جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیه «مباهله» فضیلت بزرگی برای همراهان پیامبر (ص) در جریان مباهله اثبات می­نماید. لذا مورد مناقشه برخی از مفسران قرار گرفته است. هرچند اکثریت آنها این فضیلت را می­پذیرند؛ ولی عده­ی محدودی از مفسران اهل­سنت در صدد شبهه­افکنی هستند تا این فضیلت را از پنج تن آل عبا؛ (پیامبر (ص)، حضرت علی (ع)، حضرت فاطمه (س)، امام حسن (ع)، امام حسین(ع)) خارج ساخته و یا زنان نبی (ص) و یا اصحاب ایشان را با آنان شریک نمایند. محل نزاع آنها مصداق اصطلاحات «ابنائنا»، «نسائنا»، و«انفسنا» و دلالت آیه بر فضیلت اهل کساء می­باشد. یکی از این افراد، «دروزه» می­باشد که با شیوه تفسیر به ترتیب نزول، قرآن را تفسیر نموده و مدعی است که با کمک این شیوه، می­توان به فهم بهتری از آیات دست یافت. این نوشتار به روش توصیفی- تحلیلی با منابع کتابخانه­ای در تحلیل و نقد دیدگاه «دروزه» در تفسیر آیه «مباهله» خواهد گفت که وی نه تنها فهم بهتری از آیه بیان نکرده، بلکه در تفسیرآن، خلاف تاریخ صدر اسلام و تاریخ نزول، دیدگاه شیعه را ساختگی و جعلی خوانده است. وی در حالی به عدم حضور و تولد حسنین (ع) در جریان مباهله اشاره می­کند که منابع اهل­سنت گواهی می­دهند که فضیلت همراهی با پیامبر (ص) در جریان مباهله تنها اختصاص به اهل­بیت (ع) ایشان دارد.

جریان «میقات بنی‌اسرائیل» در قرآن، مبحثی پر دامنه میان مفسران اسلامی است. از مسائل مهم در این زمینه، بررسی مفهوم و مصداق فراز «أ تهلکنا بما فعل السفهاء» (اعراف/ 155) است. بیش‌تر مفسران عبارت «أ تهلکنا» را به حضرت موسی (ع) نسبت‌داده، آن را به عذاب و عقاب تفسیر کرده‌اند؛ اما با توجه به موارد استعمال مشتقات «إهلاک» در قرآن و نیز با لحاظ سیاق و آیات همگون، به نظر مفهوم و مصداق دقیق‌تری می‌توان برای عبارت مورد بحث جست‌وجو کرد. جستار حاضر بر آن است، با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن نقد آرای مفسران، دلایل و شواهد تفسیر برگزیده را تبیین نماید. پژوهش پیش‌رو به این نتیجه می‌انجامد که «إهلاک الاهی» در عرف قرآن به‌معنای «عذاب و مرگ بدفرجام» است و این معنا با وضعیت حضرت موسی ‌(ع) در جریان میقات بنی‌اسرائیل هماهنگ نیست؛ بلکه تطبیق عبارت «أ تهلکنا» بر گفت‌وگوی برگزیدگان بنی‌اسرائیل با خداوند پس از صاعقه مرگ، با «حقیقت قرآنی إهلاک» سازگارتر می‌نماید. از پیامدهای کلامی این بحث می‌توان به تأیید سخن‌گفتن خداوند با صاعقه‌زدگان بنی‌اسرائیل در عالم برزخ و دنیا، امکان احتجاج با بنی‌اسرائیل در پی این مکالمه و نیز زدودن ابهام از مسائلی چون امکان رجوع به دنیا در صورت «إماتة» ـ نه إهلاک ـ اشاره کرد.

قرآن و سنت پیامبر و اهل‌بیت ایشان علیهم‌السلام مهمترین منابع دینی هر مسلمانی است. هر چند صحت و اتقان قرآن بطور متواتر و قطعی بر همگان از فریقین آشکار و مبرهن است، اما در صحت و سقم احادیث رسیده از نبی اکرم و ائمه معصوم علیهم‌السلام تردید و تشکیک بین علمای حدیث وجود دارد چرا که حدیث از آن مصونیتی که قرآن برخوردار بود، بهر‌مند نبوده و فعالیت‌های دروغ پردازان در همان عصر حیات پیامبر صلی الله علیه و آله و هشدار ایشان نسبت به ظهور کذابان و وضاعان، خود شاهدی برای عدم مصونیت حدیث از جعل و تحریف و دستبرد دروغگویان است. یکی از اندیشمندان و دغدغه‌مندان در عصر معاصر استادِ شهید، مرتضی مطهری است که هر چند با چهره‌ای حدیثی شهرت نیافته، اما در تلاش‌ها و جستجوهای حدیثی خود به نقد و تحلیل احادیثی پرداخته که در صحت آنها تردید داشته است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی در بررسی معیارهای استاد مطهری در نقد احادیث موضوعه به این نتیجه رسیده که استاد مطهری با گذراندن احادیث مربوطه از صافی معیارهایی همچون قرآن، سنت و سیره معصومین علیهم-السلام، عقل، تاریخ قطعی و بررسی سندی و محتوایی حدیث به صحت یا جعلی بودن آن حکم می‌کردند. ایشان در مطالعات حدیثی خویش علل و انگیزه‌های مختلف وضّاعان و کذّابین را مواردی همچون: انگیزه‌های سیاسی و اجتماعی مانند تثبیت حکومت، دشمنی با اهلبیت و تقویت دشمنان اهلبیت، انگیزه‌های دینی و فرهنگی و اجتماعی مانند ترغیب مردم به دین و قرآن، تعصبات قومی، قبیله‌ای و جغرافیایی و حب و بغض‌های افراطی بیان کردند.

بررسی سرشت و حقیقت انسان و ابعاد وجودی او، از موضوعاتی است که همواره مورد توجه عالمان دین، فیلسوفان و روانشناسان و اندیشمندان مدیریت بوده است. عالمان دین، اخلاق، عرفان و فلسفه و روانشناسی و مدیریت به فراخور تخصص خود به بررسی جایگاه انسان همت گماشته‌اند. آنچه که بدون هیچ شکی می‌توان درباره انسان گفت، این است که انسان، موجودی دو بعدی است که یک بعد، همان جنبه مادی آن و دیگری بعد معنوی او است. انگیزه از مهمترین وجوه زندگی انسان است. چون ادامه زندگی، بقاء، فعالیت و حتی تغییر در افراد نیازمند انگیزه است و زندگی بدون انگیزه در انسان موجب بی حرکتی، سردی و بی‌روحی خواهد بود. از آنجائیکه بحث انگیزش جزو مباحث جدید در علوم است نمی توان در منابع و متون دینی مستقیما تبیینی برای آن یافت ولی می توان مباحثی در باره عوامل موثر بر رفتار را مشاهده کرد. در گذشته رسم بر این بوده است که مباحث مربوط به مبانی رفتار را در چارچوب اخلاق مطرح کنند. بطور کلی مبانی نظری انگیزش از دیدگاه اسلام درسه محور طبقه بندی شده است :خداشناسی، جهان بینی و انسان شناسی (شجاعی،1397 :100). در آموزه های دینی مجموعه ای از حقایق و مفاهیم روحی و روانی و فعل و انفعالات درونی در قرآن کریم و روایات معصومان علیهم السلام ، ادعیه و بیان صاحب نظران مسلمان آمده است و در این میان، نیازهای گوناگون ابعاد روحی و جسمی انسان، چگونگی ارضا، و نقش آنها، بر اساس مبانی اندیشه دینی تبیین شده است. نبود یک مدل انگیزشی جامع که علاوه بر شناسائی الگوهای رفتاری غربی توانائی بیان رفتار در جوامع اسلامی را داشته باشد محقق را برآن داشت تا با انجام این تحقیق و در راستای تکمیل تحقیقات مشابه به یک مدل جامع انگیزشی دست یابد. به عنوان مثال در حدیث ذیل به بخشی از عوامل شکل دهنده انگیزه اشاره شده است : در حدیثی که شیعه و سنّی روایت کرده‌اند، این چنین آمده است: از امام صادق (علیه‌السّلام) سؤال شد: ملائکه برترند یا بنی آدم؟ حضرت فرمود: حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمود: «اِنَّ اللّهَ عزَّوجلَّ رَکّبَ فِی الملائکهِ عقلاً بلا شهوهٍ، ورَکّبَ فِی البهائِم شهوهً بلا عقلٍ، ورَکّبَ فی بنی آدمَ کلیهما. فَمَن غَلبَ عقلَه شهوتُه فهو خیرٌ مِن الملائکهِ، ومَن غَلبَ شهوتَه عقلَه فهو شرٌّ مِن البهائِم؛ (صدوق، 1385: 4) خداوند عزّوجل، ملائکه را با ترکیبی از عقل محض بدون شهوت و حیوانات را با ترکیبی از شهوت بدون عقل آفرید، ولی در انسان، عقل و شهوت (سرشت فرشته و سرشت حیوان) را با یکدیگر ترکیب کرد. پس هر کس عقلش بر شهوت وی غلبه کند، از فرشتگان برتر است و هر کس شهوتش بر عقلش غلبه نماید، از چارپایان پست تر می‌باشد این حدیث اشاره دارد رفتار آدمی تحت تأثیر نیروهای مثبت و منفی است و به هر میزان که ارزش- های انسانی در او تقویت شده باشد و ویژگی های انسانِ رشد یافته و کامل اسلامی بر او حاکم باشد و در جهت قرب الهی گام بردارد، به همان میزان نیز انگیزه ها و جاذبه های معنوی در او کارساز خواهد بود و به عکس، به هر اندازه که نیروها و ارزش های منفی بر وجود او حاکم باشد، رفتار او توسط انگیزه های پست شکل می گیرد. در سایر عرصه های علمی طبق تعریف داریم: انگیزه، عامل رفتار انسان است و به سازگاری و انطباق انسان در زندگی کمک می‌کند و با هدایت کردن توجه، بر رفتار تاثیر می‌گذارد(فرانکن،1384: 30). آمادگی یا گرایش درونی بالقوه برای پاسخ دادن به موقعیت یا محرک خاص بیرونی، از بین موقعیت‌ها و محرک‌های مختلف موجود را می‌توان انگیزه نامید(شاملو، 1383: 103). انگیزه ها عبارتند از: «چراها»ی رفتار. انگیزه ها باعث شکل گیری و ادامه فعالیت شده، جهت کلی رفتار فرد را نیز مشخص می کنند. از انگیزه ها، گاه به نیازها، خواست ها، کشش ها، سائقه ها یا محرّک های درونی فرد نیز تعبیر می شود(هرسی و کننت،1993: 25). درمطالعات غیر اسلامی بر اساس مبنای علمی به مطالعه رفتار انسانها می پردازند از آنجائیکه که موضوع مورد مطالعه آنها بعد مادی انسان است نتیجه مطالعات شان جامعیت و قابلیت بکارگیری در جامعه اسلامی را ندارد لذا دراین پایان نامه در نظر است علاوه بر عرصه های علمی و مدیریتی با بررسی و تحلیل آیات و روایات، عوامل انگیزشی مورد تحقیق قرار گیرد و با ارائه ساختار عوامل تشکیل دهنده انگیزشی، امکان بررسی عوامل انگیزشی در جامعه اسلامی فراهم آید. لذا مسئله پژوهش این است که عوامل انگیزشی مدیریتی از منظر آیات و روایات، عرصه ها و ساختارها چیست؟

نولدکه در نظریۀ ترتیب نزولش، از ابزارهای گوناگونی جهت کشف ترتیب نزول استفاده می‌کند. یکی از پرکاربردترین و بنیادی‌ترین ابزارهای او، اسلوب است. این نوشتار بر آن است تا با روشی توصیفی – تحلیلی، موارد استفادۀ نولدکه از این ابزار را شناسایی و مطالعه کرده و برداشت او از اسلوب و چگونگی به‌کارگیری آن در نظریۀ مذکور را تبیین و ارزیابی کند. دستاورد این مطالعه نشان داد که او اسلوب را به معنای شیوۀ بیان معنا و مقصود و نوع تعابیر مورد استعمال در متن قلمداد کرده است و از آن در تعیین دوره‌های چهارگانۀ زمانی نظریه‌اش، جداسازی برخی آیات از سوره، کشف کیفیت نزول سوره و ابزار مؤید برای دیگر ابزارها در کشف ترتیب نزول بهره گرفته است. هرچند که روش او در استفاده از اسلوب در کشف ترتیب نزول، ناقص و نادرست می‌نماید و نولدکه را از رسیدن به نتایج درست و دقیق باز داشته است.

ترتیب نزول سوره های قرآن کریم بسان دیگر موضوعات علوم قرآنی، اهمیتش را از مقدار کاربریش در دانش تفسیر می‌گیرد. این دانش از نظر سبک به چند دسته تقسیم می‌شود که از مهمترین و روزآمدترین این سبک ها، سبک تفسیری تنزیلی در مقابل سبک تفسیری ترتیبی است که مفسر، سوره های قرآن را به ترتیب نزولشان تفسیر می‌کند. از این رو نخستین اقدام اساسی در تفسیر تنزیلی، تعیین ترتیب نزول سوره های قرآن است.نظر به اهمیت بنیادین این موضوع در دانش تفسیر، بخشی چشمگیر از مطالعات مستشرقان بدین موضوع متوجه شده‌است و در دو قرن اخیر، قرآن پژوهانی چون «بلاشر»، «گریم»، «بل»، «نولدکه»، «ویل» و «مویر» به کشف ترتیب نزول سوره‌های قرآن روی آورده‌اند. دستاورد این مطالعات، دست کم حدود ده نظریه ترتیب نزول برای سوره های قرآن است که امروزه در جوامع علمی مطرح می‌باشد. در بین این ده نظریه، قدیمی‌ترین، اثرگذارترین و جنجالی‌ترین نظریه از آن مستشرق آلمانی تئودور نولدکه است. مطالعه این نظریه نشان می دهد که وی در کشف ترتیب نزول سوره‌های قرآن بر پایه مبانی، نگرش‌ها و دیدگاه‌های ویژه ای که نسبت به علوم اسلامی داشته‌‌است؛ از هدف «کشف ترتیب نزول» جدا شده‌است و به «تعیین ترتیب نزول» روی آورده‌است. گویی ترتیب نزول سوره های قرآن پدیده‌ای بدیع است که هنوز اتفاق نیفتاده است.تفاوت‌ها و تناقض‌های مبنایی، روشی و موردی این نظریه با نظریه‌های شرقی در حوزه ترتیب نزول سوره های قرآن، ضرورت ارزیابی این نظریه را تأیید و تأکید می‌کند. برخی از این تفاوت‌ها و تناقض‌ها عبارتند از:-استواری نظریه بر مبنای ضعف و بطلان روایات ترتیب نزول. در حالی که کشف ترتیب نزول سوره‌ها بر مبنای «کارآمدی روایات ترتیب نزول در کشف ترتیب نزول سوره‌ها» و «توقیفی بودن ترتیب نزول سوره‌ها» استوار است که با مبنای وی ناظر به ضعف و بطلان روایات ترتیب نزول ناسازگار است. -بکارگیری نظریه از روش‌ها و راهکارهای ذوقی و سلیقه‌ای چون اسلوب، طول آیات، حجم سوره‌ها و سبک و آهنگ آیات ها. در حالی که این راهکارها نه تنها در کشف ترتیب نزول قرآن کلیت دارند که حتی گاه بصورت موردی و جزئی نیز نمی‌توان از آن‌ها در رسیدن بدین هدف استفاده کرد. بلکه این راهکارها، در جایگاه قرینه‌هایی هستند که در مواقع رفع اختلاف روایات ترتیب نزول آن هم تحت تأثیر قواعد و ضوابطی مشخص کاربری دارند. شایان گفتن است که بر پایه دستاوردهای آخرین مطالعات انجام‌شده، مهمترین راهکار و ابزار در کشف ترتیب نزول سوره های، روایات ترتیب نزول هستند و بقیه راهکارها و ابزارها تنها به عنوان شاهد و موید روایات ترتیب نزول یا جهت رفع اختلاف این روایات بکار گرفته می‌شوند. «خشت اول گر نهد معمار کج» «تا ثریا می رود دیوار کج» این نظریه بر پایه مبانی نادرست و استفاده از روش‌های اشتباه، ناقص و ضعیف در کشف ترتیب نزول سوره‌ها به خطاهای فاحشی کشانده شده‌است. به‌گونه‌ای‌که گاه سوره‌های مکی در شمار سوره‌های مدنی و سوره‌های مدنی در شمار سوره‌های مکی جای گرفته‌اند.

حضرت اباالفضل العباس (ع) در خانه‌ای زاده شد که جایگاه دانش و حکمت بود، علمدار دشت نینوا در چهارم شعبان سال 26 هجری در مدینه النبی پا به عرصه ی گیتی نهاد و در همان ابتدا از پرتو هدایت پدر بزرگوارش امیرمومنان علی (ع) و دو برادر رشیدش، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) بهره‌ها برد و به طور مستقیم از اهل بیت (ع) علوم و اسرار الهی را آموخت. قمر بنی‌هاشم در روز عاشورا در حالی به خوبی امتحان خویش را در درگاه الهی پشت سر گذاشت که امام حسین (ع) به هنگام شهادتش این چنین فرمود: «الْانَ إِنْکَسَرَ ظَهْری وَقَلَّتْ حِیلَتی» (مجلسی، 40:1361)؛ یعنی اکنون پشتم شکست وچاره‌ام کم شد. این جمله نشان از جایگاه رفیع حضرت عباس (ع) در پشتیبانی از ولایت دارد. و چه زیبا حضرت حجت (عج) این وفاداری سقای دشت نینوا را ترسیم می‌کند، امام موعود (عج) در قسمتی از زیارتنامه‌ای که برای شهدای کربلا ایراد کردند، این چنین حضرت عباس (ع) را مورد خطاب قرار می‌دهند: «السَّلَامُ عَلَی أَبِی الْفَضْلِ الْعَبَّاسِ بْنِ أَمِیرِ الْمُوْمِنِینَ- الْمُوَاسِی أَخَاهُ بِنَفْسِهِ الْآخِذِ لِغَدِهِ مِنْ أَمْسِهِ- الْفَادِی لَهُ الْوَاقِی السَّاعِی إِلَیْهِ بِمَائِهِ الْمَقْطُوعَهِ یَدَاهُ- لَعَنَ اللَّهُ قَاتِلَهُ یَزِیدَ بْنَ الرُّقَادِ الْجُهَنِیَّ وَ حَکِیمَ بْنَ الطُّفَیْلِ الطَّائِ» (ابن قولویه، 1401ق:205)؛ سلام بر ابوالفضل عباس، پورِ امیرمومنان (ع) کسی که: جان خود را نثار برادرش کرد، دنیا را وسیله ی آخرت خود قرار داد، فدای برادرش شد، نگهبان بود و سعی بسیار کرد تا آب را به لب تشنگان برساند، دو دستش در جهاد فی سبیل ‌اللّه قطع شد، خداوند قاتلان او، یزید بن رقاد و حکیم بن طفیل طائی را لعنت کند. این چنین بود حضرت ابوالفضل (ع) به سبب اوج معرفت به ذات مقدس امام زمان خود و بصیرت فوق‌العاده‌اش با جان نثاری در راه ولایت در تاریخ اسلام و شیعه ماندگار شد و ایشان از جمله معدود غیر معصومین هست که از معصوم برای ایشان زیارتنامه صادر شده است. از آنجایی که متون زیارتی در برگیرنده اصول اخلاقی و عقاید استوار شیعه است و پیش‌تر توسط معصومین برای شیعه به یادگار مانده است، می‌تواند به عنوان مستندترین الگوی عملی شیعه محسوب شود، به گونه‌ای که در درون این زیارات علاوه بر آشنایی با عرفان عملی و نظری، راه‌ نجات و رستگاری را توکل کردن به ذات اقدس الهی معرفی می‌کند و بهترین راه‌ میانبرد توسل کردن به ذوات مقدسه می‌خواند.در مورد امامان و بزرگان شیعه، زیارت نامه هایی نقل شده و بسیاری از این زیارت نامه ها مورد قبول بزرگان است. یکی از بزرگانی که در قیام کربلا تأثیرگذار بوده است، حضرت عباس بن علی (ع) است که در زیارت ایشان، از ابن قولویه در کتاب کامل الزیارات نقل شده است. بررسی سند زیارت، یکی از کارهای مهم این پژوهش است که تا به حال در این زمینه کار نشده است. موضوع دیگر، بررسی متن زیارت است که در متن آن، جمله ها و کلمات قابل تأملی در متن زیارت حضرت عباس (ع) آمده مانند عبد صالح، صاحب بصیرت بودن و مطیع بودن آن حضرت از خدا و رسول و معصومین (ع) اشاره شده است که تا کنون با توجه به بررسی های اینترنتی و کتابخانه ای، کار مورد توجهی صورت نگرفته است و حتی درباره این شخصیت تأثیرگذار در تاریخ، به ویژه در عصر حاضر که بیشتر مطرح می شود، کار علمی مورد توجهی صورت نگرفته است. و اینجانب تصمیم بر انجام این پژوهش گرفته ام. بنابراین نویسنده در این پایان نامه قصد آن دارد که شخصیت آن بزرگوار را مورد بررسی قرار داده و فرازهای برجسته متن زیارت نامه را مورد تحلیل قرار دهد. لذا پرسش پژوهش به شرح ذیل می باشد:زیارت حضرت عباس (ع) از نظر سندی و متنی چگونه است؟

قرآن کریم به عنوان آخرین و کامل ترین کتاب آسمانی که خداوند آن را به عنوان دستورالعمل زندگانی بشریت و راهنمای سعادت او توسط خاتم انبیاء حضرت محمد(ص) فرستاده است، دارای جایگاه ویژه ای در بین ادیان بزرگ جهان است و این جایگاه ویژه آن گاه بیشتر خودنمایی می کند که بدانیم عالمان همه ادیان آسمانی و غیر آسمانی دیگر به وقوع تحریف و حتی گاه به آسمانی نبودن کتابهای مقدس خویش معترف می باشند، در حالی که قرآن تنها کتاب آسمانی معاصرمی باشد که تمام آیاتش توسط پیامبر الهی از وحی خداوند دریافت و برای مردم قرائت شده و تا کنون کاملا مصون از هر گونه تغییرو تحریف باقی مانده است.

«وحدت» یکی از مهم‌ترین آموزه‌های اسلام است. به باور بسیاری از اندیشمندان، تحقق وحدت امت اسلام، عامل بازگشت شکوه و عظمت به آن است. «ملا سعید نورسی» عارف کردتبار ترکیه، از جمله مصلحان معاصر است که تلاش علمی درخور در زمینه وحدت دارد. نوشتار پیش رو که به شیوه توصیفی - تحلیلی نگاشته شده، می‌کوشد، تا با تمرکز بر اثر معروف نورسی «رسائل النور»، اهم مبانی قرآنی این دانشمند را در زمینه وحدت به بحث نشیند. براساس نتیجه پژوهش، مهم‌ترین این مبانی عبارتند از:‌ ایمان به خدا، پیروی از رهبر واحد، پایبندی به اخلاق اسلامی و توجه به تفقه و اجتهاد.

یکی از جنبه‌های اعجاز قرآن، جنبۀ فصاحت و بلاغت آن است. در همین حال داستان بنی‌اسرائیل یکی از داستان‌های مهم قرآنی و سرشار از نکات اخلاقی و تربیتی است که در بسیاری از سوره‌های قرآن مطرح شده است. سٶال این است که استفاده از فنون و صنایع بلاغی و به طور خاص در داستان بنی‌اسرائیل در قرآن، چه تأثیری بر انتقال پیام یا محتوا دارد. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، تأثیر این فنون و صنایع را در برخی آیات مرتبط با داستان بنی‌اسرائیل در قرآن بررسی کرده است. با بررسی این آیات مشخص می‌شود که قرآن فنون و صنایع بلاغی را به صورتی اعجازآمیز به خدمت گرفته است تا پیام و محتوا را به مٶثرترین شکل ممکن به مخاطبان منتقل کند. استفاده از این فنون، زیبایی، لطافت و تأثیر پیام‌های قرآنی را چند برابر کرده است. از اسلوب به کاررفته در قرآن می‌توان دریافت که استفاده از فنون و صنایع ادبی به ویژه برای بیان امور اخلاقی، تأثیر سخن را بر مخاطبان بسیار افزایش می‌دهد و پذیرش پیام آن را برای آنان آسان می‌کند.