جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع این پژوهش، تفسیر تطبیقی روایی سوره های قلم و حاقه بر مبنای روایات نورالثقلین از شیعه، و الدرّالمنثور از اهل سنّت می‌باشد. لذا ابتدا ذیل هر سوره مفاد ظاهری و روایی آیات آن بیان شده و در نهایت بین این مفاد، مقایسه صورت گرفته است. نتیجه مقایسه فوق این بود که رابطه روایات تفسیری با مفاد ظاهری دارای حالتهای متفاوتی است. برخی روایات تبیین و توضیح همان مفاد ظاهری هستند و بیشتر نقش آموزشی برای استفاده از ظواهر آیات محکم قرآن را دارند. روایات دسته دوّم، بیان کننده معارفی هستند که از دقّت در ظواهر به دست نمی آیند. مفاد این روایات گاهی در راستای مفاد ظاهری بوده و گاه متعارض و مخالف بوده یا موافق نیستند. با مقایس? روایات این دو تفسیرمعلوم می‌شود که 67% روایات تفسیری کتاب «نورالثقلین» از معصوم است؛ اما تنها 12% روایات کتاب «الدرالمنثور» این ویژگی را داشته و باقی روایات از صحابه و تابعان می ‌باشد. در این میان تنها چهار روایت وجود دارد که به صورت مشترک در هر دو کتاب آمده است. در «نورالثقلین» تنها یک روایت از اسرائیلیات آمده؛ اما در «الدرالمنثور» موارد متعددی از این نوع روایات وجود دارد.گونه شناسی روایات نورالثقلین و الدرّالمنثور ذیل سوره‌های قلم و حاقه، فصل دوم هر بخش این تحقیق می‌باشد. گونه های روایات شامل سوره شناخت، واژه شناخت، تأویلی، جری و تطبیقی و روایات مرتبط است. در نورالثقلین بیشتر روایات از نوع روایات مرتبط غیر تفسیری است؛ ولی در الدرّالمنثور روایات تفسیری با احتساب روایات صحابه و تابعان، تعداد بیشتری بوده و بعد از آن روایات واژه شناخت، بیشتر هستند.آسیب شناسی روایات، فصل بعدی پژوهش می باشد. این فصل نشان داد که اکثر روایات تفاسیر نورالثقلین و الدرّالمنثور ذیل سوره های قلم و حاقه از لحاظ سندی ضعیف هستند. حدود 65% روایات «نورالثقلین» از حیث سند غیرمتعبر است. از این میزان، 17 روایت به دلیل تصریح به ضعف برخی راویان و یا مجهول بودن راوی، ضعیف دانسته شده، در 32 روایت رفع وجود دارد، 8 روایت مرسل بوده و از 20 راوی هم نشانی در کتب رجالی یافت نشده؛ لذا روایت مهمل و ضعیف شمرده شده است. قسمت اعظمی از روایات ذکر شده در الدّرالمنثور، از غیر معصوم نقل شده است، از همین رو به عنوان روایت اعتباری نداشته و بسیاری از آن‌ها اقوال اجتهادی صحابه، تابعین و یا دیگر مفسّران عامّه است. 36 روایتی هم که در این کتاب از معصوم نقل شده، سند قابل اعتمادی ندارد. در این فصل مصادر روایات نورالثقلین هم بررسی و نشان داده شد که بیشتر آنها از کتب معتبر شیعه هستند؛ ولی از حیث فراوانی روایات نقل شده، تفسیر قمی و مجمع البیان که بیشترین روایات از آنها نقل شده، از حیث انتساب کتب به مولف آن یا به دلیل ضعف روایات، دارای اشکالاتی هستند.در فصل آخر پیامها و آموزه های هدایتی هر کدام از سوره های قلم و حاقه استخراج شده و توضیحات مختصری پیرامون هر کدام ذکر شده است. بیشترین حجم پیامها را آموزه های اخلاقی تشکیل می‌دهد؛ چرا که موضوع اصلی این سوره ها همانند اکثر سُوَر آخر قرآن پیرامون مباحث قیامت و پاداشها و عذابهای اخروی است تا از باب تذکّر، مخاطبین خود را از غفلت خارج نموده و متوجه زندگی ابدی و سرای آخرت نماید.

الف) مرحوم عروسی حویزی برای گردآوری روایات تفسیری سوره قصص ، از 27 منبع بهره برده است و اکثر روایات این سوره از تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی ، سپس تفسیر مجمع البیان و در مرحل? بعد از کتاب اصول کافی می باشد.ب) از مجموع 136 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد 17 روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است که از بین آنها روایات صادر شده از امام صادق(علیه السلام) نسبت به سایر معصومان، از فراوانی بیشتری برخوردار می باشد. در صورتیکه از مجموع 364 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 31 روایت از قول معصومان نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد که از بین آنها بیشترین روایت از قول ابن عباس نقل گردیده است.ج) در فصل دوم این پژوهش پس از مقایسه روایات تفسیری نورالثقلین و الدرالمنثور به 22 مورد افتراق در روایات تفسیری دست یافتیم؛1-

سید علیخان مدنی از عالمان، ادیبان و محدّثان بزرگ شیعه در قرن یازده و دوازده هجری می‌باشد، ایشان آثار بسیاری دارند که «ریاض السالکین» درمیان آثار وی از برجستگی ویژه برخوردار است.مولف در این کتاب ابعاد گسترده صحیفه سجّادیّه یعنی دعاهای جاویدان سیّد السّاجدین زین العابدین علی‌ بن ‌الحسین (علیهما السّلام) را شرح کرده است.شرح سید علیخان آکنده است از نکته‌سنجیها و درنگهای ادبی، علوم قرآنی، تفسیری، حدیثی، کلامی و گاه فقهی، اخلاقی و ... .این پژوهش بر آن است که ضمن گزارش محتوای گسترده ریاض السالکین، روش مولف عالیقدر را در چگونگی تفسیر کلمات امام (علیه السّلام) برنماید.فصل اول، به زندگانی، آثار و میراث والای مولف به اجمال گزارش شده و آن گاه به متن صحیفه از نگاه وی توجه شده است. در فصل دوم با بررسی سند مشهور صحیفه و اینکه مولف ضمن گزارش سند و توجه به سند مشهور‍، بیشتر از هر چیز در انتساب اسناد کتاب به امام، به محتوا و مطالب فاخر و حقایق والای مندرج در آن توجه کرده است.فصل سوم گسترده‌ترین بخش این پژوهش است. در این فصل به بازشناسی مفاهیم واژه‌ها، شرح مفردات، ترکیبات و صناعات ادبی به کار رفته در ریاض السالکین به طور گسترده پرداخته می‌شود.پس از آن به برخی دیدگاه‌های سید علیخان پیرامون علوم قرآنی مانند زیادت و نقصان در قرآن، نزول قرآن بر حروف هفتگانه و ... و تفسیر به رأی در گفتار تفسیری و تعریف صحابه و نظریه عدالت صحابه در بحث‌های حدیثی و مباحث اصول مذهب شیعه (توحید، عدل، نبوت، امامت، معاد) و برخی مباحث مانند فقهی، اخلاقی، عرفانی و علمی در بخش متفرقات به صورت گذرا به بحث گذاشته شده است.

میراث حدیثی شیعه، مجموعه‌ای مستحکم و متقن و کارآمد است. یقین به این امر با ترسیم فضای صدور احادیث و بررسی بستر تاریخی نقل حدیث شیعه مسجّل می‌گردد. درمیان جامعه حدیثی و اکثر راویان، صفات والایی چون، کثرت زهد و عبادت، صداقت، دینداری، نیّت خالص و تلاش صادقانه در راه نشر معارف، مشهود بود. صفاتی که مددکار ویژگی اصلی روایت‌گری (امانت‌داری) بودند. این مهم از اعتماد امامان به راویان و تجلیلی که از آنان دارند هم، فهمید می‌شود. راویان به عنوان آخرین حلقه از زنجیره نشر معارف الهی در جامعه، با یقین به وراثت علم الهی، احادیث را گفتار خداوند متعال می‌دانستند. به همین سبب با وضع قوانین سخت‌گیرانه‌ای در فراگیری و آموزش دادن حدیث، راه را برغفلت‌ها بستند. نقطه اشتراک تمامی این قوانین، تلاش برای رسیدن به یقین، و پرهیز از شک و تساهل و تسامح بود. خصلتی که سبب می‌شد، تنها با یقین به صدور و صحّت حدیث، آن‌ را منتشر کنند. وجود اشتباهات ناخواسته راویان درست‌کار و برخی اقاویل منحرفان خطاکار درون و برون جامعه شیعی، سبب ساز پی‌ریزی جریان بالندهِ پالایشِ میراثِ حدیثی، توسط امامان? شد. پیگیری این جریان توسط راویان به طرد ضعفاء و روایاتشان از جامعه و میراث حدیثی شیعه انجامید. در دل این جریان، فرهنگ عمومی شیعه و کتب مشهور طایفه، تدوین گشت، که خود منبعی برای تالیف جوامع اولیه گردید. تنها ایرادی که ناواردان را به اشتباه می‌اندازد، تضعیفات فراوان رجال و حضور احادیث این افراد در مجامع معتبر شیعه است. رفع این شبهه بستگی به واکاوی معانی ضعف از دیدگاه رجالیان و قدماء دارد. طبق نظر ایشان وثاقت و ضعف دارای مراتب گوناگونی بوده، تعامل با هر دسته متفاوت خواهد بود. تبیین جرح و تعدیل‌های مندرج در کتب رجالی و پی‌جویی و شمارش دقیق موارد آن درجوامع حدیثی اثبات می‌نماید، حضور ضعفاء در میراث حدیثی شیعه، بارها کمتر از مقداری است که ناآگاهان داعیه آن را دارند. استحکام میراث حدیثی شیعه، سبب دل آرامی ما در هنگام رجوع به احادیث می‌گردد.

موضوع این پژوهش تفسیر تطبیقی روایی سوره‌های فجر و بلد با محوریت روایات تفاسیر نورالثقلین و درالمنثور است و روش آن کتابخانه‌ای است. مطالب در شش فصل ارائه شده است.فصل اول، کلیات است که به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت آن از جهت نو بودن طرح و نیاز روز جوامع علمی به آن، سؤالات اصلی و فرضیات و همچنین پیشینه که عدم سابقه چنین رویکردی را مطرح می‌سازد، می‌پردازد.در فصل دوم، ابتدا معنای واژگان اصلی از کتب لغوی مثل مفردات راغب، التحقیق و قاموس قرآن مورد بررسی قرار می‌گیرد که در اکثر موارد دیدگاه‌های مشترکی راجع به لغات ارائه شده است. سپس آراء مفسران شیعه و سنی از تفاسیر تبیان، المیزان و کشاف زمخشری مطرح می‌شود و در پایان به تفسیر روایی این دو سوره با عنایت به روایات تفاسیر نورالثقلین و درالمنثور پرداخته شده است. مجموع مباحث در این فصل ما را به این سمت رهنمون می‌نماید که اکثر محورهای بحث در تفاسیر و روایات شیعه و اهل سنت واحد هستند و تفاوت تفاسیر آن ها بیشتر به اختلاف در مبانی و عقایدشان منتهی می‌شود که البته با توجه به حجم زیاد مشترکات در قرآن، این تفاوتها خیلی مشهود نیست.فصل سوم به گونه‌شناسی روایات دو تفسیر فوق‌الذکر ذیل آیات سوره‌های فجر و بلد می‌پردازد که در آن، نوع این روایات را از جهت این‌که برای تبیین مفهوم ظاهری کلمات یا مفهوم باطنی و تأویل آن ها یا بیان مصادیق واژه‌ها و آیات است، مشخص می‌نماید. بر اساس بررسی بعمل آمده، 46/5 درصد از روایات نورالثقلین ذیل این دو سوره برای تبیین مفاهیم ظاهری واژگان و جملات، 31 درصد در بیان مصادیق و 22/5 درصد در تأویل آیات آمده است. روایات درالمنثور، 46/5 درصد در تبیین مفهوم ظاهری کلمات و جمل، 31/5 درصد برای بیان مصادیق، 8/5 درصد در تأویل آیات، 11 درصد در بیان فضائل آیات و 1/5 درصد در قرائات مختلف وارد شده است. فصل چهارم، آسیب‌شناسی روایات مذکور است که از جهت سند به بررسی آن ها می‌پردازد و نوع آن ها را از جهت صحیح، موثق، حسن یا ضعیف بودن و همچنین مسند یا مرسل بودن مشخص می‌نماید. لازم به ذکر است که روایات نورالثقلین از جهت سند و روایات درالمنثور از حیث محتوا مورد بررسی قرار گرفته‌اند.در نورالثقیلن؛ 15 درصد روایات، صحیح، 1/5 درصد موثق و 83/5 درصد ضعیف هستند.روایات درالمنثور که اکثر آن ها اقوال صحابه هستند نه روایت منقول از معصوم، مرسل بوده و با تکیه بر کتب مصدرشان نقل شده‌اند. همچنین از لحاظ محتوایی، به جز چند مورد از بیان مصادیق نفس مطمئنه که خلیفه اول یا سوم را مصداق آن دانسته است، روایتی که با قطعیات مذهب شیعه منافات داشته باشد، وجود ندارد.فصل پنجم به نوعی استنباط و استخراج مطالب هدایتی فصول قبل است که در آن آموزه‌ها و پیام های هدایتی سوره‌های فجر و بلد تبیین و به سه دسته پیام های اعتقادی، اخلاقی و اجتماعی تقسیم گردیده است. در مجموع دو سوره، 13 پیام اعتقادی، 12 پیام اخلاقی و 10 پیام اجتماعی بیان شده که می‌توان به صورت نمونه به برخی از آن ها اشاره نمود؛ رصد و دیده‌بانی همه جانبه و همیشگی خداوند از اعمال و رفتار انسان، عبرت‌آمیز بودن عاقبت اقوام پیشین که بیانگر عجز و ناتوانی انسان است، حکمت‌آمیز بودن امتحانات و ابتلائات الهی در همه موقعیتهای زندگی اعم از سختی و راحتی یا فقر و غناء، مؤثر بودن تمام اعمال انسان در رقم زدن سرنوشت دنیوی و اخروی او.در پایان، در فصل ششم به جمع بندی مباحث و نتیجه‌های بدست آمده از آن ها و همچنین پیشنهاداتی در جهت زمینه‌های تحقیق و پژوهش بیشتر در این موضوع خواهیم پرداخت.

قصّه های‏‎ ‎قرآن‎ ‎ازجنبه‏های مختلف تاریخی،محتوایی، تربیتی وغیره بررسی شده‏اند، امّابه جنبه‏های هنری ومسائل مربوط به ‏شیوه‏های اقتباس از این داستان ها و تحلیل اشکالات عدیده در آن، کمتر توجه شده است.‏در این پژوهشقصّه ی حضرت موسی(علیه السلام) از جهت تکرار و فراوانی آیات، موضوعات متعدد و محتوای غنیقابل اهمیت ‏دانسته شده و با عنوان قصّه ی حضرت موسی (علیه السلام)در قاب هنر هفتم و با تکیه بر منابع تفسیری و روایی و هنری ‏وسینمایی، تجلّی یافته است و با روش تحلیلی تطبیقی، در جهت هدف اصلی یعنی آگاهی از وجوه هنری و بصریقصّه، قدم ‏برداشته، تا ما را در مسیر اقتباسات بعدی، از افتادن در ورطه خطا و سردر گمی مصون بدارد.‏نتایج حاصله آن است که در این اقتباس گرویدن به دین امری درون جوش و ایمانی نیستو تنها شکوه وفر بیرونی است که آن ‏را عظمت می بخشد و بدون رفتن به عمق موضوعات، صحنه ها براساس هدف نه صرفاً دینی گزینش شده و توانسته با تقویت ‏بخش سینمایی، بخش محتوا را تا حدی زیر فشار خود له کند، حذف و اضافه تعمدی مانند حذف نافرمانی بنی اسرائیل یا اضافه ‏کردن شخصیت دروغین، در بافتی محکم از نظر سینما، سازندگان توانسته اند با بهره گیری از جعلیات و سند سازی برای آن، به ‏شکلی چشمگیر فیلم ده فرمان را به سینما ببرند.‏با توجه به موقعیتقصّه ی حضرت موسی(علیه السلام)در ادبیات روایی و تفاوت آن باقصّه های دیگر و تأکید برواقعی بودن به ‏تصریح خود قرآن، به زبان هنری و تصویری آیات نگاه ویژه شده استو ضمن بیان ویژگی های هنری، نمایشی و تصاویر بدیع ‏مربوط بهقصّه، به راهکارهایی دست یافته ایماز قبیل نوع داستان سرایی همراه با ایجاد اشتیاق در مخاطب، بحث زمان و عقب و ‏جلو رفتن برخی رویدادها همراه با فضاسازی هنرمندانه مانند کیفیت خانه سازی بنی اسرائیل، توجه به عناصری همچون شخصیت ‏و پر رنگ کردن صفت غالب مانند امین بودن موسی یا تکبّر فرعون، استفاده از الفاظی که نشانگر قطعیت یا جدیت یا تردی و غیره ‏است، مسأله رویت و سخن گفتن خداوند و شکافته شدن دریا با بهره گیری از زبان گویای تصویر، استفاده از داستانک هایی مانند ‏ماجرای قارون و مومن آل فرعون و غیره، همه وهمه یارای کسانی خواهد بود که بخواهند در مسیر مهم اقتباس ازقصّه ی ‏حضرت موسی (علیه السلام) و دیگر قصص قرآنی قدم های مفید و تاثیر گذار بردارند.‏

این تحقیق، تفسیری روایی و تطبیقی از سوره های جاثیه و احقاف است و هدف از آن، روشن نمودن نقاط اختلاف و اشتراک بین دو گروه می باشد. برای این کار ، از منابع مهم فریقین در تفاسیر رواییو اجتهادی بویژه نورالثقلینوالدرالمنثور بهره برده ایم.این تحقیق شامل پنج فصلمی باشد که فصل اول بیانگر کلیات تحقیق است،در فصل دوم که بحث اصلی ما می باشد ،پس از بیان مفاد ظاهری مستفاد از تفاسیر اجتهادی ، به تفسیر روایی آیات پرداخته شده و سپس مقایسه ای دو سویه بین مفاد ظاهری و روایی از یک سو و بین روایاتنورالثقلین و الدرالمنثور از سوی دیگر داشتهو وجوه اشتراک و افتراق را نمایان کرده ایم ،هرچند اشتراکات بین این دو گروه در این قسمت از آیات بسیار است . فصل سومگونه شناسی روایات را بر عهده دارد تا روشن گردد چه گونه های روایی در نورالثقلین و الدرالمنثور وجود دارد ؟و فراوانی کدام گونهبیشتر است ؟و روایات کدام گروه به مباحث تفسیری و معرفتی بیشتراشاره کرده است،هرچند در مجموع می توان گفت که بیشتر روایات اهل سنتحتی مواردی که به عنوانروایت تفسیری مشخص شدهبه ترجمه لغوی کلمات و یا جملات پرداختهاند. در فصل چهارم آسیب های سندی موجود در روایات شیعی و روایاتی که اهل سنت از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله)نقل نموده اند- شناسایی شده و سعی براین بوده تا آسیب ها به نوعی برطرف گردد ،ودر انتها آموزه های هدایتی که از این آیات به دست می آید بیان شده است،معارفی که بیشتر درباره مسائل اعتقادی از جمله توحید ومعاد می باشد.

روایت طینت دارای شبهات بسیاری می باشد که از سوی افراد مختلف در این حوزه وارد شده است. این پایان نامهدر صدد آن است که ابعاد مختلف این موضوع را مشخص نموده و به برخی از شبهات در این باب پاسخ دهد.

موضوع این پژوهش تفسیر تطبیقی روایی سوره شریفه حدید از دیدگاه مهمترین تفاسیر شیعه و اهل سنت می‌باشد و روش آن کتابخانه‌ای است. در این پژوهش روایات دو تفسیر گرانقدر نورالثقلین و الدرالمنثور به عنوان محور بحث قرار گرفته و مطالب در پنج فصل سامان پذیرفته است. در این پژوهش پس از بیان مفاد ظاهری آیات سوره حدید از دیدگاه مفسران امامیه و بیان مفاد روایی آیات از تفسیر نورالثقلین و الدرالمنثور، به مقایسه مفاد ظاهری با مفاد روایی و همچنین بیان افتراقات روایات تفسیری فریقین پرداخته شده است.گونه شناسی روایات تفسیری و بررسی آسیبهای اسنادی روایات معصومان در این دو تفسیر، همچنین بیان آموزه های هدایتی این سوره بر اساس آیات و روایات ذیل آن، بخشهای دیگر این پژوهش می باشد.در بررسی روایات این دو تفسیر مشخص گردید که از مجموع 114 روایت نقل شده ذیل این سوره در تفسیر نورالثقلین، تنها تعداد چهار روایت قول یا رأی تفسیری مفسران می باشد و سایر روایات از معصومان صادر گردیده است. در صورتیکه از مجموع 122 روایت نقل شده در الدرالمنثور تنها 34 روایت از قول پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) نقل گردیده است و سایر روایات، اقوال صحابه و تابعان می باشد. همچنین در این پژوهش پس از شناسایی گونه‌های روایات تفسیری، مشخص گردید که گونه تفسیری نسبت به سایر گونه‌ها از فراوانی بیشتری برخوردار است. در بررسی آسیبهای اسناد روایات معصومان، بیشترین آسیب، در تفسیر نورالثقلین آسیب ارسال و در تفسیر الدرالمنثور، ضعف راوی می‌باشد که دامنگیر اسناد روایات گردیده است. و پس از اکتشاف آموزه های هدایتی این سوره معلوم گردید که آموزه‌های اجتماعی این سوره دارای بیشترین فراوانی، و آموزه های فقهی دارای کمترین فراوانی هستند.