جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

.

حمل ماهیات بر واقعیات تشکیل‌دهنده ملأ خارج به حمل هو هو و بدون واسطه در عروض، به ضمیمه این آموزه که مفاد حمل هو هو اتحاد و این‌همانی موضوع و محمول در مصداق است، سالیان دراز به‌طور ارتکازی این تفسیر را در ذهن فیلسوفان در پی داشت که واقعیات خارجی همان ماهیات‌اند؛ تفسیری که در چند سده اخیر به «اصالت ماهیت» شهرت یافته است. شیخ اشراق با تکیه بر همین ارتکاز، کمر همت بر اثبات اعتباریت وجود بست و بر فرد نداشتن مفهوم وجود در خارج و نفی صورت عینی برای آن اصرار ورزید و نتیجه این تلاش او در ذهن فیلسوفان این بود که ماهیت اصیل است و وجود اعتباری. میرداماد که خود با شیخ اشراق هم‌رأی است، احتمال عقلی این شق را نیز مطرح کرد که وجود در خارج فرد داشته، اصیل باشد و ماهیت از خارج منتفی و اعتباری باشد، ولی او این شق را در حد فرضی عقلی مطرح کرد و به بطلان آن یقین داشت. صدرالمتألهین برخلاف همه اندیشمندان پیش از خود، با تأثر از آثار عرفا و با کمک گرفتن از شهود، بر آن شد که شق اخیر،یعنی اصالت وجود و اعتباریت ماهیت درست است. او این مدعا را با براهین متعددی ثابت کرد و بدین نحو پای ماهیت را از خارج برید و زنجیری را که احکام ماهوی به دست و پای عقل در کشف احکام واقعیات بسته بودند، پاره کرد و به اثبات احکامی جدید و باز کردن گره‌هایی ناگشوده نایل آمد که پیش از او کسی توفیق آن را نداشت. اکثر اندیشمندان پس از صدرالمتألهین در حوزه فرهنگ اسلامی شیعی با او هم‌رأی‌اند و بر اکثر اندیشه های او صحه گذاشته‌اند. از جمله آنها، حکیم آقاعلی مدرس زنوزی است که از شارحان قوی حکمت متعالیه به شمار می‌آید و این مقاله به تصویر و اثبات اصالت وجود در آثار او اختصاص دارد.

چکيده تکامل نفوس انسان‌ها در برزخ از مسائل مورد تأکيد در متون ديني است؛ اما در فلسفه به سبب برخي مباني، با مشکلاتي روبه‌روست. صدرالمتألهين صريحاً آن را نفي مي‌کند، اما به نظر مي‌رسد که بتوان بر اساس برخي مباني فلسفي صدرالمتألهين و با روشي عقلي، تکامل نفوس در برزخ را تبيين و اثبات فلسفي نمود. بر اساس برخي مباني همچون: نفي هيولاي مشائي، نفي کون و فساد در طبيعت، حرکت جوهري، و تعميم حرکت جوهري و سيلان به همه واقعياتي که مشمول دگرگوني و تغيرند، مي‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌توان نتيجه گرفت که نفس، بلکه تمام واقعياتي که به دليل سيلان اشتدادي يا عروض کمالات بر آن واقعيات سيال، داراي تغيير و دگرگوني‌اند، نه براي حدوث و زوال تدريجي‌شان، و نه براي عروض حوادث بر آنها نيازمند حلول در هيولا يا تعلق به آن نيستند. بنابراين نفس در کمال‌پذيري خود نيازي به هيولا ندارد و فقدان ماده و هيولا، سبب نفي تکامل نفس در برزخ نمي‌شود.

نظریات مادی‏انگارانه در قالبهای اینهمانی، رفتارگرایی و کارکردگرایی دسته‌بندی می‏شوند. هر یک از این گروهها ادله‏ای برای مدعای خود مطرح می‏کنند که خالی از نقص و ایراد نیست. قائلین به نظریه اینهمانی بنابر قاعده ویلیام اکامی مبنی بر تقدم تفسیر فیزیکی پدیده ها بر تفسیر متافیزیکی، ویژگیهای مجرد نفس مانند ترس و محبت را عبارت از عصبهای مغز می‏دانند. این دیدگاه با اشکالات فلسفی و تجربی روبروست و پیشرفت دانش مغزشناسی نیز خلاف آنرا نشان می‏دهد.اصحاب نظریه رفتارگرایی که صفات مجرد نفس مانند محبت را همان رفتار ظاهری انسان تلقی می‏کنند آشکاربودن این اوصاف را امتیاز این نظریه میدانند به زعم این گروه اعتقاد به تاثیرعلی ذهن بر رفتار به تسلسل منتهی می‏شود. اما حقیقت خلاف این است واعتقاد به علیت صفات نفس بر رفتاربه تسلسل منتهی نمی‏شود بعلاوه این نظریه به یکی شدن علت و معلول منجر می‏شود که محال است.کارکردگرایان به تعریف فرآیندی از صفات نفس معتقدند برای نمونه درد را عبارت از عامل بیرونی،احساس و رفتار بیرونی می‏دانند و عملکرد نفس را به کامپیوتر تشبیه می‏کنند. نقد این مدعا آن است که با توجه به صفات مجردات مانند بساطت و عدم امتداد نمی‏توان نفس را مانند کامپیوتر مادی دانست.واژگان کلیدی:نفس، ذهن، مادی، مجرد، اینهمانی، رفتارگرایی، کارکردگرایی، تفاسیر مادی‏انگارانه

ارسطو، مبدع نظریه ترکیب انضمامی اجسام از ماده و صورت، و همفکران وی ادعا می کنند: اجسام فراورده ترکیب دو جوهر جدا از هم می باشند. ایشان برای اثبات مدعای خویش، دو برهان «قوه و فعل» و «وصل و فصل» را به دست می دهند. اشراقیان، به رهبری شیخ اشراق، با اعتراف به وجود خاصیت بالقوگی در اجسام، منکر وجود جوهری جدا به نام «ماده» در ازای این خاصیت هستند و به تعبیری، ترکیب انضمامی ماده و صورت را نمی پذیرند. صدرالمتالهین نیز علاوه بر نفی ترکیب انضمامی، براساس حرکت اشتدادی در جوهر، دیدگاه منحصر به فردی را عرضه می کند که نظریه «ترکیب اتحادی ماده و صورت» نامیده می شود. وی گذشته از اثبات مدعای خود، به اشکالات وارد بر این نظریه نیز پاسخ می دهد

این مقاله محتویات نشستی است که در ارتباط با بررسی فلسفه نوصدرایی برگزار شده بود.

قاعدۀ مهمی در فلسفۀ اسلامی وجود دارد: هر امری که در زمان حادث شود نیازمند به ماده است. رویکرد ابن سینا و ملاصدرا در سازگارساختن نظریه‌شان - در حوزۀ نفس - با این قاعده، کاملاً متفاوت است. از آن‌جا که ابن‌سینا نفس را حادث مجرد می‏داند و نسبت امر مجرد با همۀ امور زمانی یکسان است، او به ناچار حصول مزاج خاص در بدن را موجب ترجیح حدوث نفسی بر نفس دیگر دانسته که مشکلات بزرگی برای وی به بار آورده است. از جملۀ این مشکلات، حصول استعداد امری مجرّد در امری مادی است. ملاصدرا با لحاظ این اشکال و با توجه به مبانی خاص فلسفی که در حوزۀ اصالت وجود و تشکیک در وجود و به تبع آنها حرکت جوهری دارد توانسته است نفس را در حین حدوث، امری جسمانی بداند و از این معضل و مشکلات دیگری که نظریۀ حدوث روحانی با آن مواجه است رهایی یابد.

در کتاب هاى فلسفى، در مبحث مقولات، درباره انواع جواهر و اعراض، فراوان بحث شده است، اما درباره رابطه عرض و جوهرى که موضوع آن است بحث مستقلى وجود ندارد و فقط در مواضع متعددى، به طور متفرق، در ضمن بیان مطالب دیگر، اشاره وار از آن سخن به میان آمده است. این بحث، هم دچار اشکالات و تعارضاتى است هم در آن اختلاف نظر هست. به این جهت، در این مقاله، مستقلاً به آن پرداخته شده است. پس از مقدمه دیدگاه هاى متفاوتى درباره رابطه عرض و جوهر مطرح شده؛ سپس مشکلات هریک از دیدگاه ها بررسى شده است و سرانجام با ارائه راه حل و مقایسه ضمنى آنها زمینه براى این نتیجه فراهم شده است که در مقام تعیین معیارى براى عرض، انفکاک پذیرى عرض از جوهر جایگزین مغایرت وجودى آنها شود.