جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده قرآن و سنّت، هر در امر هدایتگری نقش اساسی ایفا می کنند؛ قرآن مرجع نخستین و مشتمل بر اصول کلی دین، بیان عقاید، احکام ثابت و تغییر ناپذیر، اصول و قواعد احکام جزئی و اتمام حجت بر منکران است و سنّت نسخه عملی قرآن و راهنمای تطبیق عملی و التزام صحیح به آن و روشن گر احکام عملی اسلام بوده و تبیین و تفسیر قرآن شمرده می شود. قرآن و سنت، این دو مصدر جدایی ناپذیر و دو منبع جاودانه و بی بدیل، همواره با یکدیگر تعامل دو سویه داشته اند و برآیند این تعامل، راهنما و راهگشای مسلمانان و نماد معرفی دین به جامعه بوده است. پیامبر ه و بعد از ایشان ائمه اطهار ه مطمئن ترین مرجع جهت حل مشکلات مردم در زمینه فهم و تفسیر قرآن بوده اند و مسلمانان در طول تاریخ برای حل مشکلات خود از احادیث این بزرگان غفلت نورزیده اند، چرا که عموم علما و اندیشمندان اسلامی قائل به حجیت مطلق سنت بوده و انکار آن را انکار بخش مهمی از دین تلقی کرده اند. عموم مفسران نیز در تفاسیر خود به صورت گسترده از این روایات استفاده نموده اند. روایات کاربردهای متعددی در زمینه فهم و تفسیر قرآن دارند که مهمترین آنها عبارتند از : 1 کاربرد روایات در تعیین مبهمات آیات. 2 کاربرد روایات در توضیح واژه ها و مفردات آیات. 3 کاربرد روایات در بیان مصداق خارجی آیات. 4 کاربرد روایات در استخراج روشهای صحیح تفسیری. 5 کاربرد اسباب نزول در فهم و تفسیر قرآن. 6 کاربرد روایات در نوگستری و توسعه معنایی اصطلاحات قرآنی. 7 کاربرد روایات در تفصیل مجملات قرآنی در زمینه معارف و عقاید. در مواردی که آسیب هایی متوجه روایات تفسیری است، عرضه روایات بر آیات قرآن، بهترین راه حل چاره اندیشی برای این آسیب ها است که این عرضه به سه روش کلی امکان پذیر است؛ عرضه موضوع محور، عرضه آیه محور و عرضه حدیث محور

به موجب برخی روایات و گزارشها، نقد حدیث با قرآن به عنوان یک قاعده توسط پیامبر(ص) ، ائمه(ع)، صحابیان و تابعان مطرح شده است. همچنین گزارشهایی ناظر به اعمال آن توسط برخی ائمه(ع) و صحابه دیده می شود از سده دوم با آغاز دوره تدوین حدیث و دانش های پیرامون آن، این قاعده در دو مقام نظر و عمل مورد توجه اندیشوران مسلمان قرار گرفت در مقام نظر، دو دیدگاه ایجابی و انکاری پدید آمد. این دو دیدگاه با محوریت متون نامبردار به احادیث عرض شکل گرفت. امامیه و زیدیه، نگاه ایجابی و غالب اهل سنت نگاه انکاری را اختیار کردند. گویی در سده اخیر این مساله جایگاه یکی از شاخص های اندیشه اجتهادی در برابر سنت گرایی اخباری را پیدا کرده است. چه، محمد عبده، رشید رضا، احمد امین، ابوریه، سباعی و دهها عالم نقد حدیث اهل سنت به جانب اعتبار آن تمایل یافته اند. در مقام عمل از این قاعده چندان استقبال نشده است. این ادعا با تتبع در متون روایی و پیرامون آن معلوم می شود چنان که گستره این انطباق از سه حوزه دانش فقه، تفسیر و کلام فراتر نمی رود. این نحوه تعامل، ریشه در عوامل مختلف دارد که اختلاف در جایگاه سنت، زبان قرآن، گونه تناظر حدیث با قرآن در قاعده عرض و ... از آن جمله است. تاخر جایگاه سنت نسبت له قرآن ، زبان متعارف در نحوه تفهیم قرآن، تحریف ناپذیری قرآن، مخالفت قطعی در گونه تناظر قرآن، اثبات صدور در برایند قاعده یاد شده چارچوب نظری قاده قرآن محور را تشکیل می دهد.

تاریخ فکرة اعجاز القرآن منذ البعثة النبویة حتی عصرناالحاضر تألیف نعیم حمصی و در موضوع تاریخ اعجازقرآن است. در این پایان نامه بخشی از این کتاب که درزمینه بحث اعجاز و آثار مربوط در قرن چهاردهم است،ترجمه و بررسی شده است. در این قرن به اعجاز علمی قرآن پرداخته شده است.

این پایان نامه در چهار بخش با این موضوعات حدود آزادی را در قرآن و حدیث مورد بحث و بررسی قرار داده است: بخش اول، مباحث مقدماتی: معنای لغوی و اصطلاحی آزادی، مبدأ پیدایش مباحث آزادی و مصادیق آن، ضرورت تعریف آزادی، آثار شناخت آزادی؛ بخش دوم، بررسی منشأ و مبانی آزادی و حدود آن: فلسفه و منشأ آزادی و حدود آن، مرجع تبیین آزادی و تعیین حدود آن، جایگاه آزادی انسان، اصول و مبانی تعیین حدود آزادی؛ بخش سوم، بررسی ابعاد گوناگون آزادی: آزادی محدود و نامحدود، آزادی فردی و اجتماعی؛ بخش چهارم: رابطه ی آزادی با دیگر مفاهیم اجتماعی و اعتقادی.

چکیده : حاکم نیشابوری از محدثان بزرگ اهل تسنن است که در دوره ی طلایی حدیث، قرن چهارم و در مرکز مهم حدیثی دوران، نیشابور می زیسته است. در این تحقیق پس از مقدمه، ابتدا پیرامون حوزه ی حدیثی نیشابور از نظر سیاسی- مذهبی و سپس در باره ی حیات حاکم سخن می گوییم. معرفی آثار حاکم پیرامون صحیحین، انگیزه ی تألیف مستدرک، روش او در تصحیح اخبار، داوری دیگران در باره ی مستدرک و مقایسه اش با صحیحین مورد نظر است. از جایی که "اخبار مناقب" به دلیل داشتن ارتباط مستقیم با مقبولیت زمامداران به طور ویژه مورد اهتمام و تحریف بوده، موضوع بحث پژوهش فراروی قرار گرفته است. رفتار محدثان در ارتباط با نقل اخبار مناقب، آثار توجه به مناقب در حیات دینی مردم، آسیب شناسی اخبار مناقب و نتایج انحراف در اخبار این باب محور مباحث بعدی است. در ادامه، وضعیت اسناد مستدرک، معرفی افراد پرروایت حاکم و بررسی کامل سند چند خبر می آید. در آخرین مبحث، سیری در متون و محتوای اخبار مناقب در مستدرک داریم. در آغاز، مناقب عترت(ع) مورد بحث می باشد و با اشاره به تخریج این مناقب در منابع مختلف و وجود شواهد متعدد اصالت آنها معلوم می شود. پس از آن، مناقب قریش و نخبگان آنان(عشرة مبشرة)، امویان و عباسیان مورد بحث قرار می گیرد. پایان بخش این فصل سخن از مناقب انصار و برتری آنها نسبت به قریش است. سیر بحث، همسویی و همسانی مستدرک را با صحیحین تأیید می کند. و معلوم می شود هر عیب یا هنری که برای یکی باشد برای دیگری هم خواهد بود. ضمناً روشن خواهد شد اخبار مناقب عترت(ع) از صحیح ترین اخبار بوده و حاکم تنها اندکی از آنها را آورده است و با پذیرش فضل بی مانند اهل بیت(ع) معلوم می گردد احتیاط آمیزترین راه برای دستیابی به شریعت، رجوع به سیره ای است که خدا و رسول(ص) از طریق ذکر مناقب عترت(ع) آن را خوب معرفی نمودند.

چکیده علم حدیث در سده های نخست شالوده تمامی علوم و معارف اسلامی را تشکیل می داد. به همین جهت حوزه های حدیثی در شهرهای مختلف از جمله بغداد شکل گرفتندو این دیار از قرن سوم و به ویژه در قرن چهارم شاهد حضور گسترده دانشمندان و محدثان بزرگی در خود بوده است. آغاز فعالیت حوزه بغداد را می توان دوران امام صادق(ع) دانست . در این دوران علاوه بر حدیث، مسائل عقلانی و کلامی نیز مورد توجه قرار گرفت . راد مردانی چون هشام بن حکم، یونس بن عبد الرحمن و محمد بن ابی عمیر از پایه گذاران این حوزه به شمار می روند. عواملی چون حضور تعدادی از ائمه معصومین(ع)در عراق ، حضور وکلای امامان معصوم(ع) و به خصوص نواب اربعه ولی عصر(عج)در همین ناحیه ، حکومت خاندان بویه و حضور مفاخر بزرگ تشیع در قرنهای سوم و چهارم هجری در بغداد، موجبات گسترش تشیع و رشد حوزه بغداد را فراهم آورد. چنانکه آثار گران سنگی چون کتب اربعه حدیثی شیعه در این دوران به ظهور رسید که تألیف یا عرضه آنها مدیون حوزه بغداد است. با انقراض آل بویه شیعه و ظهور آل سلجوق سنی ،حوزه بغداد پویایی و تحرک خود را از دست داده و رو به افول نهاد. واژگان کلیدی: حوزه بغداد،علمای رجال، متکلمان ، محدثان، فقها،آثار،

حجاب: معنی مصدری این واژه «پنهان کردن» و «منع از وارد شدن»، و معنای اسمی آن «پرده» است، ولی به دلیل تناسب در معنی و مصداق به جای واژة «سِتر» در معنای پوشش مخصوص زنان به کار رفته است. حجاب به معنی پوشش سر و بدن در طول تاریخ وجود داشته و تقریباً میان همه ملّت ها و آئین های جهان شناخته شده بوده است. در برهه هایی از تاریخ تمدن های بزرگ و ظهور مذاهب الهی، زنان با پوشش های باوقار و روی گشاده در فعالیت های اجتماعی مشارکت داشته اند و از مقام والائی برخوردار بوده اند ولی در دوران های بعدی به دلائل متعددی، حجاب از آنچه متداول بوده منحرف گردیده و روبه افراط یا تفریط گذارد که یا منجر به خانه نشینی زن و تحمیل پوشش سنگین بر او گردید و یا به بی بندوباری او منجر شد. در تعالیم الهی لباس هدیه خداوند معرفی گردیده و در جهت احیای شخصیت انسانی، وجوب پوشش زنان با تعدیل و انتظام مناسب به جامعه بشری ارزانی شده است. الزامات اسلام نیز به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی در خصوص حجاب اساساً منبعث از قرآن سورة «نور» آیه 31 و سورة «احزاب» آیه 59 است. اولین آیه امر می کند که زنان مؤمنه نباید زیورآلات خود را در معرض اشخاص نامحرم قرار دهند و بایست پوشش سر خود را (خمار) روی سینه هایشان بکشند و در آیه دوم، حکم شرعی را بیان می دارد که زنان هنگام خروج از خانه می باید تن پوش رویی خود را (جلباب) به دور خود بپیچند. همچنین علاوه بر مسأله پوشش به رعایت مواردی چون حیا، عفاف و وقار و پاکدامنی در معاشرت مرد و زن در جامعه تأکید دارد

از عصر نوزایی به بعد، همزمان با رخنه در پیکرة دین، این سؤال مطرح شد که آیا بدون دین و خدا، نمی توان خوب و اخلاقی بود؟ این سؤال اصل رابطة دین و اخلاق را می جوید، سؤال مترتب بر آن، در باب کیفیت رابطة این دو بود. دین و اخلاق قابل تفکیک نیستند. عمده گزاره های اخلاقی فطری یا عقلی اند، اما در هر حال، به دین نیازمندند.تأیید، توسعه، تحدید، انگیزش، تشویق و تضمین اجرای رفتارهای اخلاقی از جانب دین، برخی از نیازهای اخلاق به دین است. اخلاق دینی به پرورش و تربیت نیاز دارد. با روش های متعدد در عرصه های نگرشی، گرایشی، کنشی، تربیت اخلاقی حاصل می شود. در برابر، قرائت سکولاریستی، اخلاق را از دین جدا دانسته، برای انسان کمال معنوی قایل نیست، بلکه به اخلاقی قایل است که رفاه دنیوی را فراهم می آورد و با دخالت دین در امور زندگی مخالف است. هستی شناسی مادی مبنای اصلی این تفکر است.

چکیده نزول تدریجی قرآن ارتباط ناگسستنی میان قرآن و حوادث زمان نزول به وجود آورده است، این امر سؤالاتی از قبیل چگونگی تأثیر اسباب نزول در فهم قرآن و رابطه ی بین آن دو را به میان می کشد؛ مثبتان معتقدند شناخت اسباب نزول قرآن نقش بسیار مهمی در فهم قرآن بر عهده دارد اما در طرف مقابل نافیان با توجه به نق`ایصی از قبیل ضعف سندی، استنباط و اجتهاد شخصی راویان، وجود روایات متناقض، آمیختگی با مصادیق، نقل به معنا و جعل و تحریف در برخی از این روایات؛ گاه نقش روایات موجود اسباب نزول را در فهم قرآن یکسره نفی و گاهی نیز این نقش را کمرنگ می نمایند. با توجه به روش شناسی فهم قرآن معلوم می شود از یک طرف اسباب نزول در مراحل مختلف فهم قرآن وارد می شود به این ترتیب که هم به شناخت معنای لغوی واژگان کمک می کند و هم با شناسایی مفهوم درست آیات به معناشناسی گزاره ای وارد می شود و از همه مهمتر از طریق کمک به شناخت سیاق، عموم و خصوص، نسخ و غرض سوره ها به معناشناسی فراگیر متن یاری می رساند. از طرف دیگر فهم قرآن به عنوان یکی از برجسته ترین معیارهای بررسی روایات اسباب نزول از طریق سیاق، غرض سوره و عصمت پیامبر(ص) به خوبی در شناخت اسباب نزول صحیح به ایفای نقش می پردازد. و از این طریق ارتباط دو طرفه ای میان اسباب نزول و فهم قرآن برقرار می گردد.

هرچند ابوحنیفه مذهب حنفی را پایه ریزی کرد اما گروهی دیگر از علما از جمله ابو یوسف, محمد شیبانی و زفر در تکامل این مذهب فقهی نقش مستقیم داشتند. مذهب حنفی را (مذب اهل رای) نیز می گویند اما بسیاری از فقها از جمله شافعی, مالک و غیره را نیز بدین نام خوانده اند. هم اهل رای و هم اهل حدیث در اخذ از کتاب و سنت صحیحه متفق القولند و تنها در چگونگی اخذ و استفاده از این دو منبع تفاوتهایی دارند. ابو حنیفه و به تبع او حنفیه بیش از سایرین به قیاس توجه نموده اند اما باید توجه داشت که قیاس مورد قبول اهل رای و از جمله حنفیه قیاسی است که موافق با قرآن و سنت باشد و در تعارض با نصوص قرار نگیرد هر چند برخی دانشمندان حنفی چون عیسی بن ابان متعصبانه اصل را بر صحت فقه حنفی گذارده و ضمن توجیه احادیث متعارض با آن اصولی وضع کرده اند که حتی با احادیث صحیح نیز سازگار نیست. این عملکرد ناآگاهانه از طرف برخی علمای حنفی موجب شد تا بعدها این اصول به شخص ابوحنیفه و مذهب وی نسبت داده شود و زمینه ی انتقادات فراوانی را علیه آنان فراهم نماید. حدیث مهمترین مصدر استنباط پس از قرآن است اما از آنجا که از یک طرف در عصر ابوحنیفه بسیاری از خلفا و فرمانروایان از حدیث استفاده ی ابزاری می کردند و جعل و تحریف احادیث نبوی گسترش یافته بود و از طرفی پیامبر ( ص) نیز تحذیر نموده بود که به دروغ حدیثی را به وی نسبت ندهند ابوحنیفه در قبول احادیث احتیاط فراوان می کرد و تاکید می نمود احادیث نقل و الفاظ شو اما از آنجا که اغلب احادیث نقل و معنا می شد وز روایت فقیه را بر غیر فقیه ترجیح می داد. ابوحنیفه خبر واحد و مرسل و حتی ضعیف را بر قیاس ترجیح می داد و شاگردانش ابو یوسف و محمد شیبانی و غیر نیز در این زمینه با او هم عقیده بودند. شایان ذکر است ابوحنیفه گاه ضمن پرداختن به روایت حدیث گاه به جرح و تعدیل روایت حدیث نیز می پرداخت. نام وی را می توان نه تنها در سلسه ای روایت حدیثی اهل سنت بلکه در سلسه روایت شیعی نیز مشاهده کرد.