جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شناخت ادوار تاریخی مطالعات و پژوهش‌های انجام‌شده در حدیث امامیه از سوی خاورشناسان، مقدمه‌ای است بر کشف نظریات، اندیشه‌ها، رویکرد‌ها و نقاط عطف موجود در هر دوره. در برآیند توجهات، پژوهش‌ها و نظریات ارائه‌شده در این باب، به‌لحاظ گذار تاریخی و سیر تطوری آثار خاورشناسی، چهار دورۀ زمانی متصور است که به‌طبع در هریک از ادوار می‌توان هم‌پوشانی‌ها و تلاقی‌گاه‌هایی یافت. همچنین، در هریک از اداور تاریخی، نقاطی بر پدیداری رویکردی نو در آن دوره وجود دارد. این نقاط مهم تاریخی، سرآغاز هر دوره به شمار می‌آیند و گاه با برآمدن یک پژوهش، گاه با ظهور یک خاورشناس و گاه با رخ دادن یک رویداد نقطه‌یابی می‌شوند. نوشتار حاضر بر آن است تا نقطه‌های عطف موجود در هر دوره را شناسایی کرده، بر آن اساس ابتدا و انتهای ادوار را برکاویم. شناساندن جریان غالب در هر دوره و ارائۀ تصویری روشن از تلاش مطالعاتی غربیان در باب حدیث امامیه از آغاز تاکنون، غایتی است که این پژوهش در پی آن است.

از چالش های عصر غیبت دشواری شرایط و ابتلائات آن است که چون به طولانی شدن این دوره ضمیمه گردد، غم و یاس مردم نسبت به ظهور حضرت و تحقق وعده های الهی را فراهم می آورد. امری که به ویژه در جامعه امروز پر رنگ شده است. ائمه اطهار؟عهم؟ با پیش بینی این چالش در عصر غیبت، مومنان را از آن برحذر داشته اند. این مقاله با روش توصیفی تحلیلی ابتدا به بررسی فشرده متعلق یاس، مبتلایان بدان و پیامدهای این مسئله در قرآن و احادیث پرداخته و سپس به طور مبسوط راهکارهای پیشگیری و درمان آن را تبیین می کند.

جنّت، اصطلاحی قرآنی، برای اشاره به نخستین سکونت‌گاه آدم(ع) و همسرش است. بر پایۀ آیات قرآن، جنّت جایگاه مهمی در حیات آدم(ع) و همسرش دارد؛ زیرا آغاز زندگی مشترک آنان در این مکان بوده است و نافرمانی آن دو نفر نیز در این جنّت بوده است. تعیین موقعیت مکانی آن یکی از مسائل تفسیری قصۀ آدم است که در تعیین آن، میان قرآن‌پژوهان اختلاف نظر جدی وجود دارد. یکی از نظریات رایج، فرازمینی، یا بهشتی و آسمانی بودن مکان جنّت است، که واقعیت تاریخی و زمینی جنّت را انکار می‌کند و آن را به جهان دیگری احاله می‌دهد. این پژوهش، بر پایۀ احادیث امامیه، این نظریه را نقد می‌کند. نبود مستندات روایی معتبر، مخالفت با عقل، و تعارض با قرآن، از جمله مهم‌ترین آسیب‌های این نظریه است. در مقابل این نظریه، دیدگاه احادیث امامیه قرار دارد که بر زمینی بودن این جنّت تصریح دارد و آسیب‌های ذکر شده بر آن وارد نیست.

عدالت گستری مهدوی به عنوان ارزشمندترین ره آورد عصر ظهور، است. یکی از راه های درک این تعبیر و شناخت ابعاد و عمق آن، بررسی همه جانبه از تعبیر «ظلم بشری» پیش از ظهور است؛ زیرا تعابیر «عدالت» و «قسط» با «ظلم» و «جور» جایگزین یکدیگرند. مقوله «ظلم» در مصادر فریقین به سه نوع تقسیم شده است؛ ظلم نابخشودنی، ظلم غیر واگذاشتنی و ظلم بخشودنی. چون در ماهیت این سه نوع ظلم درنگ کنیم ریشه همه آن ها را در شرک خفی و جلی انسان با غفلت او از یکتاپرستی می یابیم، پس عدالت بعد از ظهور، نقطه مقابل شرک، در توحید شناسی و توحیدگرایی است. عصر ظهور، عصر تجلی حقیقت توحید و ظهور حقیقت در عالم است و آینده بشریت دین داری خواهد بود و زمین از آن بندگان صالح خداست. از راه های رسیدن به توحید در روایات، معرفت امام است. این مقاله به دنبال بررسی چگونگی رسیدن انسان ها به معرفت توحیدی از رهگذر معرفت امام در عصر ظهور است و به این نتیجه می رسد که معرفت امام به معرفت توحیدی هم طریقیت دارد و هم موضوعیت. هر چند در عصر غیبت رسیدن به این معرفت امکان دارد؛ ولی در عصر ظهور که عصر غالب آمدن دین ولایی بر جهان هستی است، با حضور امام تحقق می یابد و کل بشر به سهم خود به معرفت توحیدی نائل می آید و امام با سیره گفتاری و سیره ولایی خود باعث معرفت توحیدی می شود.

قرآن‌بسندگی، گرایشی اسلامی با پیشینه‌ای کهن است که پیرامون حجیت و گستره نقش سنت و روایات دینی در فهم قرآن، مبانی ویژه‌ای دارند و در دوران متأخر نیز بروز قابل توجهی داشته‌اند. از جمله قرآنیون سعودی معاصر اهل‌سنت، ابن‌قرناس است که با مناقشه در روایات، میراث حدیثی مسلمین را فاقد اعتبار دانسته و قرآن را تنها منبع شایسته اخذ دین برشمرده است. او در سرتاسر کتاب الحدیث و القرآن، بر این امر پایبند بوده و با مناقشه در برخی روایات، صحیح بخاری و کافی کلینی و جعلی خواندن آن‌ها، این حکم را بر سایر روایات تراث مکتوب مسلمین تعمیم داده است. این پژوهش به منظور یافتن اندیشه‌ها و اهم مبانی حدیثی ابن‌قرناس و اعتبارسنجی آن‌ها، با روش مطالعه کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی ـ تحلیلی ابتدا درصدد معرفی شخصیت ابن‌قرناس، آثار و مبانی فکری او برآمده و با محوریت الحدیث و القرآن، نحوه تعامل او با روایات را بررسیده و با نقد محتوای آن از لحاظ صوری ـ ساختاری، روشی و مبنایی، به ناتمام بودن ادله ابن‌قرناس در پی تتبع ناقص و برخورد گزینشی، یک‌سونگری و برداشت اجتهادی از آیات دست یافته است.

در میان انبوه روایاتی که در آن­ها سخنی درباره تورات و یا انجیل گفته شده، به طور خاص دو روایت هست که به نظر می‌رسد صریح‌ترین روایات حاکی از وقوع تحریف در کتب مقدس پیشین هستند. یکی از آن­ها روایت ویل از عثمان است که طبری ذیل آیه 78 سوره بقره نقل کرده است و دیگری روایتی منقول از ابن‌عباس است که مسلمانان را از رجوع به اهل کتاب نهی می‌کند. این مقاله با استفاده از روش تحلیل اسنادی ‌ـ‌ متنی و تحلیل منبع به دنبال پاسخ به این پرسش است که منشأ این روایات کدام دوره از دوره‌های تحریف‌باوری مسلمانان است. این بررسی‌ نشان می‌دهد که در خوش‌بینانه‌ترین حالت این روایات در قرن دوم هجری جعل و یا به گونه‌ای دستکاری شده‌اند که مضمونی تحریف‌باورانه یافته‌اند.

به ‎نظر جابری، عامل عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در قیاس با جوامع غربی، نگاه ناعقلانی به جهان است؛ بنابراین تحقق پیشرفت در اندیشۀ عربی ـ اسلامی نیازمند طرحی عقلانی در تمام مسائل فکری است. ویژگی اساسی چنین عقلانیتی، نقد است که با نقد تراث و ابزارهای فکری حاکم بر فرهنگ عربی، یعنی عقل آغاز می‌شود. اما تعریف جابری از عقل، مبتنی بر نگرش پوزیتیویستی بوده که معرفت غیبی در این حوزه راه ندارد و از مفهوم عقل نهفته در میراث اسلامی غافل بوده است. وی عقل عربی را همان فیزیک متن عربی می‌پندارد و عقب‌ماندگی تمدن در فرهنگ عربی را در ارتباط زبان عربی معاصر با حوزۀ رایج در عصر جاهلی و ارتباط قرآن با آن حوزه می‌داند و تفاوت میان معرفت‌شناسی علوم عربی ـ اسلامی و علوم طبیعی و تجربی را که از نظر ماهیت موضوع و روش، دو حوزۀ معرفتی مختلفند، نادیده گرفته است. جابری هنگام نقد ساختاری، نظام عقلی را به سه نظام بیان، برهان و عرفان دسته‌بندی نموده و عقل را به سه پاره تقسیم کرده است؛ در حالی که عرصه‌های فقه، کلام، تصوف و فلسفه تجلیات مختلف این عقل بوده و جابری از ساختار واحد و ارگانیک این عقل غفلت ورزیده است.

پیوست در منابع دیجیتالی

با توجه به اهمیت قرآن به عنوان بزرگترین ارمغان وحی و نقش سازنده و تأثیر گذار آن در فرهنگ، تمدن و سرنوشت بشریت و لزوم تبیین و تفسیر این کتاب جهت بهره بردن از معارف عظیم و بی کرانش که استوارترین شیوه جهت پیمودن طریق واقعی سعادت است، نیز با توجه به ارتباط تنگاتنگی که میان قرآن و سنت وجود دارد، تا جایی که این دو عدل یکدیگرند و ثقلین نامیده شده اند. اعتبار و کارآمدی روایات تفسیری معصومان علیهم السلام به عنوان بخشی از سنت که در تفسیر و تبیین قرآن کریم از نقشی والا برخوردارند در این رساله مورد تحقیق قرار گرفته است. شیوه کار چنین بوده که در هر بخش پس از طرح موضوع و تبیین آن به ذکر ادله و مستندات پرداخته شده و در نهایت نظرخود محقق ارائه شده و طبق آن به استدلال پرداخته است. مباحث عمده رساله پس از مقدمه در سه فصل و یک خاتمه سامان یافته به اختصار عبارتند از: ‎1- اعتبار و حجیت روایت تفسیری، ‎2- کاربرد روایات در اثبات چینش توقیفی آیات،‎3- کاربرد روایات در استفاده مفاهیم گسترده از آیات و اثبات جاودانگی آنها ‎4- کاربرد روایات در تبیین مبهمات قرآنی ‎5- کاربرد روایات در استخراج روش های تفسیری ائمه علیهم السلام ‎6- کاربرد روایات در توضیح مفردات و واژه های قرآن ‎7- کاربرد روایات در آیات الاحکام و ابواب مختلف دانش فقه . در آخرین قسمت، تحت عنوان خاتمه نتایجی را که به دست آمده است جمع بندی نموده و با ارائه چند موضع تحقیقی در این زمینه و پیشنهاد آنها برای پژوهش دیگر دانشجویان گرامی،بحث را با سرانجام رسانده ایم.