جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سعی شده است تا تأثیر متعلق معرفت بر اخلاق از منظر قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد. بدین‌منظور ابتدا آیات قرآن کریم با این نگاه مورد بررسی و مداقه قرار گرفتند و معرفت‌هایی که در قرآن کریم مورد تأکید قرار گرفته‌اند و اثرگذار بر اخلاق هستند، دسته‌بندی شده و مورد تحلیل قرار گرفته‌اند که عبارت‌اند از: 1. شناخت دنیا، 2. شناخت آخرت، 3. شناخت شریعت و دستورات اخلاقی، 4. شناخت شیطان و راه‌های مبارزه با آن، 5. شناخت انسان، 6. شناخت خداوند متعال. سپس بررسی شده است که در این معرفت‌ها و در مراتب مندرج در آن‌ها چه میزان تأثیر اخلاقی برآورد می‌شود و شناخت کدام یک از آن‌ها اثرات اخلاقی عمیق‌تر و کامل‌تری دارد؟ نتیجه این بوده است که متعلق معرفت هر اندازه متعالی‌تر شود، اثر اخلاقی آن نیز عمیق‌تر و متعالی‌تر می‌گردد و بالاترین معرفت که همان توحید و شناخت صفات الهی است، بالاترین اثرات را در اصلاح اخلاق خواهد گذاشت.

با تتبع درون‌متنی مبتنی بر روش منظومه‌ای در آیات اجر رسالت، دانسته می‌شود که در قرآن از امامت با عنوان «ذکر للعالمین» یاد شده است. از کنار هم نهادن آیات ناظر به امامت و اجر رسالت با استفاده از سیاق قرآنی، هم‌ترازی قرآن و عترت و وجود آخرین امام در کنار قرآن به‌دست می‌آید. در آیات قرآن کنیه منجی ـ که ذوالقرنین باشد ـ به‌صراحت آمده است و قرآن زمان آمدن وی را به آینده موکول نموده و در سوره کهف به بیان ‌تفصیل پس از اجمال همان «ذکر للعالمین» در آیات اجر رسالت نموده و از منجی با عنوان «ذوالقرنین» یاد کرده است که با داشتن لقب «ذکر للعالمین»، احکام و عقاید فراموش‌شده دین اسلام را به جهانیان متذکر شده و موجب هدایت مردمان غرب و شرق عالم در آخرالزمان گشته و مستضعفان عالم را از دست مستکبران نجات می‌دهد.

آیه مودّت از آیات عقیدتی بسیار مهم و اختلافی میان تفاسیر فریقین است. بسیاری از مفسران أهل سنت و برخی از تفاسیر شیعه به جهت اعتقاد به عدم درخواست أجر دنیوی از سوی أنبیاء گذشته، درخواست أجر برای پیامبر اسلام’ را بعید دانسته‌اند. به‌نظر می‌رسد تفاسیر فریقین از توجه به سیاق حاکم در داستان حضرت إبراهیم که آیین حنیف را مقدم و دین اسلام را تالی آن می‌داند، غفلت ورزیده‌اند؛ زیرا در آن داستان خدای متعال درخواست إمامت از سوی آن حضرت بر ذریّه خود در آخرالزّمان را إجابت نموده و از إمامت اعطایی به ذریّه آن حضرت با عنوان أجر دنیوی و حسنه یاد کرده است، حسنه‌ای که خدای سبحان در آیه مودّت، مصادیق آن را أهل‌بیت نبوّت و رسالت از ذریّه حضرت إبراهیم× در وهله نخست و عترت پیامبر إسلام’ در مرحله بعد معرفی فرموده است. با إتّخاذ چنین رویکردی و با بررسی مفهومی واژه‌های أجر، القربی و سیاق حاکم بر آیه مودّت، می‌توان اختلاف‌های أساسی میان فریقین در مسئله خلافت بعد از پیامبر(ص) را پایان داد.

در این رساله یکی از اساسی ترین آرای "گلدزیهر" خاورشناس بزرگ مجارستانی در خصوص تعارض نصوص قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفت ، گلدزیهر در نظریات خود،علاوه بر مطرح ساختن شبهات و اشکالات در باره قرآن و پیامبر(ص ) ادعا کرده بود، قرآن که مهمترین منبع دینی مسلمانان می‌باشد پر از تناقض و تعارض گویی است . او برای اثبات نظریه خویش با مقایسه آیات مکی و مدنی قرآن بیان کرد که آیات مکی دعوت به اختیار و آیات مدنی جبر را مد نظر قرار داده‌اند. در این رساله نویسنده تلاش کرده است تا ثابت کند که میان آیات مکی و مدنی قرآن تعارضی وجود ندارد و در پایان به توضیح علل اشتباه گلدزیهر و خاورشناسان همفکرش پرداخته است .

دیرزمانی است که شبهه­ محدودیت رسالت پیامبر اکرم(ص) به مکان یا زمانی خاص از سوی برخی از متفکران طرح گردیده است؛ این در حالی است که اکثریت قریب به‌اتفاق دانشمندان علوم اسلامی بر جهانی بودن دین اسلام و عدم اختصاص آن به جغرافیا و جامعه‌ای محدود اتفاق‌نظر دارند. جرج طرابیشی، اندیشمند مسیحی سوری از جمله متأخرانی است که نظریه عدم جهان‌شمولی رسالت پیامبر اسلام(ص) را در بخشی از کتاب «من اسلام القرآن الی اسلام الحدیث» منتشر نموده است. وی با استناد به برخی آیات قرآن و شواهد تاریخی، رسالت پیامبر اسلام(ص) را محدود به جغرافیای جزیرة‌العرب و منحصر به عرب‌زبانان این منطقه می­داند. کانون توجه طرابیشی ظهور آیاتی از قرآن کریم است که ­­طبق ادعای وی، دعوت پیامبر اسلام(ص) را محدود به شهر مکه و سرزمین­های پیرامون آن، و نیز مختص عرب‌زبانان معرفی می­نماید. او با ترجیح معنای غیرمشهور از واژه «امّی» و نیز با ارائه برخی شواهد تاریخی سعی در تقویت دیدگاه خود دارد. در این مقاله پس از تبیین ادله طرابیشی به ارزیابی و نقد آن پرداخته شده است. به عقیده نگارنده عدم جامع‌نگری آیات قرآن و فهم ناقص و نادرست از مفاد و مدلول­ های آیات ارائه شده، عدم بررسی همه روایات وارده در این موضوع و اکتفا به یک روایت خاص، نادیده انگاری شواهد تاریخی و تمسک به موارد خاص و مشکوک، و تأویل و تحلیل­ های غیردقیق، مهم‌ترین اشکالات طرابیشی در اقامه ادله­ی نظریه عدم جهان‌شمولی اسلام است.