جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابطة ذات و صفات الهی یکی از اساسی ترین مسائل کلامی است، اندیشمندان مسلمان فارغ از روشها و مبانی فکری هر یک دربارة آن گفتگو و ابراز عقیده نموده اند و بیشترین نزاع دربارة صفات ثبوتی ذاتی حقیقی و ذات اضافه و حالت مصدری آنها مانند علم، قدرت و حیات است. اما در زائد بودن صفات فعل و صفات اضافة محض اختلاف مهمی در بین اندیشمندان مسلمان نیست. فرقه های قدریه و جبریه جزو اولین گروههای مسلمانی هستند که صفات آفریدگان را از واجب تعالی نفی کرده اند، هر چند به معتزلیان آراء گوناگونی نسبت داده شده است، اما دیدگاه پذیرفته شدة بیشتر آنان عینیت صفات با ذات است و نسبت نظریة نیابت به آنان براساس تحقیقاتی که انجام گرفته است به نظر می آید درست نیست. دیدگاه تفسیر کنندة صفات به احوال از سوی ابوهاشم جبایی به دلیل نفی وجود و عدم از حال مردود است. محدثان اهل سنت با صراحت دربارة رابطة صفات ذاتی حق تعالی با ذات اظهار عقیده نکرداه اند. محدثان امامی عموما صفات ثبوتی را به سلب اضداد تفسیر نموده اند. چنین دیدگهی علاوه بر ناسازگاری با برخی از روایات اثبات کنندة صفات، به خالی بودن ذات از واقعیت صفات بازگشت می نماید و قابل پذیرش نیست. براساس برخی از احادیث، قبل از پیدایش مکتب کلامی اشاعره گروهی از مسلمانان معتقد به زیادت صفات بر ذات بوده اند و ائمه معصومین آنان را قائل به تعدد خدایان و خارج از ولایت خویش دانسته اند. ابوالحسن اشعری و پیروانش منشأ صفات ذاتی، چون علم، قدرت، حیات و غیره... را صفاتی قدیم و زائد بر ذات می دانند و چنین باور دارند که اتصاف خداوند به عالم، قادر، حی و غیره... بدون مبدأ زائد بر ذات محال است. آنان برای رهائی از اشکال تعدد قدما دیدگاه صصفات نه عین ذات و نه غیر ذات را ابداع نمودند و برخی از آنان ذات و صفات را یک موجود قدیم می دانند. متکلمان امامیه صفات ذاتی حق تعالی را عین ذات می دانند. و نسبت ناروای تجسیم و تشبیه به برخی چون هشام ابن حکم دور از واقعیت است. آنان به دلیل کاملترین خداوند، اتصاف او را کامل ترین نحوة ممکن یعنی عینیت صفات با ذات می دانند. برخی از حکمای مسلمان چون ملارجبعلی تبرییزی و قاضی سعید قمی به دلیل مخلوق دانستن موجد موصوف و شباهت باری تعالی به افریدگان با فرض اتصاف، هرگونه وصفی را از ذات خداوند نفی نموده و آیات و روایات حکایت کننده از اوصاف الهی را توجیه نموده اند. این نظریه علاوه بر مخالفت با آیات و روایات اثبات کننده صفات و عقلانی نبودن توجیهات، به دلیل خالی دانستن ذات از صفات کمال و بازگشت به نقص در واجب قابل پذیرش نیست. دیدگاه اتحاد مفهومی صفات منسوب به ابن سینا علاوه بر ابهام و عدم ارائه استدلال با لوازم نادرستی چون اشتراک لفظی مفاهیم صفات در واجب و ممکن و عادم امکان شناخت خداوند و فایده نداشتن حمل صفات متعدد بر ذات حق مردود است. سهروردی از معتقدان به عینیت صفات با ذات است و نسبت انکار صفات حقیقی با عبارات وی سازگاری ندارد. بسیاری از فیلسوفان مسلمان به دلیل واحد بسیط دانستن و کمال مطلق و واجب از جمیع جهات بودن خداوند، صفات را عین ذات می دانند و به نظر می رسد تنها راه قابل اعتماد و سازگار با روایات، دیدگاه وحدت مصداقی و تغیر مفهومی صفات است. بسیاری از عارفان مسلمان نیز در بعد وجودشناسی صفات چنین دیدگاهی دارند. آنان مقام احدیت را خالی از هر اسم و رسم و صفتی می دانند ولی مقام و احدیت را مرتبة ظهور کثرت اسماء و صفات می شمارند و از حیث معناشناسی صفات را به اعتباراتت و نسبت ها تفسیر نموده اند، که چنین دیدگاهی با واقعیت داشتن صفات ناسازگار است./

پژوهش پیش رو مفهوم کمال انسان از دیدگاه ملاصدرا در یک مقدمه و پنج فصل فراهم آمده است، نگارنده کوشیده است براساس یک ارتباط منطقی پس از توضیح مفردات موضوع، چشم انداز و هدف اساسی از پژوهش را براساس پرسشهای اصلی و فرعی تحقیق بیان کند. سازهصهای اصلی بحث و کمال انسان،حرکت، نفس انسان و چنانکه در مرحله گفتاری و تئوری ارتباطی ناگسستنی دارند. در مرحله ساختاری و تکوینی نیز آنچنان ارتباطی وثیق و غیر قابل انفکاک دارند که شناخت انسان و کمالات انسانی بدون پژوهش درباره حرکت و نفس انسان اگر نگوییم غیر ممکن است بسیار دشوار می نماید از این رو هدف اصلی پژوهش اینست که بهره گیری از آراء ملا صدرا سود جستن از عبارات وی این فرضیه را که طراحی نظام آفرینش بر اساس حرکت صعودی و نزولی برای دستیابی به کمالات انسان لایق است اثبات نماید و انسان نیز آنگاه می تواند به این امر مهم دست یابد که قوا و توان خویش را بدرستی بشناسد و افزون بر تعاملی سازنده که با دیگر موجودات دارد بهرمندی شایسته ای از قوای خویش داشته باشد. چنانکه اشارات رفت محور اصلی پایان نامه تبیین مفهوم کمال انسان از نگاه ملاصدرا است. و بطور طبیعی نخست می بایست عبارات و دیدگاه ملاصدرا را درباره موضوع پژوهش جمع آوری و پس از بررسی و نگاه موردی به هر یک از آنها، جمع بندی و نتیجه نهایی ارائه گردید

این رساله درسه بخش تنظیم شده است . در بخش اول تعریف، اقسام و ابطال (ابو علی سینا، عبد ارزاق لاهیجی ) تناسخ نظریه اهل تناسخ ( برهان عقلی و نقلی قائلین به تناسخ در قرآن ....) اشکالات اهل تناسخ، آورده شده است. بخش دوم با عنوان رجعت به مفهوم رجعت و امکان آن از دیدگاه عقل، رجعت در امت های پیشین و رجعت از دیدگاه روایات پرداخته است. بخش سوم رجعت در محک تناسخ بوده، و به این موارد پرداخته است : وجوه تفاوت و شباهت بین ناسخ و منسوخ، رجعت و بازگشت از فعلیت به قوه، رجعت و توارد نفین بر بدن واحد، سایر مخدرات وارده بر تناسخ و مقایسه آن با رجعت و نتایج قول به تناسخ و رجعت از جمله موارد است که به آنها پرداخته شده است/

خواجه نصیر کتاب تجرید الاعتقاد را در شش مقصد براساس اولویت به ترتیب زیر مرتب کرده: مقصد اول: امور عامه/ مقصد دوم: جواهر و اعراض/ مقصد سوم: در اثبات واجب الوجود/ مقصد چهارم: در اثبات نبوت مقصد/ پنجم: در اثبات امامت/ مقصد ششم: در اثبات معاد. آقا حسین خوانساری به مقصد اول یعنی -امور عامه-پرداخته و شرح تجرید را حاشیه زده و اقوال مختلف از حاشیه نویسان و شارحان را آورده و آنها را تحلیل و تفسیر کرده و نظر صائب را مطرح نموده و این رساله در اواخر همین مبحث پایان پذیرفته است./

در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه فیلسوفان مشائی در باره ذات، صفات و افعال خداوند تبیین گردد. در آغاز تاریخچه مختصری از فلسفه مشا و سیر تاریخی آن بیان گردیده است، از لحاظ تاریخی فیلسوفان مشائی در سه دوره متفاوت از هم تلاش نموده اند تا آفریدگار و نظام هستی را تبیین عقلانی نمایند، که عبارت است از : ‎1-دوره یونان‎2-دوره یونانی م آبی‎3-دوره اسلامی. در اینجا تنها در باره دوره اول و سوم تلاش و تحقیق شده است. مهمترین فیلسوفان مشائی که در این پژوهش مورد ارزیابی و تحقیق قرار گرفته اند عبارت اند از : ارسطو، کندی، فارابی، ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و ابن رشد

پژوهش حاضر طی دو بخش ذات و صفات ذات الهی را براساس آرای فخرالدین رازی مورد بحث و بررسی قرار دادده است و در بخش نخست مباحثی نظیر: امکان شناخت ذات الهی، وجود و ماهیت واجب تعالی، روش ها و براهین اثبات وجود خدا، و در بخش دوم مباحث عمومی صفات، کیفیت اتصاف ذات به صفات و صفات ثبوتیه ذاتیه حق تعالی مورد بررسی قرار گرفته است.

این مجموعه شامل یک مقدمه و چهار فصل است . در مقدمه اهمیت علم کلام مورد بررسی قرار گرفته است و فصل اول پیرامون مباحث توحید و عدل است . در فصل دوم مسائل نبوت، در فصل سوم مباحث امامت و در فصل چهارم بحث معاد مطرح شده است./

ایده مثل افلاطونی که راهی برای رهایی از برخی اشکالات پیرامون شناخت اشیاء، توجیه کثرات و یافتن مبدا نهایی ثابت برای موجودات متغیر بود، چندان طول نکشید که در عرصه معرفت شناسی و شناخت اشیاء دشواری های بسیاری را پدید آورد. در دنیای اسلام نظریه مثل افلاطونی مخالفان و موافقان نامداری دارد.سه فیلسوف بزرگ عالم اسلام ابن سینا،سهروردی و ملاصدرا هر یک به طور مفصل به این مسئله پرداخته اند.ابن سینا به طور جد آنرا نادرست دانسته و دو فیلسوف دیگر تلاش بسیاری در اثبات آن نموده اند. از آنجا که نظریه مثل افلاطونی پیوندی وثیق با نظریه صدور کثرات از واحد حقیقی دارد، پژوهش حاضر کوشیده است ضمن ارائه دلایل مخالفان و موافقان ؛چالشهای پیش روی نظریه صدور کثرات از واحد حقیقی، با توجه به ایده مثل افلاطونی؛ تبیین نماید.