جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سورن کرکگور، متفکر دانمارکی، ساحت عقل و ایمان را بسیار جدا می انگارد. از نظر او ایمان از جنس کشف و شهود و وحی عام و عقل هدایت است و رسیدن به آن با یک جهش به فراسوی شواهد تاریخی و عقلی و علمی و اعتقاد داشتن به محال و پارادکس امکان پذیر است. علامه طباطبایی متفکر بزرگ اسلامی، علاوه بر شهودی بودن ایمان اعتقاد دارد که ایمان را می توان با استدلال عقلی محکم و مبرهن ساخت و بدین طریق راه بر موهومات و تخیلات و عواطف و احساسات بسته می شود. از نظر او ایمان امری اختیاری است و در غیر این صورت فاقد ارزش و اعتبار است. آراء این دو متفکر غربی و شرقی را در مسائلی مثل ایمان و دین، ایمان و شهود، ایمان و اختیار، ایمان و عمل، ایمان و رنج، ایمان و محال، ایمان و شورمندی، ایمان و رضا و تسلیم می توان بر هم تطبیق نمود.

معنای درست ولایت ناظر است بر عشق و مومن عاشق بوده و ایمان عشق ورزیدن است. موضوع اصلی مثنوی نیز عشق است. مولوی در مثنوی از ماهیت عشق، راه رسیدن بدان و... سخن می گوید. مولوی از میان سه رویکرد به دین یعنی: اخباری گری، عقل گرایی و باطن گروی، راه سوم را بر گزیده است؛ چرا که این راه همان راه عشق است. به نظر او پس از پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی (ع) مرجع نیل به این راه است. بنابراین مثنوی کتاب ولایت و مولوی شیعه نیز هست؛ البته نه در معنای رایج آن بلکه در معنای حقیقی آن یعنی اعتقاد به استمرار روح نبوی در امیرالمومنین و اعتقاد به اینکه پس از پیامبر هدایت حیی (ولایت) برای رسیدن به عشق وجود دارد.

مباحث دینی، فلسفی و کلامی است. ابن سینا فیلسوف مسلمان و توماس و آکوئینی متکلم مسیحی، دو اندیشمند برجسته اند که در این زمینه دارای نظرات خاصی می باشند. روش ابن سینا به غیر از مبحث معاد جسمانی، روشی کاملاً فلسی است؛ در حالی که توماس، روشی فلسفی – کلامی اتخاذ می کند. دربارة نفس، هر دو اتفاق نظر دارند که جوهری غیر مادی است و لذا با مرگ بدن، از بین نمی رود. همچنین هر دو قائل به حدوث نفس بوده و برای خلود آن هم اقامة برهان می نمایند. عالم برزخ در فلسفة ابن سینا جایگاهی ندارد، زیرا او منکر وجود مثال منفصل می باشد. اما توماس با استفاده از متون نقلی، وارد بحث در جزئیات عالم برزخ می شود. هر دو نفر، اصل معاد را ضروری می دانند، ولی ابن سینا دست عقل را برای اثبات معاد جسمانی بسته می داند و بلکه آن را ممتنع می شمرد. بر همین اساس، تنها راه قبول معاد جسمانی را، تعبد به شرع مقدس می داند. عمده ترین مانع او، مادیت قوة خیال است. او ضمن اقامة برهان بر مادی بودن خیال و امتناع اعادة معدوم و تناسخ و ذکر شبهة آکل و مأکول و تضاد سعادت و جسمانیت، به عدم امکان پذیرش معاد جسمانی در دستگاه فلسفی خویش می رسد. اما توماس با تأکید بر این نکته که انسان، موجودی مرکب از نفس و بدن است، و اینکه سعادت نهایی در این دنیا قابل دسترسی نیست، قائل به ضرورت معاد جسمانی می شود. البته کیفیت جسمانیت انسان در معاد با این دنیا تفاوت هایی دارد: آدمی در آن عالم، حیات حیوانی ندارد و لذا از خوردن، خوابیدن و تولید مثل خبری نیست. همچنین نیابت و حیوانی هم وجود نخواهد داشت و ابدان بهشتی دارای درخشش خاصی خواهند شد. اما در خصوص معاد روحانی، ابن سینا با اثبات تجرد نفس، بقای آن را تضمین می نماید و با تقریر پنج اصل، قائل به وجد لذت و الم عقلی یا سعادت و شقاوت نفوس انسانی می شود. البته این سعادت و شقاوت دارای درجاتی می باشد. از منظر او، سعادت عبارت است از اینکه شخص، عالمی عقلی گردد که در آن صورت همة هستی و نظام معقول آن و خیری به آن افاضه می شود، نقش بندد و شقاوت، محروم شدن از این کمال است. توماس با رد احتمالات متعدد راجع به سعادت نهایی انسان مانند کمالات بیرونی، کمالات درونی، تحصیل علوم نظری، معرفت عامیانه به خداوند، معرفت برهانی به او و حتی معرفت ایمانی به او؛ به این نتیجه می رسد که سعادت نهایی هنگامی محقق می گردد که عطش کمال جویی انسان کاملاً سیراب شده باشد و این معنا جز با رؤیت عقلی بی واسطة ذات خداوند حاصل نمی گردد، و البته از آنجا که این هم تنها برای ذات خداوند میسر است، لذا حصول سعادت برای انسان تنها در قیامت و آن هم با اشراق خاص الهی ممکن می باشد. این تعریف توماس از سعادت، در حقیقت، توجیه فقراتی از کتاب مقدس است