جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «گفتگویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی؛ صیرورت، دیالکتیک و ایده آلیسم» آخرین اثر دکتر سید حمید طالب‌زاده است که توجه بسیاری از اهل فلسفه را به خود جلب کرده است. آنچه به پیوست آمده، فایل صوتی نشستی است با عنوان «هم اندیشی در باب گفتگوی میان هگل و فیلسوفان مسلمان» که در اواخر سال گذشته به همت گروه روش شناسی علوم انسانی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید. در این نشست که در سالن اجتماعات مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار گردید، حجج اسلام والمسلمین سید یدالله یزدان پناه، حمید پارسانیا، عسکری سلیمانی امیری، و آقایان دکتر سید حمید طالب زاده، دکتر سید محمدرضا حسینی بهشتی و دکتر مجید احسن به ارائه بحث پرداخته‌اند.

از آنجایی که در مورد میرداماد متاسفانه چندان درسگفتاری نیست، اندک درسگفتارهای پراکنده در مورد میرداماد هم قابل توجه هستند. این مجموعه قسمتی از درسگفتار حکمت متعالیه* و قسمتی از درسگفتار خارج نهایه ی** استاد یزدان پناه است که برای آشنایی با فلسفه ی میرداماد بسیار مفید است. ** دوره ی کامل این مجموعه روی سایت ایشان موجود است. (http://store.nafahat-eri.ir)

«جلا» و «استجلا» دو اصطلاح عرفانی است که ناظر به نظام هستی‌شناختی است و همه تعین‌های حقانی و خلقی را شامل می‌شود. «جلاء» ظهور و جلوه ذات خداوند متعال برای خودش و در خودش و «استجلا» ظهور و جلوه ذات حق برای خودش و در تعینات خلقی است. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تطبیقی رابطه کمال جلا و استجلای الهی با انسان کامل در مکتب ابن‌عربی و مکتب وحی پرداخته است. بر اساس یافته‌های این پژوهش روشن می‌شود که مقصود نهایی حق تعالی از ایجاد مجالی و مظاهر، دیدن کمالات خود در مظهر و آئینه‌ای مغایر است؛ در این میان انسان بهره‌مند از ویژگی‌هایی است که به واسطۀ او سرّ حق بر حق ظاهر و اسرار او هویدا می‌گردد. بنابراین کمال استجلا به واسطه انسان محقق می‌شود؛ اما این مرتبه برای او بالقوه است؛ مظهر بالفعل، همان «انسان کامل» است که استعدادهای خود را به فعلیت رسانده است. آموزه جلا و استجلا در مکتب وحی نیز مطرح گردیده است؛ در متون عرفانی آیات و روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد علاوه بر این که بیانگر پیوند عمیق میان عرفان و وحی است، ریشه داشتن عرفان اسلامی در مکتب وحیانی را اثبات می‌کند.

مسئله امکان بیان مشاهدات عرفانی از مسائل مهم فلسفه عرفان است. در این زمینه دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد که در جای خود آن دیدگاه‌ها را تبیین و نقد کردیم. در این نوشته به طرح دیدگاه بیان‌پذیری بر اساس سه ساحت حقیقت، معنا و زبان می‌پردازیم؛ آن‌گاه برخی از متون عرفانی را که می‌توانند چنین دیدگاهی را تأیید کنند، مطرح می‌کنیم. ازآنجاکه عارف با شهود حق‌الیقینی با ساحت حقیقت مواجه می‌شود و توسط عقل منورش آن را فهم می‌کند، می‌تواند آن را در قالب‌های زبانی درآورد؛ البته عارف در هر یک از این ساحت‌ها، دچار مشکلاتی می‌شود: در ساحت حقیقت، پیچیدگی و گستردگی آن و نیز ضعف شهود و در ساحت معنا، تازگی و تأویلِ افزوده فکری و نداشتن مهارت معناسازی و در ساحت زبان، استفاده از زبان عرفی و نیز نداشتن زبان فنی از جمله مشکلاتی است که گزارش مشاهدات را برای او سخت و در برخی اوقات غیرممکن می‌کند.

فلسفه عرفان مقوله نوبنیادی است که تاکنون ساختار دانشی، ماهیت و مسائل آن و حوزه‌های ورود آن تشریح نشده است. این تحقیق پس از تعریف فلسفه عرفان و ویژگی‌هایش و تبیین مسائل کلی، به نسبت فلسفه عرفان با دیگر علوم همگن می‌پردازد. این دانش از آن‌رو که عرفان در دو ساحت تجربه عرفانی و ساختار علمی نمایان شده و ساختار علمی آن نیز در دو شاخه علم سلوک و عرفان نظری تبلور یافته، در سه حوزه فلسفه تجربه عرفانی، فلسفه علم سلوک و فلسفه عرفان نظری می‌تواند ورود داشته باشد. این تحقیق به هر سه شاخه توجه کرده و پس از بیان تاریخچه هریک و توصیف آثار برجسته در هر کدام، به مسائل آن‌ها اشاره کرده است.

شيخ‌ شهاب‌الدين سهروردي (549 ـ 587 ق) از جمله ستارگان درخشان فلسفه‌ورزي ايران اسلامي است ‌كه محصول تلاش او در قالب حكمت اشراق عرضه شده است. اين مكتب‌يكي از مکاتب سه‌گانه بزرگ در فلسفة اسلامي و حلقة واسط ميان حكمت مشاء و حكمت متعاليه را تشکیل می‌دهد. حكمت اشراق افزون بر اينكه روش فلسفي را ارتقا داده و به بسياري از مطالب قابل نقد فلسفة‌ سنتي مشايي انتقادهایی وارد كرده است، ضمن توجه به همه سرمايه‌هاي موجود از فلسفه‌هاي كهن گرفته تا عرفان اسلامي و كلام موفق به‌طرح مباحث بسيار نو شده كه زمينه‌ها را براي شكل‌گيري حكمت متعاليه فراهم آورده است. با اين‌همه هنوز ظرفيت‌هاي‌فراواني در اين حكمت وجود دارد كه جاي توجه و پي‌گيري دارد. كتاب حاضر كوشيده است متني منقّح، يكدست،‌ روان و مختصر در جهت انتقال همه‌ دست‌‌آوردهاي مهم حكمت اشراق عرضه كند.

ذات گرایان، که به وجود هسته ی مشترک میان تجارب عرفانی پایبندند، به سه گروه عمده تقسیم می شوند: احساس گرایان،قایلان به تناظر تجربۀ حسی و عرفانی و طرفداران نظریۀ یافت اتحادی. در این میان، استیس و فورمن طرفدار اندیشه یافت اتحادی اند. مهم ترین مبحثی که استیس در ضمن آن به ماهیت تجربة عرفانی پرداخته است. مسئله هستۀ مشترک است که در آن به رصد ویژگی های مشترک تجارب عرفانی در سراسر جهان می پردازد. رویکرد روانشناختی و پدیدارشناختی استیس در بحث ویژگی های مشترک تجربة عرفانی– که ماهیت شناخت عرفانی نیز در ضمن آن مطرح شده- با دیدگاه معرفت شناختی در این زمینه، ارتباطی از سنخ ربط مبنا و بنا دارد. رابرت فورمن نیز فیلسوفی است که ویژگی بارز آن نقد مکتب ساخت گرایی است. در دیدگاه فورمن، تجارب عرفانی از سنخ علوم التفاتی نیستند، بلکه از جهت ساختار معرفتی، ماهیتی اتصالی دارند، که فورمن آن را علم هویتی می نامد، که بر اساس آن، دوگانگی میان عالم و معلوم از میان برداشته می شود. فورمن برای تجارب عرفانی، دو نوع ابتدایی و پیشرفته- که، به ترتیب، رخداد آگاهی محض و حالات ثنوی عرفانی می نامد- قایل است. استیس و فورمن نقاط اشتراک بسیاری دارند و البته در برخی نقطه نظرات با یکدیگر متفاوت اند.

اخلاق یکی از دغدغه های زندگی بشر بوده و هست. حجم زیادی از کتاب های آسمانی و غیر آسمانی را در بر دارد. از آنجا که در اخلاق با رویکردهای عقلی، عرفانی و نقلی روبرو هستیم و چون به نظر می رسد که اخلاق عرفانی برآمده از عرفان عملی باشد، در رساله حاضر پس از بررسی رابطه اخلاق عرفانی و عرفان عملی روشن می گردد که اگر چه این دو علم اختلاف ماهوی ندارند ولی در تمایز اساسی آنها می توان گفت: که دغدغه اصلی عرفان عملی سلوک الی الله است، به خلاف اخلاق عرفانیکه توجه اش معطوفبه صفات اخلاق می باشد