جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مبانی معتزله در نقد متون روایات در دو حوزه عقلی و نقلی قابل بررسی می باشد.این گروه ضمن اعتقاد به تعامل بین عقل و نقل، قرآن را به عنوان مرجع متقن، معیار نخست درتشخیص صحت روایاتبه شمار می آورند و به دنبال آن با اعتبار بخشی به سنت به عنوان یکی از ادله شرعی، از آن جهت تشخیص حدیث صحیح استفاده می نمایند. علاوه بر مبانی نقلی از نظر این گروه، عقل به عنوان منبع معتبر در دریافت های دینی، نقش مهمی در فهم و نقد روایات دارد و عملکرد آن را در قالب کارکرد عقل مستقل و عقل آلی در نقد متون روایات می توان مشاهده کرد.

از دیدگاه علامه طباطبایی توحید، امری فطری است و این مسئله در‌آیات و روایات مورد تأکید قرار گرفته است. ایشان دیدگاه قرآن درباره توحید را وحدت غیر عددی خداوند تفسیر نموده و در این مورد به آیات و روایات متعددی استناد می‌کند و با اشاره به آیه‌ای که احاطه علمی به خداوند را نفی می‌کند، مقام ذات الهی را بالاتر از هر بیانی می‌شمارد. همچنین آیاتی را که در آن خداوند به صفت وحدت قهار توصیف شده و آیاتی که در آنها از هر توصیف جز توصیف عباد مخلَصش منزه دانسته شده است را بر اساس نامحدود بودن ذات الهی تبیین می‌ نماید و بر همین اساس هم به تفسیر روایاتی می‌پردازد که در آنها خداوند به ظاهر و باطن بودن وصف شده است.

در نهج ­البلاغه مردم به تعقل دعوت شده­اند و نقش‌ها و کارکردهایی برای عقل ترسیم شده است، اما این موارد به صراحت بیان نشده و در فحوای کلام امام علی(ع) قرار دارند. کارکردهای عقل در نهج‌البلاغه بر دو نوع است؛ یکی نظری که باعث ارتقای سطح معرفتی انسان می­شود و دیگری عملی که باعث رشد جامعه خواهد شد. این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی به استخراج کارکردهای عقل و نظام بخشیدن به آن‌ها در چهار محور می­پردازد: ارتباط انسان با خدا، یعنی کاربرد عقل برای شناخت خدا و دستوراتش و زمینه ­سازی برای ارتباط با او؛ ارتباط انسان با خود، یعنی کاربرد عقل برای شناخت اعمال خوب و بد و راهنمایی انسان برای شناخت وظایف خود در دنیا و دوری از انحراف‌ها؛ ارتباط انسان با دیگران، یعنی کاربرد عقل در انجام برخی امور اجتماعی که لازمۀ آن‌ها برخورداری از عقل است، به جهت فراهم نمودن شرایط رشد جامعه؛ ارتباط انسان با طبیعت و جهان، یعنی کاربرد عقل برای شناخت انسان از دنیا به منظور پی بردن به قدرت خدا گرچه عقل انسان در ارتباط با خدا و طبیعت با محدودیت‌هایی مواجه است.

یهودیان بر این باورند که اسفار خمسه کتابی یگانه است که به گونه وحیانی به بشر منتقل شده است. نیز معتقدند که با برگزیدن چند اصل هرمنوتیکی می توان به معانی عمیق تری از آن دست یافت و زمینه را برای کاربرد کامل تر آنها فراهم ساخت. معروف ترین این اصول، قواعد خاخام اشماییل است که مقاله حاضر به بحث تطبیقی آنها با قواعد مشابه آنها نزد عالمان مسلمان می پردازد.

برای فهم جامع سوره های قرآن، به مانند هر کلام منسجم دیگر باید اجزاء آن(آیات) را شناخت و ارتباط و انسجام بین این اجزاء را درک کرد. فهم آیات سوره ها امری مرسوم است و در علم تفسیر تا حد زیادی به آن پرداخته شده است. اما برای ورود صحیح به بحث ارتباط و انسجام آیات درون سوره ها چه باید کرد؟بنا به دیدگاه این تحقیق پاسخ صحیح به 3 سوال کلیدی، مبانی محکمی برای ورود به بحث تناسب آیات در سوره ها و فهم جامع سوره ها خواهد بود.این سوالها و پاسخ آن به شرح ذیل است: 1.

یکی از آیات قرآن کریم که بیان‌کننده ذکر فضائل و مناقب اهل بیت علیهم السلام می-باشد، آیه تطهیر است که برتری و شایستگی اهل بیت و پاکی ایشان را بیان می کند.نصوص فراوانی در دست است که اصحاب کساء را تنها مصداق واقعی این آیه می داند. حجم این روایات به حدی است که عموم علمای فریقین در کتاب های خود آنرا مطرح نموده و از کنار آن بی‌تفاوت نگذشته‌اند.در این مجموعه علاوه بر آشنایی با منابع مختلف حدیث، موقعیت حدیث کساءدر جوامع حدیثی بررسی می شود و درفصل دوم به اعتبار حدیث کساء در نقل شیعه واهل سنت پرداخته شده است.در فصل سوم به فقه الحدیث حدیث کساء از دیدگاه حدیث پژوهان اشاره شده است،ودرفصل چهارم مصادیق اهل بیت پیامبر ?بررسی گردیده واستدلالهای اهل سنت در توسعه مصادیق اهل بیت درفصل پنجم مورد نقد قرار گرفته.در فصل ششم ارتباط این حدیث با آیه تطهیر مورد مداقه قرارگرفته است، وبا توجه به اینکه 128 اثر به زبان های فارسی وعربی درباره حدیث کساء بحث های سندی، دلالتی، نقل، ترجمه ونظم این حدیث را انجام داده اند که همه اینها نشانگر اهمیت این حدیث می باشد،وهدف این رساله نیز شناسایی وبررسی دقیق آثاری است که درباره حدیث کساء وآیه تطهیر تاکنون تدوین شده است.

از آن‌جا که حدیث شیعه از ابتدا با فرهنگ مکتوب همراه بوده است، روایاتی که امروزه به دست ما رسیده، ریشه در مکتوبات اولیه‌ای دارد که اصحاب ائمه (علیهم‌السلام) از فرمایشات ایشان می‌نگاشتند. این تألیفات در طی سال‌ها، دست به دست منتقل ‌شده تا به صاحبان کتب اربعه و محدّثین پس از آن‌ها رسیده است. لذا کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، منبع اصلی حدیث شیعه است. امّا در این باره نظریه‌ای وجود دارد، مبنی بر این‌که مولَّفات مذکور، به‌جهت تقیّه و فشارهای حکومتی، با طریق واحد به طبقات بعدی و صاحبان کتب اربعه منتقل شده است و در آن شرایط، رسیدن روایات به مرز تواتر یا نزدیک به آن ممکن نیست. این مطلب، روایات شیعه را به کُنجِ انفراد برده و به‌‌طور طبیعی از اعتبار احادیث شیعه می‌کاهد.هم‌چنین عدّه‌ای به‌طور خاص، اصالت برخی روایات مربوط به امامت، را زیر سوال برده و می‌پندارند که این احادیث در میراث نخستین حدیث شیعه ـ که همان کتب اصحاب ائمه اند ـ جای نداشته است.در این پژوهش با مراجعه به کتب فهرست‌ اصلی شیعه، یعنی فهرست‌های نجاشی و شیخ‌طوسی، تعدّد طرق و شهرت کتب اصحاب ائمه (علیهم‌السلام)، خصوصاً در حوزه تألیفات امامت بررسی گشته و با قرائن روشنی، تعدد طرق حدّاکثری کتب اصحاب در طبقات بعد استنتاج شده است. به‌طوری‌که نجاشی، درباره بیش از 250 اثر، با عبارات بسیار صریحی مثل: «روى عنه هذا الکتاب جماعات من أصحابنا»، «یرویه عنه عدّه من اصحابنا»، «یرویه عنه جماعات من الناس»، «روى هذا الکتاب خَلقٌ من أصحابنا» و ... به تعدّد و بلکه کثرت طرق آن‌ها اشاره کرده است. به علاوه، با این‌که نجاشی به جهت اختصار فهرستش، قصد آن‌را نداشته که بیش از یک طریق برای کتب ذکر کند، در بسیاری از موارد، چند طریق را معرّفی می‌کند و طرفه آن‌که در مواضعی که نجاشی برای برخی کتب صرفاً یک طریق بیان کرده، شیخ‌طوسی برای همان کتب، طرق متفاوتی را ذکر کرده است، یا بالعکس.پس از تطبیق طرق دسترسی نجاشی و طوسی به کتب اصحاب و بررسی نمونه‌ی آماری از آن‌ها، نتیجتاً تعدد طرق بیش از 50% کتب اصحاب ائمه، مشخص گشت. البته این به معنای طریق واحد برای کتب باقی‌مانده نیست، بلکه باید گفت، طرق متعدّد بیش از نیمی از کتب اصحاب، امروزه برای ما شناخته‌شده است و برای دیگر تألیفات نیز امکان تعدّد طریق وجود دارد. زیرا هم‌چنان‌که گذشت، در بسیاری از موارد به دلایل مختلفی از قبیل اختصار فهرست نجاشی و ... از بیان طرق چندگانه‌ی کتب، به‌دست ما نرسیده است.هم‌چنین در فصلی مستقل با شناسایی تألیفات مربوط به امامت، مشخّص گشت که این کتب نیز از این قاعده مستثنا نبوده و اکثر آن‌ها، هم‌سنگ تألیفات حوزه‌های دیگر مثل فقه و ...، از تعدّد طرق برخوردارند؛ لذا میراث حدیثی امامت نیز، وام‌دار اصالت کلّی حدیث شیعه است و مانند دیگر موضوعات حدیثی شیعه مُتقن و مستحکم است.

توحید اصل اول همه‌ی فرق و مذاهب اسلامی است. با این وجود در جزئیات این اصل میان آنها اختلافات اساسی وجود دارد. از جمله‌ی مهم‌ترین و بحث‌برانگیزترین شاخه‌های توحید، موضوع اسماء و صفات خداوند متعال است. اینکه خداوند اسم یا صفت دارد یا خیر و اگر دارد، چگونگی اتصافش به اسماء و صفات، مهم‌ترین مسائل این بحث است. یکی از گروه‌های مهم اسلامی، «مکتب اعتزال» است. عمده شاخصه‌ی این مکتب، خلاف دیگر فرق اهل سنت، توجه بسیار زیاد آن به عقل و استنباط گزاره‌های دینی از مجرای عقل و خرد است. آنچه بررسی این گروه را دارای اهمیت خاص می‌کند، ادعای آنها بر اخذ معارف در توحید و عدل از امیرالمؤمنین علی‌بن ابی‌طالب (علیه السلام) است. در این تحقیق، سعی در شناخت عقیده‌ی معتزله در بحث «اسماء و صفات» خداوند و آن‌گاه تطبیق آن با سخنان امیرالمؤمنین (علیه السلام) و ائمه‌ی معصومین (علیهم السلام) شده است تا نشان دهیم که معتزله در نقاط قوتشان وام‌دار تشیع هستند و اکثر معضلاتشان به سبب عدم پایبندی کامل ایشان در پیروی از امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. دانشمندان معتزله در موضوع اسماء و صفات هم‌رأی نیستند. عقاید آنها در این موضوع را می‌توان طور خلاصه این‌گونه بیان کرد: 1. نفی صفات و عینیت آنها با ذات، 2. سلب اضداد از ذات خداوند 3. نظریه‌ی حال، 4. نیابت ذات از صفات. با این حال می‌توان به طور کل گفت که همه‌ی آنها هم سعی در نفی صفات و هم حفظ کمالات حق متعال داشته‌اند و این خود منجر به نظریات مختلف در این باب شده است. با بررسی روایات می‌یابیم که امیرالمؤمنین (علیه السلام) و اهل بیت (علیهم السلام)، به نفی صفات از ذات خداوند متعال قائل هستند. نکته‌ی مهم دیگر، خروج از دو حدّ تعطیل و تشبیه در مورد خداوند است. ذات خداوند دارای ترکیب و قابل تجزیه نیست و اثبات صفات برای ذات، ناچار به وادی ترکیب ذات و تشبیه آن به مخلوقات وارد می‌شود که هر دو باطل است. در دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام)، ذات خداوند قابل شناخت و تعقل و تفکّر نیست و عقل تنها تا مرتبه‌ی اثبات و تنزیه ذات می‌تواند پیش رود. به همین دلیل این ذات نه قابل تصوّر و نه قابل وصف است، چرا که هر وصفی، تشبیهی در دل خود دارد. به طور اجمال، روایات امیرالمؤمنین و اهل بیت (علیهم السلام) معانی ثبوتی برای ذات قائل نیستند و صفات ثبوتی را به معانی سلبی باز می‌گردانند. ما دلائل عقلی و نقلی مختلف در این باره را بررسی کرده راه جمع بین قائل شدن به کمالات حق متعال و نفی صفات را نیز از زبان روایات بیان نموده‌ایم. در پایان نیز، دو دیدگاه معتزله و روایی شیعی را با هم مقایسه کرده به این نتیجه رسیدیم که تنها نظر معتزله که مطابق روایات شیعی است، نظریه‌ی سلب اضداد از خداوند می‌باشد. پس از نظریه‌ی سلب اضداد، نظریه‌ی نیابت ذات از صفات بیشترین شباهت را با بیان روایات دارد. نظریه‌ی حال نوعی تشبیه خفی است و مطابق روایات نظر صحیحی نیست. نفی صفات و عینیت صفات با ذات نیز ـ هر چند در بیان بعضی از معتزله از حیث عبارات شباهت‌هایی با روایات دارد ـ اما در مجموع با آنها تطابق ندارد.

در قرآن کریم آیات بسیاری پیرامونخلقت وعظمت آسمان ها وزمین و مباحث کیهانی نازل شده است که گذر زمان و پیشرفت های علوم تجربی اصالت آنها را اثبات نموده است که خود این مطلب ، زمینه هدایت برای نوع بشر را درقالب توجه به این مسائل فراهم نموده است . در تحقیق حاضر ضمن بررسی ، تشریحوتفسیر علمی پاره ای از آیات که در آنها به مسائل کیهانی پرداخته شده است به اثبات این مطلب خواهیم پرداخت که هدف اصلی طرح این گونه مباحث علمی در قرآن کریم( خصوصا مباحث کیهان شناسی) همانا هدایتگریاست که در قالب پرده برداشتن ازرموزو اسرار هستی ،به عنوان نشانه هائی از قدرت وعلم لایزال خداوند متعال برای انسان در قالب آیات عرضه شده است.در این پایان نامه ضرورت توجه به مباحث نجومی در قرآن و اهداف قرآن از طرح این مباحث (از جمله خداشناسی، معادشناسی، نظم‌شناسی جهان و بیان حقایق علمی) بیان می‌شود. سپس نگارنده با ذکر تعریف و تاریخچه علم نجوم, نگاهی اجمالی به مباحث نجومی مطرح شده در قرآن می‌اندازد. همچنین پدیده‌های آسمان، زمین، خورشید، ماه و ستارگان را از منظر قرآن به اجمال بررسی می‌کند و در پایان به این نتیجه می‌رسد که قرآن کتاب نجوم نیست ولی گزاره‌های علمی (حدود 150 آیه نجومی) در قرآن وجود دارد که لازم است با توجه به یافته‌های کیهان شناسی، تفسیر بهتری از آنها ارائه و اعجازهای علمی و نظریه‌پردازیهای علمی آنها شناخته شود و تفسیرهای غیر صحیح آیات اصلاح و چالشهای توهمی قرآن و علم نجوم برطرف شود.

رساله حاضر یژوهشى است پیرامون نقد و بررسىإسرائیلیات در قصص الأنبیاء، و در آن نوعى از اسرائیلیات مورد بررسى قرار مى گیرد که علاوه بر ایجاد تصوراتى نامأنوس با پندارهای دینى، به هتک حرمتانبیاء پرداخته است و مروجین آن، براى اشاعه مطالب ساختگى خود، از هیچ تلاشى فروگذار نکرده اند، همان گونه که مستحضرید، مسلمانان جهت دانستن مطالبى که در قرآن مجید به صورت مختصر ذکر شده بود " به اهل کتاب مراجعه مى کرده اند وایشان، به ویژه یهودیان پیوسته در راه تعلیم فرهنگ تورات دست نبشته خود از هر روزنه ای وارد مى شدند و یکى از طرق ایشان، وارونه نمودن حقایق دینى در سرگذشت انبیاء بوده است که با گفتاری قصه وار توأم بود و از سوئى علماء اسلام به علت عدم اصطکاک این گونه مسائل با احکام قراَن، با این موضوع با ملایمت و گذرا برخورد نموده که این روش مقابله، راه را برای ورود اسرائیلیات ریز و درشت باز نمود و صد دریغا که این فاجعه، علاوه بر تفاسیر اهل سنت، گریبانگیر تفاسیر شیعه نیز گردید و طولى نکشید که قصاص اهل کتاب، به ویژه یهودیان (تازه مسلمان) به صورت گسترده دست به اشاعه مطالبى ضد و نقیض دربارهء پیامبران زدند و اَنچه نباید مى شد، انجام یذیرفت و اکنون در عصر حاضر با کتب تفسیری و قصص، مملو از اراجیف و بافته های عاملین این امر مواجه هستیم و لذا نمى بایست دست بردست نهاده و اجازهء حضور بیش از این به موارد ذکر شده بدهیم و این پایان نامه تلاشى کوچک در این راه است، و در طى فصول اَن به ذکر نمونه هائى از این موارد، پرداخته شده است که انشاء اللّه نتایج حاصل از این تحقیق و بررسى بتواند ما را در راه شناخت حقایق قراَنى یارى نماید. لازم به ذکر است که در بخش نخست این پایان نامه به ذکرچگونگى شکل گیری إسرائیلیات در چهار فصل مى یردازد.