جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فهم‌ احکام‌ الاهی‌ از قرآن‌ و سنت‌ به‌صورت‌ شریعت‌ اسلامی، یکی‌ از حساس‌ترین‌ موضوعات‌ تاریخ‌ اسلام‌ از آغاز تاکنون‌ بوده، و هیچ‌ امری‌ نتوانسته‌ است‌ از اهمیت‌ آن‌ بکاهد. با فاصله‌ افتادن‌ بین‌ زمان‌ شارع‌ و زمان‌ مخاطبان، حجیت‌ ظواهر یا اعتبار فهم‌ فقهی‌ کتاب‌ و احادیث‌ نیز به‌ موضوع‌ مهم‌ و اساسی‌ دیگری‌ تبدیل‌ شد. شناخت‌ ظواهر و حجیت‌ ظهور، بر پیش‌فرض‌هایی‌ مبتنی‌ است‌ که‌ اگر در هر یک‌ از آن‌ها خدشه‌ وارد شود، حجیت‌ ظهور تزلزل‌ می‌یابد و به‌دنبال‌ آن، مقبولیت‌ فهم‌ فقهی‌ و روش‌ استنباط‌ فقیهان‌ و اصولیان‌ از کتاب‌ و سنت‌ نیز دستخوش‌ تردید خواهد شد. هرمنوتیک‌ مدرن، در برخی‌ از این‌ پیش‌فرض‌های‌ مسلم‌ دانشمندان‌ فقه، اصول‌ و کلام‌ خدشه‌ کرده‌ است. یکی‌ از این‌ پیش‌فرض‌های‌ اساسی، به‌ کیفیت‌ زبان‌ دین‌ در حوزة‌ تشریع‌ و تقنین‌ مربوط‌ است. اگر فقیهان‌ پس‌ از قبول‌ حجیت‌ ظواهر، به‌دنبال‌ کشف‌ ظهورات‌ کلمات‌ شارع‌ برآمده‌ و مباحث‌ بسیار گسترده‌ و دقیق‌ معناشناسی‌ و گاهی‌ هرمنوتیک‌ را در دانش‌ اصول‌ فقه‌ برای‌ روشمند کردن‌ فهم‌ ظواهر، مطرح، و تاکنون‌ مورد اجتهاد و نظریه‌پردازی‌ قرار داده‌اند، بر این‌ مبتنی‌ بوده‌ که‌ زبان‌ دین‌ برای‌ بیان‌ احکام‌ شرعی‌ و قوانین‌ مورد نیاز زندگی‌ بشر همان‌ زبان‌ عرفی‌ و عقلایی‌ عموم‌ مردم‌ است‌ که‌ از یک‌ سلسله‌ قواعد و قوانین‌ مشترک‌ بین‌ تمام‌ زبان‌ها پیروی‌ می‌کند. در این‌ مقاله، به‌ تبیین‌ و اثبات‌ این‌ پیش‌فرض‌ پرداخته‌ شده‌ است.

تحقیق حاضر به روش کتابخانه ای انجام شده است و به بررسی نظرات مفسرین درباره آیات ربا، انواع ربا و حیله های شرعی درباره ربا می پردازد. ربا به معنی افزایش یافتن است و در شریعت اسلام به معنای زیاده گرفتن در وام یا بیع است. با آنکه ربا در میان همه ملل وادیان ناپسند و رباخوار ملعون و مطرود بوده است اندک اندک از شدت حرمت آن کاسته شد و روش ها و حیله ها برای رباخواری ترویج گردید. این امر به ویژه در مسیحیت و یهودیت بسیار قابل تأمل است. دقت در سیر تاریخی تجویز ربا در میان مسیحیان و یهودیان برای کسانی که اکنون در فکر تجدید نظر در احکام مسلم اسلامی هستند و به خیال خویش با تطبیق دادن اسلام با مقتضیات زمان می خواهند مایه بقای دین را فراهم سازند می تواند بسی مایه عبرت باشد. سیر تدریجی حلال شماری ربا در مسیحیت نشان می دهد که کلیسا چگونه در مقابل میل اجتماعی به ربا خواری قدم به قدم عقب نشسته است. رهبران مسیحی و یهودی برای گریز از ربا راه های فرار از ربا را جایز دانستند و روز به روز بر دامنه فعالیت های ربوی خود افزودند آن چنانکه امروز اغلب بازارها و مؤسسات پولی دنیا تحت تصرف آنان است. اما خداوند ربا خواری را به شدت تحریم می کند و به صراحت در آیه 279 سوره بقره بیان می کند فرد ربا خوار در مقابل خدا و رسول ایستادن و در مقام جنگیدن با آنان است. فان لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله و رسوله و ان تبتم فلکم رئوس اموالکم لا تظلمون و لا تظلون» و با یک تمثیل زیبا حال ربا خواران را بیان می کند که«الذین یا کلون الربوا لا یقومون الا کما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من المس» فرد ربا خوار مانند انسان مصروع و آشفته حال است. اما کسانی که با ربا موافق هستند و آن را عامل مهمی برای رشد اقتصادی مطرح می کنند به دنبال راه هایی هستند که از حرمت ربا فرار کنند. آنان معتقدند در اسلام تنها گرفتن زیادی برای تمدید مهلت دین حرام شده است پس در قرض هایی با بهره کنونی می توان زیادی را دریافت کرد زیرا پرداخت آن به جهت اصل قرض است، نه تمدید مهلت و یا چیزی که در اسلام تحریم شده است. گرفتن بهره زیاد است که باعث می شود اندک اندک مبلغ بدهی به چند برابر اصل قرض برسد بنابراین گرفتن بهره کم اشکالی ندارد، و یا اینکه یکی از طرفین کالای خود را به دیگری هبه کند وطرف دیگر نیز متاع خود را به او هبه نماید بدون اینکه قصد معاوضه داشته باشند. اما امام خمینی (ره) و شهید مطهری(ع) تمام این حیله ها را باطل و کلاه شرعی می دانند که نه تنها به اقتصاد جامعه کمکی نمی کند بلکه فقیران روز به روز فقیرتر و ثروتمندان روز به روز ثروتمند می شوند و نظام اقتصادی جامعه فاسد می شود. قرآن کریم سرنوشت قومی از یهود را بیان می کند که در روز شنبه ماهیگری برای آنان حرام شد اما آنان با بکار بردن حیله به این عمل دست می زدند خداوند در سوره اعراف داستان این قوم را با نام اصحاب سبت بیان می کند و در آیه 166 به خاطر عصیان و نافرمانی این قوم می فرماید: «فلما عتو اعن مانهوا عنهه قلنا لهم کونوا قرده خاسئین» و چون از آنچه از آن نهی شده بودند سرپیچی کردند، به آنان گفتیم: «بوزینگانی باشید رانده شده » کسانی که تصور می کنند، گناه را می توان با تغییر چهره صوری تبدیل به یک عمل مجاز و شرعی کنند در واقع خود را فریب می دهند و متأسفانه این کار در میان عده ای از بی خبرانی که خود را به دین منتسب می کنند. فراوان دیده می شود و همان است که چهره مذهب را در نظر افراد دور افتاده سخت بد نما کرده است. عیب بزرگی که این عمل دارد این است که گناه را در نظر ما کوچک می کند و از اهمیت آن می کاهد و افراد را چنان جسور در برابر گناه می سازد که پس از انجام این گونه کارها کم کم آماده برای انجام گناهان بطور صریح و آشکار می شوند.

هرمنوتیک و کیفیت فهم فقهی کتاب و سنت به عنوان دین و شریعت دو بحث بسیار مهم محافل علمی و حوزوی است و از جهات متعددی مورد کند و کاو و نقد و نظر قرار گرفته است. نتایج بحث از هر دو موضوع، اساس بسیاری از مباحث دیگر و نگرش های مختلف در حوزه علوم اجتماعی و انسانی می باشد. دانش اصول فقه مهم ترین منبع دریافت اصول، قواعد و کیفیت فهم فقهی است. مباحث الفاظ، ظهورشناسی و حجیت ظهور در آن دانش ارتباط وثیقی با معناشناسی و شاخه مهمی از هرمنوتیک معاصر دارد، اگر چه خواستگاه هرمنوتیک در غرب با هرمنوتیک در اصول فقه متفاوت است. این مقاله در صدد است جایگاه هرمنوتیک و معناشناسی را در حوزه فهم فقهی قرآن و روایات و ارتباط آن با علم اصول فقه بررسی و تبیین نماید و برای این منظور بحث مختصری درباره معناشناسی و ادوار هرمنوتیک آورده شده است.

زمانی که با آیه«قل ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین» روبرو شدم، یک توحید کامل و خالص را دریافتم، و این که چگونه می توان به این توحید خالص دست یافت؟ با مطالعاتی که داشتم به اینجا رسیدم که بالاترین و بهترین نتیجه توحید خالص، اخلاص است، و اخلاص نیز جز با تکمیل نیت و انحصار آن برای خدا و دوری از تمایلات دنیوی حاصل نمی شود. این بود که به سراغ حقیقت نیت و اهمیت آن رفتم که مقدمه توحید کامل است. تحقیق حاضر به روش کتابخانه ای و با بهره گیری از کتبی با موضوع های اخلاقی، کلامی، تفسیری، حدیثی، تربیتی، فقهی و روان شناسی تهیه شده و در پنج فصل ارایه گردیده است. در فصل اول مفاهیم و کلیات مورد بحث قرار گرفته که ابتدا تعریف نیت و سپس به حقیقت نیت و این که آیا نیت یک خطور قلبی محض است یا ذهنی است یک مسئله روانی عمیق؟ پرداخته شده است. همچنین اهمیت نیت در قرآن و سنت و دلایل اهمیت نیت مطرح شده و رابطه نیت باسنت، رابطه نیت با عمل و مراتب نیت نیز ذکر شده است. واژه هایی که تا حدودی با نیت مرتبط هستند و گاهی به جای نیت استعمال می شوند. عبارتند از: شاکله، انگیزه، اراده، قصد و عزم، که در این فصل مختصری درباره آنها بحث شده است.نیت به خاطراهمیت زیادی که در سر نوشت انسان دارد، در زمینه های متعددی از مباحث علمی و اسلامی مطرح شده است که در فصل دوم نیز به جایگاه نیت در علم اخلاق از نظر ارزش گذاری اخلاقی پرداخته شده و در علم کلام، مسأله نیت در ارتباط با خلود و جاودانگی در بهشت یا جهنم، مطرح شده است. همچنین به جایگاه نیت در علوم فقه، روان شناسی، علم النفس فلسفی و مسایل حقوقی پرداخته شده است. برای پیدایش نیات خیر، فرد باید زمینه هایی را در خود فراهم کند، مثلا علم معرفت به خدای متعال داشته باشد، به اهمیت نیت خیر و خالص به عنوان یک ضرورت دینی پی برد و بداند که خداوند هیچ عملی را بدون نیت خالص نمی پذیرد، ایمان به معاد داشته باشد و.... لذا در فصل سوم ابتدا زمینه های شکل گیری نیت خیر را بیان کرده ایم: از جمله معرفت، ایمان، محبت، عشق به حق و اولیای حق، خلق و خوی نیک، استحیاء، خوف رجاء و... و در پایان به زمینه های شکل گیری نیت شر اشاره شده که خلق و خوی زشت، نفس اماره و وسوسه شیطان از جمله این زمینه ها هستند. اگر زمینه های شکل گیری نیت شر در فردی فراهم شود، یعنی فرد دارای خلق و خوی زشت یا تابع هوای نفس خود باشد آسیب هایی مانند ریا، نفاق، شرک و.... دامن گیر نیات و انگیزه های او می شود که در فصل چهارم به این آسیب ها پرداخته شده است. برای درمان این آسیب هایی که در فصل قبل ذکر شده و نیز برای پیشگیری از این امراض روحی بایستی فرد از آثار و فواید نیت های خیر و خالص آگاه شود و بداند که اخلاص در نیت چه فضلیت هایی به دنبال دارد. به همین دلیل در فصل پنجم به آثار وفواید نیت خیر پرداخته ایم، که مهم ترین این فواید عبارتند از: تعالی نفس انسان، آرامش روانی، قبولی اعمال ونیل به اهداف.

اختلاف مجتهدان در آرای اصولی و فتاوی فقهی واقعیتی مسلم است که آثار و پیامدهایی در دینداران، دینداری و پاسداری از دین داشته است. این واقعیت از زمانهای گذشته مورد توجه دانشمندان بوده است امروزه نیز با حساسیت بیشتری مورد بررسی قرار می گیرد. برخی آن را علت پویایی و به روز بودن دین دانسته و عده ای نیز آن را یکی از دلایل نسبیت فهم دین می نامند. این واقعیت از جهات مختلف قابل تحقیق و بررسی است. در این مقاله علت و منشاء اختلاف آرای اصولی و فتاوی فقهی فقها را مورد تحقیق قرار می دهیم.