جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این مقاله تبیین شکِ روش شناختی، به عنوان روشی برای تربیت اعتقادی است. روش این تحقیق، که از نوع تحقیقات بنیادین و نظری است، توصیفی - تحلیلی و استنباطی و روش جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای و فیش برداری است. با توجه به اینکه عنوان مقاله، برگرفته از اصطلاح مشهور شکِ روش شناختی دکارت است، ابتدا به معرفی اجمالی این نوع شک پرداخته شده، در ادامه شک غزّالی نیز به دلیل مشابهتی که با شکِ دکارت دارد به اختصار بیان شده است. چالش تلقین در برابر تربیت اعتقادی؛ شک مطلوب و نامطلوب؛ شک و یقین در اسلام و راه برطرف نمودن شک؛ چیستی تربیت اعتقادی و اهمیت آن؛ و در نهایت استفاده از شکِ روش شناختی برای تربیت اعتقادی، به ترتیب، موضوعات بعدی این مقاله را تشکیل می‌دهند. تحقیق حاضر نشان می‌دهد که به کارگیری شکِ روش شناختی در تربیت اعتقادی منجر به نتایج زیر می‌شود: احترام به آزادی و اختیار متربّی؛ پرورش تفکّر انتقادی متربّی؛ اندیشیدن به جای حفظ اندیشه‌های دیگران؛ جلوگیری از تعصّب و دعوت به گفتگو؛ دستیابی به یقین فکری و آرامش روانی.

این رساله حاوی شش فصل می باشد: فصل اول درباره زندگی علامه مجلسی و زندگی کلامی ایشان و اوضاع و احوال عصر آن بزرگوار است. فصل دوم در باب تعریف نبوت، حقیقت وحی، تفاوت های نبی و رسول، تعریف بعثت و علل آن و قلمرو دعوت انبیاء است. در فصل سوم هم به لزوم و فواید بعثت از نظر قرآن و تنی چند از علما و نقش تاریخی پیامبران اشاره شده است. فصل چهارم به شرایط نبوت و صفات نبی پرداخته است. فصل پنجم در مورد نبوت خاصه حضرت محمد (ص) است و فصل آخر هم به بحث در مورد خاتمیت و علل آن پرداخته است.

مسئله ما در این پایان نامه وحی نبوی است. وحی را به وصف نبوی بودن موصوف کرده ایم تا از دیگر انواع مشترک به اشتراک لفظی وحی در ادبیات دینی متمایز گردد. موصوف این وصف یعنی وحی را نیز در بستر گستره های معرفتی مختلف اعم از روان شناسی، کلام، عرفان و فلسفه به بررسی نشستیم تا از این رهگذر فضای عمومی بحث و کاوش های معرفتی این گستره ها در باب بررسی سرشت سروش وحی روشن شود. هر یک از گستره های معرفتی مختلف مطابق با ذائقه معرفتی خودشان چیستی وحی را از جنس مقولاتی نظیر، شعور ویژه، ضمیر ناخودآگاه، نبوغ، ارتباط عقلانی با جواهر مجرده و کشف و شهود دانستند. ابن سینا به عنوان یک مصداق از نظریة عقلانی و فلسفه وحی وامدار طرح کلی فارابی در مسئله وحی است. پس از آن ابن سینا خود از یک سو با در نظر گرفتن مراتب سیر نزولی هستی و از دیگر سو با توجه به سیر صعودی، نفس انسان را به عقل قدسی می رساند و در پیوند هستی شناسی و انسان شناسی و ارتباط معرفت شناختی میان آن دو وحی را تفسیر می کند. سنخ وحی از دیدگاه او رنگی عقلانی و معرفتی می گیرد و عقل قدسی نبی با تمسگ به قوّة حدس و قوّة متخیّله با جواهر عقلی و نفوس سماوی مرتبط می شود. از این روبا القاء خفی عقلانی، وحی صورت می گیرد. مطالب انسان شناسی او نیز نبوی بودن وحی را توصیف می کند. غزالی با تنوع حیات معقول خود دارای چند رویکرد کلامی، فلسفی، تجربی و عرفانی است. اگر چه در نهایت کار تبیین عرفانی را بر می گزیند. از دیدگاه او وحی از سنخ الهام و کشف و شهود قرار می گیرد و عرفان اولیاء تحت شریعت انبیاء جای می گیرد. تاثیرات غزالی بر وارثان بعدی خود نظیر ابن عربی، صدرا و سید حیدر آملی در خور توجه است. ابن سینا و غزالی در چیستی شناسی و تعیین مصداق ماهوی سنخ وحی از یکدیگر متمایز می شوند و مبانی مختلفی را برای تبیین وحی در نظر می گیرند اما علاوه بر این، در خواستگاه بررسی مسئله وحی و علت آن و برخی لوازم و نتایج و مسائل به یکدیگر پیوند می خورند تا جایی که در نگاه جامع نگر صدرا به یکدیگر می رسند. تبیین این دو اندیشمند از بهترین تبیین هایی است که در میان سایر گستره های معرفتی مذکور است. اگر چه آخرین و کامل ترین سخن نیست.

پس از اصل توحيد، «نبوت» جايگاه ويژه و نقش تعيين‌کننده‌اي در نظام فکري و انديشه‌ ديني دارد. متکلمان مسلمان در مقام تبيين مفهوم نبي، به مؤلفه‌هايي چون هويت بشري، هويت واسطه‌اي و هويت اِخباري نبي اشاره کرده‌اند. متکلمان اماميه، بيش از متکلمان معتزلي و اشعري، به تعريف نبي اهتمام داشته‌اند و ازاين‌رو اين مؤلفه‌ها در آثار کلامي اماميه با صراحت بيشتري واکاوي شده است. در اين ميان، تصريح متکلمان مسلمان در تبيين هويت نبي، به «بشر بودن» او، بيان‌کننده اهميت اين بُعد از حقيقت نبوت است. سر توجه ايشان به اين هويت بشري، ازآن‌رو است که بشر بودن پيامبران، با بسياري از مسائل کلامي در حوزه «نبي» و «نبوت»، ملازم و مرتبط است؛ از جمله: «امکان وحي الهي به پيامبران»، «برتري پيامبران بر فرشتگان»، «امکان عصمت پيامبران»، «رويکرد اختيارگرايانه در عصمت پيامبران» و «اسوه و الگو بودن پيامبران».

عدالت در اسلام از زیربنایی ترین مفاهیمی است که تحقق عینی آن در جامعه یکی از مهمترین اهداف اجتماعی و سیاسی این دین ذکر شده است و از طرفی عدالت امری تابع دین و بر گرفته از آن نیست بلکه خود مفهومی مطلق و مستقل است. به بیان دیگر دین مقیاس عدل نیست بلکه عدل مقیاس دین است. در این مقاله مفهوم عدالت در قرآن کریم مورد پژوهش قرار گرفته است.