارد حاصل می شود. خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار

این رساله تحت عنوان « بررسی خوف و رجاء از دیدگاه قرآن و سنت» به بحثی تفسیری و روایی پیرامون این دو فضیلت اخلاقی می پردازد زیرا یکی از موضوعاتی که در آیات بسیاری از قرآن مجید و در تعداد کثیری از روایات معصومین- علیهم السلام- موضوع سخن واقع شده است بحث خوف(ترس از خداوند) و رجاء ( امیداوری به رحمت خداوند) است. ضرورت این تحقیق هنگامی آشکار می شود که بدانیم عدم درک صحیح این دو مفهوم یکی از علل اصلی انجام کارهای غیر اخلاقی است، در این رساله رسیدن به اهداف خاصی مورد نظر است از جمله: تبیین دقیق مفهوم خوف و رجاء با تحقیقی علمی در واژه های هم معنای آن، پاسخگویی به نیازهای امروز چرا که عدّه ای بیش از حد مأیوس و عدّه ای با باوری نادرست به فضل الهی طمع ورزیده اند، بهره مندی شخصی برای تنبه و بیداری، ارائه ی راه کارهای مناسب برای ایجاد تعادل میان خوف و رجاء. خوف الهی در معنای صحیح آن عبارت است از ترس از عظمت خداوند و یا ترس از گناهانی که عذاب به همراه می آورند و در قرآن واژگانی همچون خشیت، رهبت، اشفاق، و جل و فزع با اندک تفاوت هایی در معنای خوف مورد استفاده قرار گرفته اند. رجاء الهی نیز درمفهوم درست این است که بنده تنها به خداوند امید داشته باشد و این امید او را به سوی عمل و عبادت فرا بخواند : و واژگان هم معنای آن در قرآن عبارتند از: طمع، أمل، تمنّی. از دسته ای از آیات و روایات رحجان خوف اثبات می شود که می توان آنها را حمل به شرایط خاص زمانی و شخصیتی افراد نمود؛ و آنچه از جمع این دو دسته آیات وروایات به دست می اید ایجاد تعادل بین خوف و رجاست. مطالب این پژوهش با استفاده از کتاب های تفسیری و روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای و از طریق فیش برداری می باشد.

موضوع این پژوهش، درآمدی بر تمثیلات قرآنی است، بررسی مثل آوری ها و مثال هایی که خداوند در قرآن، به منظور تسریع در فهم و آسان سازی مطالب و تنزّل مفاهیم عمیق معنوی برای بشر آورده، از اهداف این نوشتار است. در این راستا، نگارنده پس از ریشه شناسی و تبیین معنای لغوی و اصطلاحی تمثیل، به تفاوت تمثیلات قرآن و تمثیلات غیرقرآنی پرداخته و هدف خداوند را از آوردن مثل در قرآن، بیان داشته است و مخاطبان را به اهمیت پیام مثل های قرآن و میزان تأثیرگذاری آن، واقف گردانیده است. همچنین پیرامون اقسام امثال قران، آراء برخی از صاحب نظران را ارائه داده و از میان اقسام امثال قرآنی، محدوده تمثیلات قرآنی را مشخص ساخته و دایره بحث را روشن نموده است. سپس از وجوه افتراقی تمثیل و تشبیه، استعاره و کنایه سخن به میان آورده، پس از آن به اهمیت و فایده تمثیل پرداخته و بر این نکته تأکید داشته که تمثیل، شیوه ای از شیوه های پیام رسانی قرآن است که به منظور عینیّت بخشیدن و تجسم دادن به مفاهیم عقلی و معنوی صورت گرفته تا هر کس به فراخور درکش از آن بهره بگیرد. سپس به شرح و بررسی آیاتی که دربردارنده تمثیل اند پرداخته و آنها را آیات تمثیلیّه نامیده است و بدین ترتیب کاربرد تمثیل در قرآن را شناسانده است. تمثیل انفاق به بذر هفتصد دانه، تمثیل حیات دنیوی به نباتی ناپایدار، تمثیل اعمال خیر کافران به سرابی در کویر، تمثیل تکذیب کنندگان آیات الهی به سگی هار و تشنه، تمثیل تکیه بر غیر خدا به خانه ای سست و بی استحکام، تمثیل مؤمن به زمینی حاصل خیز و تمثیل کافر به زمینی شوره زار و بی حاصل از جمله تمثیلاتی هستند که به آن پرداخته شده است. در این زمینه، روش جمع آوری اطلاعات، نرم افزارهای رایانه ای، کتاب های تفسیری، نشریات و متون موجود در کتابخانه ها بوده است.

خدای را سپاس که توانستم تحقیقاتی پیرامون خشوع در نماز انجام دهم و آنچه اینک پیش روی خواننده گرامی قرار دادر، پایان نامه ای است مشتمل بر چکیده، مقدمه، پیشگفتار و چهار فصل پیرامون موضوع مذکور که در پایان آن به نتیجه گیری مطالب پرداخته شده است. خلاصه آنچه در فصل ها تشریح شده است بدین قرار است: در فصل اول سعی شده به کلیات در مورد مفهوم خشوع و صلاة از نظر لغوی و اصطلاحی و همچنین مفهوم حضور قلب پرداخته شود تا خواننده بهتر بتواند با مفاهیم یادشده آشنایی پیدا کند و در بکارگیری نهاد نماز خویش اهتمام ورزد. همچنین در این فصل این مضمون بیان شده است که نماز مهمترین و مؤکدترین واجبات است که اگر با خشوع و حضور قلب همراه شود عنوان قبولی بر آن مترتب می شود. حضرت علی ( علیه السلام) می فرماید: نماز کاخ اسلامیت را ستونی است محکم و فردای قیامت اگر آن قبول افتد، اعمال دیگر قبول و اگر آن رد شد اعمال دیگر مردود است. در فصل دوم که با عنوان حقیقت نماز مطرح گردید ه است در یک نگاه به معانی باطنی نماز اشاره شده است و در نگاه دوم به بررسی انها به طور جداگانه پرداخته شده است که در مجموعه به این مطالب می پردازد که نماز همین بر زبان راندن کلمات و گزاردن حرکات معین نیست. آن همه فیض و برکت بر پدید آوردن امواج صوتی و اعمال بدنی بدون انکه روح ذکر و توجه در سراسر این کالبد دمیده باشد مترتب نمی گردد. اگرچه حداقل تکلیف با آن ساقط می گردد بلکه باید در نماز معانی حقیق ان توجه نمود و خاضعانه و خاشعانه در برابر حضرت دوست به عبادت پرداخت. فصل سوم با عنوان ضرورت خشوع در فریضه نماز از دیدگاه قران بیان شده است که خواننده در این فصل پی به اهمیت خشوع در نماز برده، به حالت واقعی خشوع آشنا می کشود و متوجه یان مطلب نیز می گردد که خشوع دارای مراتبی است و سعی می کند مرتبه خود از خشوع را پیدا نوده، به مراتب بالاتری دست یابد، در این راستا باید راههای کسب خشوع را بداند. و خواننده گرامی با خواندن این فصل راههای تحصیل خشوع و موانع دستیابی به آن رامی شناسد وسعی در برطرف نمودن موانع می نماید تا نماز خو را مزین به خشوع، خضوع، خلوص، حضور قلب نموده و نماز خود را پیراسته از هر مانع داخلی و خارجی بنماید. در این رساله پس از تبیین مفاهیم کلیات و بیان حقیقت نماز وروشن شدن اهمیت خشوع در نماز، به آثار خشوع در نماز می پردازد و بیان می دارد که خشوع در نماز اثرات ارزنده فراوانی دارد که بر روح و روان وجسم و جان افراد باقی می گذارد و تنها اثرات فردی آن نیست که متوجه افراد می شود بلکه جامعه و اجتماع را نیز متأثر و مستفیض می گرداند. مردم با حضور در نمازهای جماعت که بهترین شیوه نمازگزاردن است، آثار تربیتی اجتماعی مهمی را به یادگار می گذارد. نماز به گونه های مختلف از جمله فرادی و جماعت که همراه با تواضع و خشوع و حضور قلب باشد، بازدارنده از فحشاء و منکر، معراج مؤمن، تقرب دهنده پرهیزکار به ذات اقدس حق و پرورش دهنده روح و فرد و اجتماع به سوی کمال حقیقی است.

خشوع و خضوع در قرآن و سنت از جایگاه ویژه ای برخوردا است که زیربنای آن را شناخت انسان از خود و جایگاه خویش در جهان هستی و رابطه اش با خالق تشکیل می دهد. روح عبادت و توحید، تذلل و فروتنی در برابر خداوند است که نتیجه ی آن فرمانبردای از فرامین الهی می باشد. ضرورت انجام تحقیق پیرامون این موضوع، با توجه به آنچه گفته شد و نیز آیات و روایات فراوانی که در تفاسیر و مجموعه های حدیثی قابل بررسی است و نیز تأکیداتی که علماء و بزرگان در کتب مختلف اخلاقی و عبادی و حتی رساله های عملیه نموده اند و با توجه به سیره ی معصومین علیهم السلام و بزرگان دین و نیز عدم دسترسی به نوشتار جامعی که به این موضوع اختصاص یافته باشد، مشخص می شود. والاترین مرتبه ی خشوع در برابر خداوند متعال است و سایر مراتب آن ( نست به اولیاء، والدین، استاد، فقراء و ...) که در علم اخلاق بیان شده ، باید رنگ الهی داشته باشد و نسبت به شأن متعلّق تواضع جانب تعادل در آن رعایت شود. قرآن در آیات، مختلف با موضوعات: خشوع و نماز، خشوع گناهکاران در قیامت، ارتباط خشوع با ایمان، قرآن سبب خشوع مؤمنین و کائنات و ... به بررسی این موضوع پرداخته است. از راههای تحصیل خشوع و خضوع می توان به توجه به بزرگی خدا، خوف از او، پرهیز از گناه، ایمان به معاد، تلاوت قرآن و ... اشاره نمود، علاوه بر آنکه پرهیز از مونع خشوع و خضوع نیز همچون؛ قساوت قلب، تکبر، و غرور و ... نیز از اهمیّت فراوانی برخوردار است. آثار خشوع در زندگی انسان بسیار فراوان است مثلاً، شناخت خدا، چشیدن لذّت مناجات با او، پاداش های اخروی، سلامت صدر، حق پذیر و پندپذیری، دل نبستن به دنیا و ... از آن جمله اند.

با بررسی خانواده در طول زندگی بشر، به این نکته مهم پی خواهیم برد که تنها مأمن و محل آسایش، رشد و تحول هر فردی این نهاد مقدس است. لذا توجه به آن و زمینه های رشد و پایداری آن از اهمتی بالایی برخوردار خواهد بود. ما در این نوشتار یک خانواده مستحکم و قوی را از جهات گوناگون مورد مطالعه قرار داده ایم و در چهار بخش به مسائل خانواده پرداخته ایم و همچنین اهداف تشکیل خانواده را ذکر کرده ایم. طبیعی است که داشتن هر کدام از این اهداف در کنار یکدیگر به ایجاد یک کانون گرم و صمیمی و هدف دار کمک بسزایی خواهد کرد. و در بخش سوم که مهمترین بخش هم می باشد، به طور مفصل به عوامل گوناگون پایداری نهاد خانواده پرداختیم و هر کدام را از نگاه آیات و روایات مورد بررسی قرار دادیم. همانند داشتن هدف، مهارتهای ارتباطی، دوستی و محبت بین افراد خانواده، دینمداری، خوشرفتاری، مسئولیت پذیری و .. در واقع هر یک از این عوامل می تواند تضمین کننده روابط بین افراد خانواده باشد، با این شرایط که به طور مثبت ارزیابی شود و افراد خانواده در این زمینه به یکدیگر کمک کنند از سعه صدر بالای برخوردار باشند. در بخش چهارم به آسیب های خانواده اشاره می کنیم. روشن است که هر نظامی اگر دارای اصول و مبانی محکم مورد تأیید عقل و دین نباشد، آسیب پذیر است. اما نظام خانواده که در واقع یک نظام فعال و پیا می باشد، بیشتر از هر نظام دیگری محتاج این علل واصول خاص می باشد. لذا حساس و آسیب پذیر است. بنابراین یک خانواده ممکن است زمینه های آسیب پذیری همچون عدم توجه به تفاوت های زن و مرد، عوامل فشارآور و استرس زا در خانواده، نداشتن هدف، نداشتن فرزند و ... را در خود احساس کند. بنابراین باید در این زمینه چاره اندیشی کند و با مشورت و مشاوره با فردی عاقل و مراجعه به دین که هدایت و سعادت همه افراد را تضمین می کند به راهکارها و چاره جویی های لازم در این زمینه دست پیدا کند. به عنوان نمونه مشورت اعضای خانواده و مشاوره با اهل فن، روحیه ی دوستی و صلح و آشتی در خانواده محافظت از خانواده و خیرخواهی برای اعضای خانواده از جمله راهکارهای ضروری برای همه افراد خانواده و جامعه می باشد.

ادیان آسمانی والهی برای هدایت وتربیت نسل بشرتوسط انبیاء برای مردم آورده شده اند اما متاسفانه درآمیختن موهومات وخرافات باتعالیم ادیان حقیقی موجب شده که برنامه های آسمانی آنها ازمسیرحقیقی اولیه خودش منحرف ویا به طورکلی متوقف گردد. درطی قرون واعصارمتمادی بجای اینکه بشردرپرتومشعل دین ودینداری درشاهراه هدایت قدم بردارد ودرجادةکمال به پیش رود، براثرغفلت وسهل انگاری های بی شمارخود نسبت به تشخیص حق از باطل، نیک از بد وصحیح از غلط کم کم برخی ازتعالیم حقیقی ادیان درلابه لای مشتی ازخرافات وموهومات ویا آداب ورسوم اجتماعی وافکاروعقاید ملی وسنن باستانی گم گشته ویا ماهیّت خود راازدست داده وبه همین علّت حقایق بزرگ موجود درعمق تعالیمشان از انظارمکتوم مانده است . عنوان پژوهش « خرافه پرستی وخردورزی از دیدگاه قرآن وسنّت » است. آن نوع از خردورزی که قرآن به آن امرفرموده ونیز شیوه های مبارزه ومقابله قرآن باخرافه ها تحقیق و اثبات وتبیین شده است، تمهیدات موضوع به صورتی منطقی ومرتب مستنداً آورده شده اند. خردورزی قرآن درپی سعادت وکمال حقیقی انسان با طرحی عملی وموفّق است، مخاطبان قرآن صاحبان خردند، شیوة خرد ورزی قرآن بی همتا است وبرای همگان مفیدو سعادت آوروکمال آفرین می باشدو خرد ورزی قرآن آینده ای است از حس وتجربه توأم با دیدی ملکوتی به عوالم هستی و دراین بین مهمترین نقش عقل سنجش وفرمانروائی است و خرد ورزی قرآن چون تفّکروتعقّلی صرف نیست لذا وحی مددکاراوست وتامین کننده مواد اصیل تعقل و... با این نوع ازخرد ورزی جایی برای خرافه نیست که خرد ورزی چون روز وخرافه چون شب است واجتماعشان نا ممکن؛ راه علاج خرافه گرائی را قرآن، معرفت افزونی می داند. عقل گرائی قرآن همان روش عملی پیامبر(صلی الله علیه وآله) دررسالت است، دراین پژوهش به تناسب از انواع روشهای سودمند تحقیق چون تحقیق تحلیلی، مقایسه ای، سندی، تاریخی و... بهره گرفته ایم . هدف این بوده است تا نظرقرآن کریم پیرامون خرد ورزی وخرافه زدائی به خوبی تبیین گردد، سابقة عقل گرائی ریشه درتاریخ بشری دارد وهمچنین توجه به این مساله پیدا کنیم که : اسلام به ذات خود ندارد عیبی هرعیب که هست از مسلمانی ماست اما آیا اینکه تحقیقات مدوّنی هست که بتوان به آن استناد کرد؟ باید گفت کمترمنبعی مورد اطمینان وموثقی را می توان یافت که از هرجهت بی عیب ونقص باشد ودرعین حال خرافه پرستی وخرد ورزی را به خوبی تبیین یا تشریح نموده باشدو وامّا آن نوع خرد ورزی که منظورقرآن کریم است باید شروع وآغازش را همزمان با ظهوراسلام ونزول آیات دانست . تحقیق درمورد نظرات این کتاب الهی که جنبة جهانی وادبی دارد نیاز به مقد ّ مات فروانی دارد و همین امرموجب شده است تا امروزه دربسیاری از موضوعات مورد لزوم تحقیق جامعی وجود نداشته باشد، متاسفانه موضوع این رساله از این امرفارغ نیست به هرحال ویژگی کلی این رساله عبارت از بررسی وتحقیق تفصیلی آن است که دربرخی ازمواضع به تجزیه و تحلیل وتفسیرریزامورمنتهی می شود این رساله درسه بخش کلیات، خرافه پرستی وخرد ورزی به تبیین موضوع پرداخته است وآنچه انجام گرفته میسّرنگردیده است، مگربا راهنمائی اهل نظروفرهیختگان علم وادب که دراین میان نقش ممتاز ازآنِ فاضل ارجمندو استاد راهنما جناب آقای علی شکوهی می باشد که از زحمات وتلاشهای ایشان صمیمانه تشکرو قدردانی می نمایم .

موضوع مورد پژوهش، حیات برزخی از دیدگاه قرآن و سنت است. اهداف خاصی که در این پژوهش دنبال می شود، شناسایی بهتر حیات پس از مرگ و افزایش اعتقاد نسبت به حقیقت عالم برزخ است. منابعی که در این تحقیق استفاده شده به سه قسمت عمده تقسیم می شود: 1- قرآن و نهج البلاغه. 2- کتب مرجع و معتبر دینی همانند اصول کافی و بحارالانوار 3- سایر منابعی که بیشتر آنها در عصر حاضر نگاشته شده اند. روش تحقیق این پایان نامه، کتابخانه ای و از طریق جمع آوری اطلاعات و فیش برداری بوده است. حیات بعد از مرگ در عالمی به نام عالم برزخ است که عبارت است از لحظه ای که آدمی از دنیا می رود تا روز قیامت . مرگ سرآغازی برای ورود انسان به زندگی جدید در عالم برزخ است. روح انسان بعد از مرگ در قالب جسم مثالی ادامه حیات می دهد که آن قالب همچون کالبد دنیوی، و به صورت بدن و شبیه به آن است. صورت ارواح بر اساس اعمال و کردار آنها شکل می گیرد و به همان تناسب هم کیفیت قبض روح انسان ها با هم تفاوت دارد. یکی از ویژگی های برزخ این است که پرونده اعمال در آنجا باز است و سرنوشت انسان قطعی نیست و می تواند با توجه له آثار ماتقدم و ما تأخر قابل تغییر باشد. برزخ از سه جهت هولناک می باشد: 1- وحشت قبر، 2- سؤال قبر 3- فشار و عذاب قبر . انسان ها مقداری از ثواب اعمال و کردار خود را با عذاب و عقاب در عالم برزخ در مکانی به نام بهشت و جهنم برزخی می بینند ولی رسیدگی کامل به اعمال انسان در حسابرسی روز قیامت انجام می گیرد چرا که با آغاز قیامت، برزخ پایان می یابد. از جمله نتایج حاصل از این تحقیق، از بین بردن پوچ گرایی و ناامیدی، ملزم شدن افراد به انجام دادن کارهای نیک جهت سوق به درجات کمال و قرب الهی و ارائه نگرش جدید نسبت به حیات پس از مرگ می باشد.

موضوع تحقیق پایانی حقوق والدین از دیدگاه، آیات و روایات می باشد. هدف از این تحقیق: آشنایی افراد مخصوصا نسل جوان به وظایفشان در مقابل والدین خود به صورتی که اسلام به آن توصیه کرده است، بیان گوشه ای از حقوق والدین و آثار رعایت کردن آن و همچنین پیامدهای عدم رعایت حقوق آنها با بیان آیات و روایاتی در این زمینه جهت بالا بردن سطح آگاهی افراد، و اینکه آیا برای رعایت حقوق والدین فقط فرزندان وظایفی دارند یا والدین نیز ملزم به انجام وظایفی هستند. بنابراین تحقیق در چهار فصل تدوین شده است که فصل اول ابتدا جایگاه و اهمیت خانواده در اسلام را بیان می کند سپس با استفاده از آیات و روایات آمده از ائمه اطهار ( ع) به بررسی جایگاه و اهیمت حقوق والدین در سلام پرداخته می شود. فصل دوم تحقیق ارتباط بین اعمال و نتایج حاصل از آثار نیکی به والدین که شامل آثار دنیوی و اخروی است پرداخته می شود. فصل سوم به پیامدهای عاق والدین که آن نیز در دو مبحث، پیامدهای دنیوی و اخروی بیان شده است. فصل چهارم تحقیق به بررسی حقوق متقابل والدین و فرزندان پرداخته شده است تا والدین و فرزندان بهتر به وظایف خود آشنا شوند و در پی احقاق حقوق یکدیگر باشند.

موضوع این پژوهش حکمت در قرآن و سنت است که برای بررسی آن ناگزیر از بیان معنی کلمه حکمت هستیم. ریشه حکمت به معنی منع و جلوگیری است و این معنا در دو جنبه نظری و عملی لحاظ می شود. در جنبه نظری از جهل جلوگیری می کند و در جنبه عملی انسان را از اخلاق ناپسند باز می دارد. مبدأ اصلی حکمت خدای حکیم است که آن را در اختیار پیامبران و اولیای خویش قرار داده است. بنابراین حکمت شامل معارف اعتقادی احکام عملی و تذکرات اخلاقی است. کلمه حکمت 20 بار در قرآن آمده است که از سیاق آیات قرآن درباره حکمت پی می بریم که حکمت موهبتی خدادادی است و از جانب خداوند به انسانهای شایسته عطا می شود. در روایات اسلامی حکمت به منزله درختی قلمداد شده است که در قلب انسان روییده است. اهمیت حکمت آنچنان است که آن را گمشده مؤمن نامیده اند خواه نزد مشرک و خواه درسینه منافق باشد باید توسط انسان مؤمن دریافت گردد. حس، عقل و قلب هرکدام یکی از ابزارهای شناخت هستند که شناخت حکمت نیز از این مورد مستثنی نیست. چشم نشانه های حکمت را در محیط پیرامون انسان می بیند، گوش کلمات حکمت آمیز را می شنود به همین ترتیب حواس پنجگانه هر کدام به گونه ای آدمی را در شناخت حکمت و مصادیق آن یاری می دهند. عقل با ترکیب و تجزیه و تحلیل دریافتهای حواس، راه را برای شناخت حکمت هموار می کند. قلب نیز از طریق دریافت درونی الهامات نقش مؤثرتری در این زمینه دارد. در راه رسیدن به حکمت موانع بسیاری وجود دارد از جمله محبت دنیا، عجب وتکبر، غفلت، امل و آرزو و... محبت دنیا، گوش آدمی را از شنیدن حکمت کر می کند. انسانهای متکبر و انسانهای غافل در خود نیازی به دریافت حکمت نمی بینند. امل و آرزو نیز راه اندیشه را سد می کنند که بدون فکر و اندیشه هم نمی توان کسب حکمت کرد. ولیکن می توان با کمک گرفتن از توبه، اندرز، ذکر، تقوا و... این موانع را زدود. تا دل با توبه از تیرگیها پاک نشود ، بسیاری از اسرار آن نهفته می ماند و قادر به اکتساب حکمت نخواهد بود. اندرز، غفلت را از دل بیرون می کند. ذکر خدا، شفای دل است. نور تقوا،دل را از تاریکی می رهاند و همه اینها راه آدمی را برای رسیدن به حکمت هموار می کند. برای دست یافتن به گوهر گرانبهای حکمت باید در وادی وحی، اخلاص، ایمان، زهد و... طی طریق کرد. و اینگونه است که می توان از آثار حکمت در زندگی که عبارتند از: عصمت، خودشناسی، روشنی دل، رشد، کاستی شهوت، شناخت عبرت، بهره مند شد. که اینها پله های نردبان سلوک آدمی در راه رسیدن به کمال خویش است. خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار