جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درباره تفسیر فعل انسان از حیث اختیار و جبر، از سوی دین پژوهان رهیافت های مختلفی ارائه شده است. اشاعره و در رأس آنها، ابوالحسن اشعری نظریه «کسب» را مطرح و مدعی شد که نقش انسان در فعل خویش کسب فعل و نه ایجاد آن است. لکن عالمان اشاعره در طول تاریخ در تبیین حقیقت آن دچار اختلاف شده و به تبع آن قرائت های مختلفی ارائه کرده اند. نویسنده با فحص در آثار اشاعره به هفت رهیافت مهم از نظریه کسب دست یازیده است که در این مقاله با تحلیل و ارزیابی تقدیم می شود. در مقاله روشن خواهد شد که نظریات ارائه شده از تبیین حقیقت کسب ناتوانند و در آن آراء به نوعی به جبر یا به تفویض منتهی می شوند، لذا برخی از عالمان اشاعره به انکار نظریه کسب پرداخته و به نظریه «امر بین الامرین» امامیه روی آورده اند.

مقاله‏اى که پیش رو دارید، به پردازش منشا مشروعیت‏حکومت اسلامى از منظر شهید مطهرى مى‏پردازد، در این نوشتار نکات ذیل مورد کنکاش قرار گرفته است. 1- فرضیه‏هاى مختلف در مقوله مشروعیت‏حکومت. 2- مشروعیت الهى حکومت پیامبر اسلام و امامان علیهم السلام. 3- پاسخهاى استاد از شبهات بعضى معاصران به نظریه فوق، مانند شبهه شورا، بیعت و استنکاف امامان از پذیرفتن حکومت. 4- تحلیل منشا مشروعیت ولایت فقیه. موضع استاد در مساله اخیر چندان شفاف نیست که آیا مشروعیت ولى فقیه به طور تمام و کمال انتصابى است‏یا انتخابى؟ و یا این که تلفیقى از هر دو؟ نویسنده تلاش مى‏کند با فحص و استخراج آرا و اندیشه‏هاى مختلف استاد، و مقایسه آنها با یکدیگر، به پاسخ سؤال مزبور دست‏یابد. براى تبیین بیشتر، ادله و شواهد هر دو نظریه (انتصاب و انتخاب) از آثار آن عزیز سفر کرده، مورد تحلیل و ارزیابى قرار مى‏گیرد.

مقاله حاضر در تبیین مبانی کلامی پیشرفت ، پنج مبنای مهم آن را مورد تحلیل قرار داده است . مبنای اول ، مبنای دین شناختی است که در آن خاطرنشان می شود پیشرفت با نظریه همبستگی دین و دنیا و نه سکولار سازگار است. دومین مبنا ، خداشناختی است که در آن با استناد به مالکیت مطلق خدا بر کل هستی ، تأکید می شود که دنیا امانت الهی برای انسان است و با خداست که چگونگی بهره مندی از آن را برای ما بیان کند. مبنای سوم، مبانی هستی شناختی است که در آن تأکید شده با توجه به نگاه خاص جهان بینی دینی به هستی، مانند تدبیر جهان با نظام علیت و عوامل معنوی ، پیشرفت دینی متفاوت با پیشرفت غیردینی خواهد بود. انسان شناختی مبنای چهارم است که در آن با توجه به ارتباط، بلکه وابستگی انسان به اقتصاد و پیشرفت در ساحت هایی چون عقل و دین، کرامت انسانی و مسئولیت پذیری، ضرورت پیشرفت اثبات می شود. آخرین مبنا به مبنای جامعه شناختی باز می گردد که در آن رعایت حقوق فرد و جامعه و اصل حقوق جامعه بر فرد، حاکمیت انسانها بر جامعه خود تبیین و تأکید شده است. نو آوری مقاله، اثبات ضرورت توجه حکومت دینی به لزوم پیشرفت فرد و جامعه در عرصه های گوناگونی چون اقتصاد و علوم تجربی است که با مبانی کلامی در این مقاله تقریر و اثبات شده است و یادآور خواهد شد که لازمه دو ساحتی انگاری دین، آن است که هرگونه قصور در آن بر خلاف آموزههای دینی و عمل معصیت قلمداد خواهد شد.

درباره چگونگی آغاز آفرينش از سوی خداوند سه ديدگاه عمده در ميان متألهـان وجـود دارد. فيلسوفان و عارفان نوعاً بن مايه جهان را به ذات الـوهی برگردانـده و بـا طـرح نظريه «صدور» توسط فيلسوفان ونظريه «ظهور و تجلی» از سوی عارفان به توجيه خلقت نخستين پرداخته اند. اما بيشتر متكلمان در تفسير آفرينش جهان توسـط خداونـد، بـرايـن باورنـد كـه خداوند جهان را از عدم آفريد. مقالـه پـيشرو بـه تحليـل امكـان يـا اسـتحاله نظريـه فـوق می پردازد. نخست دلايل عقلی و نقلـی موافقـان تقريـر مـی شـود و سـپس مـورد تحليـل و ارزيابی قرار می گيرد.

علم پيشين خدا به كائنات از مباحث چـالش زای كلامـی و فلسـفی در سـده هـای متمـادی گذشته می باشد. موافقان با ادله متعدد و متقن به اثبات مدعای خود پرداختـه انـد. مخالفـان نيز با ادله متعدد در مقام نقض ادعای علم پيشين برآمده اند. در اين مقالـه ادلـه معـروف و مهم مخالفان مورد تحليل ونقد قرار می گيرد.

مقوله پلورالیزم یا تکثرگرایی دینی که درچند دهه اخیر در غرب و ایران مطرح شده و برخی روشنفکران مسلمان نیز در صدد اثبات آن بوده اند در کتاب «قرآن و پلورالیزم» اثر آقای محمد حسن قدردان قراملکی مورد نقد قرار گرفته بود. در مقاله ای که در شماره های 32 و 33 این فصلنامه طی دو بخش درج شده بود، مستندات قرآنی ابطال پلورالیزم که از سوی نویسنده بدانها استدلال شده بود مورد نقد قرار گرفته بود. اینک در این نوشتار یا نقدنقد، مؤلف کتاب مزبور، نقدهای نوشتار یاد شده را پاسخ گفته و بر این اصرار ورزیده که آیاتی که در کتاب خود بدانها استدلال کرده بود، بنابر تفسیر بایسته و پذیرفته ای که برای آنها مطرح است، با تکثرگرایی دینی و هم سخنی اسلام و متون اهل کتاب ناسازگار است. در این راستا سیزده دلیل قرآنی این موضوع مورد بازبینی و بررسی قرار گرفته است.

رساله حاضر که با عنوان "عقل و دین" تهیه و تدوین گردیده است دارای یک مقدمه و شش فصل می باشد. فصل اول به تعریف دین و عقل اختصاص یافته است. فصل دوم در باب اهمیت عقل و دین است. فصل سوم به نقد تئوری "پندار بی نیازی بشر از دین" اختصاص یافته است. فصل چهارم پندار تعارض عقل و دین و علل پیدایش چنین پنداری در جامعه اسلامی و غربی بررسی و ارزیابی گردیده، فصل پنجم قلمرو عقل و دین و حیطه کاربردی ابزار حسی، قلبی و شهودی و گرایش های سه گانه نسبت به عقل و دین تبیین گردیده است. فصل ششم همسویی و هماهنگی عقل و دین است.

چکیدهعالم برزخ و مثال یکی از مسائل مهم فلسفی، عرفانی وکلامی است که از دور زمان تا بحال مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.به علت روحانی بودن وتجرد از ماده ، شبیه عالم مجردات محض وبه خاطر دارا بودن بعضی از آثار ماده (مانند شکل و مقدار) شبیه عالم مادّیات محض است.این عالم دارای دو نوع نزولی و صعودی است،برزخ نزولی برزخی است که در سیر نزول وجود، بین عالم مجردات وعالم مادیات قرار گرفته است وبرزخ صعودی برزخی است که در سیر صعودی وجود، بین عالم ماده وعالم مجردات قرار می گیرد. و روایات متعددی بر وجود هر دو نوع برزخ(صعودی و نزولی) دلالت دارند. در لسان روایات از برزخ صعودی به عالم قبر تعبیر شده که همهانسانها بعد ازمرگ به آنجا منتقل می شوند، البته نه قبر فیزیکی ومادّی، بلکه عالم قبری که در آن،سوال و ثواب وعقاب واقع می شود، و برای هر شخصی در اثر اعتقادات واعمالش به باغی از باغهای بهشت ویا گودالی از گودالهای جهنّم تبدیل می شود.عالم برزخ صعودی دارای ویژگیهایی است،از جمله اینکه، ملکوتِ عالم مادّی محسوب شده وبه آن احاطه دارد، و از زمان مرگ آغازشده وتاروزقیامت و برانگیخته شدن ،ادامه خواهد داشت.وارواح انسانها در آن با بدن مثالی و برزخی به سر می برند، بدن مثالیی که از بدن مادّی ودنیوی لطیف تر ولی شبیه به آن است. در این عالم، به ارواح انسانها به تناسب اعمالی که در دنیا انجام داده اند, اجازه داده می شود, با دیگر برزخیان ارتباط برقرارکرده و به خویشاوندان خود، در عالم برزخ ودرعالم دنیا سر زده واز احوالات آنها با خبر شوند.از دیگر ویژگی های این عالم این است که ،ارواح انسان های کامل توان تأثیرو تصرف در عالم طبیعت را دارند. واین قدرت و قوّت ارواح دراثر قوّت اعتقادات و اعمال شخص است.وارواح انسانها در این عالم همچنان به سیر تکاملی خود ادامه می دهند، البته تکامل عملی ،به این معنی که، انسان با انجام کاری ,به کمال برتر عملی برسد،در آنجا امکان ندارد، ولی تکامل علمی، از حیث معرفت‌زایی به این معنی که علم و معرفت انسان نسبت به خداوند وبسیاری ازمعارف دینی افزایش یابد، درآن امکان پذیر است