جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم‌ترین مباحثی که امروزه در حوزۀ دین‌شناسی و درک تعالیم دین مطرح می‌شود، امکان فهم دین بر اساس قرائت انسانی و تجربۀ دینی است. وقتی از قرائت انسانی دین سخن به میان می‌آید، دو نکته به شکل توأمان مفروض و منظور گرفته می‌شود: اول آنکه امکان فهم دین برای انسان میسر است؛ دوم آنکه فهم دین منحصر به آنچه تاکنون تحت عنوان فهم ماورایی و الهی از دین مطرح بوده، منحصر نیست و می‌توان قرائتی انسانی از آن عرضه کرد. این نکتۀ اخیر یعنی تغییر سازه‌های فهم دین مرهون تغییراتی است که انسان امروزی با آن مواجه خواهد بود. مجتهد شبستری یکی از اندیشمندان معاصر معتقد است، با توجه به تغییر و تحولات چشمگیر در زندگی بشر امروزی، باید تفکرات، دین، معنویت و ایمان آنان نیز دچار دگرگونی اساسی شود و باید از سنت دینی، افکار و اندیشه و باور قبلی خود عبور کرد یا فهم جدید از آن به‌دست آورد تا در نهایت به تجربۀ دینی رسید. وی معتقد است که در باب دین قرائت‌های مختلفی وجود دارد و به قرائت واحد نمی‌شود اکتفا کرد. هدف اصلی این پژوهش، تبیین مدعای پیش‌گفته با ارائۀ استدلال‌های عرضه‌شده و پاسخ به آن است که با روش تحلیل محتوا در تبیین داده‌ها صورت گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قرائت انسانی از دین در مقابل قرائت الهی قرار دارد و دیدگاه شبستری گاه به شکل آشکار و گاه کمی مستور و پنهان ریشه در نسبیت، هرمونتیک، تجربه دینی و اومانیسم دارد.

حقوق بشر از جمله مقوله‌هایی است، که با تصویب اعلامیة جهانی حقوق بشر مورد توجه و استقبال ملت‌های گوناگون قرار گرفته است. از آن‌جایی که پذیرفتن هرامری در بین‌الملل وجوامع اسلامی منوط به شناخت مبانی نظری تهیه کنندگان آن و از طرفی دریافت نظر اسلام در مورد آن می‌باشد، لذا لازم است، مبانی و مفهوم حقوق بشر از منظر اسلام مورد بررسی قرارگیرد. برای نیل به این مهم ما در این نوشته ابتدا مفهوم حق و سپس مباحثی را که برای دریافت حقوق بشر بسیار حائز اهمیت است، از جمله انسان، دین و حقوق واقعی انسانها بررسی کرده ایم . بعد از آن برخی از افکاردو اندیشمند معاصر ایران دریاره ی انسان ،دین و ایمان را به عنوان برخی از مبانی حقوق بشر مورد توجه قرار داده ایم. به میزانی که سید حسین نصر تحت تأثیر قرائت های عرفانی از دین، به سوی وحدت در شناخت و رسیدن به کُنه و حقیقت شریعت گرایش دارد، شبستری با در نظر آوردن تعلقات امروزین بشری به عنوان مفروضاتی غیر قابل اغماض، سعی دارد به « نقد قرائت رسمی از دین» پرداخته و تفسیری از شریعت ارائه دهد که حل کننده ی مشکلات انسان مدرن نیز باشد. این تحقیق سعی دارد از نقطه نظری متفاوت، اندیشه های نصر را به عنوان فیلسوفی جهانی که دغدغه های او شامل جامعه ایرانی نیز می شود، با متفکری دیگر که اساساً زاده ی فکری جامعه ی ایران معاصر است را در رابطه با برخی از مبانی حقوق بشر مقایسه کند.سیدحسین نصر به سنت گرایی گرایش دارد در حالیکه شبستری به مدرنیته اعتقاد دارد.

من همیشه خودم را از حیث فکری، عاطفی، و ایمانی وامدار جریان نواندیشی دینی، و خصوصا شخص سروش و شبستری، می دانسته ام. و بواسطه این دلبستگی، تحولات این جریان و سمت و سوی آینده آن را با علاقه و دقت پیگیری می کرده ام. در اینجا مایلم بعضی ملاحظات ام را درباره این جریان با شما هم در میان بگذارم- با این تذکر که این ملاحظات بیشتر طرح بحثی اجمالی برای گفت و گو و تأمل بیشتر است نه مدعیاتی قطعی و مسلّم- بیشتر از جنس فکر کردن به صدای بلند است:

نوزدهمین شماره مجله الکترونیکی «اندیشه مهر» وابسته به گروه دین و اندیشه خبرگزاری مهر دارای عناوین زیر است: گزارش مهم ترین نشست های اندیشه، مطالب بخش اول این شماره را تشکیل می دهد. از جمله این برنامه ها می توان به نشست های «تحلیل و ارزیابی جامعه شناسی پیتر برگر»، نشست «مطالعات میان رشته ای قرآن کریم»، «قرآن و معرفت شناسی»، «شب سیدجلال الدین آشتیانی»، «انسان، جامعه و تاریخ در نگاه شریعتی»، «نقد و بررسی کتاب آستانه تجدد»، «تاریخ گرایی نوین»، «تأملی بر وضع فلسفه در ایران»، «آسیب شناسی نظریه های علم دینی و اسلامی سازی معرفت»، «مبانی حاکمیت و الگوهای دولت در فقه معاصر شیعه» و «حکمت در ادبیات ایران»، اشاره کرد./ گزارش رونمایی از کتاب «روش شناسی علوم انسانی اسلامی» اثر احمدحسین شریفی در خبرگزاری مهر، و گزارشی از جلسات آموزشی «طرح ملی گفتمان نخبگان علوم انسانی»، از دیگر مطالب منتشر شده در بخش نخست شماره نوزدهم است./ در بخش دوم پرونده ای ویژه انقلاب اسلامی به چشم می خورد که در آن با اساتید و اندیشمندانی چون: سید سعید زاهد زاهدانی، مهدی فدائی مهربانی، موسی نجفی، ابوذر مظاهری (نویسنده کتاب افق های تمدنی انقلاب اسلامی)، مصطفی ملکوتیان و حجت کاظمی، گفتگو شده است./ علیرضا ابراهیم، استاد دانشگاه ادیان و مذاهب طی گفتگویی در این شماره به جریان شناسی تصوف پرداخته است. گفتگو با حسن بشیر درباب تمدن اسلامی، گفتگو با داریوش رحمانیان درباره وضعیت رشته های علوم انسانی در ایران، ادامه سلسله گفتگوهای اندیشه مهر با علیرضا قائمی نیا در نقد آرای محمد مجتهد شبستری، گفتگو با مرتضی جوادی آملی، مدیر بنیاد بین المللی اسراء درباب اسلامی سازی علوم انسانی، از دیگر مصاحبه های منتشر شده در نوزدهمین شماره اندیشه مهر است./ مصاحبه با جورج ریتزر، جامعه شناس سرشناس درباره جهانی سازی و مصاحبه با امید صفی، استاد مسلمان دانشگاه دوک آمریکا درباره موضوع وحدت اسلامی دو گفتگوی خارجی این شماره است./ مصاحبه تفصیلی با دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی، گفتگوی ویژه این شماره است. در این مصاحبه علاوه بر مسائل شخصی این چهره ماندگار فلسفه از مسائلی چون ایدئولوژی، علوم انسانی، نسبت فلسفه با مسائل روز، توسعه، داعش و سید احمد فردید پرسش شده است./ معرفی تازه های نشر، پایان بخش این شماره است.

دین عهده دار سعادت و هدایت بشر است . از این رو ؛ در پاسخ گویی به همه ی نیاز های بشر بسیارمهم ومؤثر است ،در این راستا به جهت اینکه قرآن «تبیان لکل شی ء» و«هدی للناس»است ،در حوزه جامعیت و مرجعیت دین دو،بینش حداقلی و حداکثری وجود دارد. لذا تحقیق پیرامون دیدگاه حداقلی ضرورت می نماید که آیا می تواند حیات و سعادت متعالی را برای بشر به ارمغان بیاورد ؟ سؤال پژوهش این است که ، آیا در نگاه حداقلی به دین در مکتب تفکیک و نومعتزلیان (سروش و مجتهد شبستری) در حوزه ی معرفت شناختی ،دین شناختی،هستی شناختی و انسان شناختی از مبانی صحیحی برخوردار ند؟ فرضیه پژوهش آن است که دیدگاه حداقلی به دین ؛ در حوزه ی معرفت شناختی ،دین شناختی ، هستی شناخی و انسان شناختی از مبانی صحیحی برخوردار نیست ؛در حوزه معرفت شناختی به دلیل حصر پنداری دربه کار گیری ابزار معرفت ، عقل یا وحی،نمی تواند معرفت جامع از دین را به ارمغان بیاورد.در مبانی دین شناختی به دلیل بازسازی یا تصویر انحصاری در فهم حقیقت دین ،نتوانستند در ارائه مدعیات خود کارآمد باشند . در حوزه هستی شناختی به دلیل انکار وحدت وجود در نگاه تفکیک و انکار اثبات خداوند در نگاه نومعتزلیان نمی توانند از مبانی صحیحی برخوردار گردند. در حوزه انسان شناختی، با مادی دانستن نفس ،توسط تفکیکیان و اعتقاد به اومانیسم در نومعتزلیان ؛ همه ی جوانب نیاز های بشر را پاسخ گو نیستنداز این رو؛ این تحقیق با نقد دو دیدگاه به صورت درون دینی و برون دینی ، به این نتیجه رسیده است :اولاً قرآن عهده دار پاسخ گویی به همه ی پرسش ها در تمام زمینه ها و نیازهای فردی و اجتماعی انسان است ،ثانیاً حیات متعالی قرآنی با بینش حداکثری رخ می نماید. این رساله دیدگاه حداقلی به دین را مورد نقد و بررسی قرار داده وبه این نتیجه رسیده است که این دیدگاه ها از مبانی صحیحی برخوردار نیستند.

تحلیل و تبیینی از آراء عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری درباره مناسبات دین و عقل است. در این بحث رویکردهای گوناگونی در میان متفکران دینی وجود دارد که نویسنده آنها را تحت عنوان ایمان‏گرایی، عقل‏گرایی، نص‏گرایی، تفکر مسیحی و اسلامی مطالعه کرده سپس ماهیت ایمان، عقلانیت، خاتمیت و تکامل معرفت دینی و نیز نقش عقل در توجیه آموزه‏های دینی را از دیدگاه این دو متفکر تحلیل نموده سپس به نقد آراء آنها پرداخته و کمبودها، تناقضات و ضعف‏های اندیشه دینی عقلانی سروش و شبستری را مشخص کرده است.

تاریخی‌نگری یکی از روش‌های فیلسوفان غربی در بررسی متون دینی است که طی دهه‌های اخیر در میان روشنفکران مسلمان نیز رواج یافته است. در این نگرش، معرفت دینی تاریخ‌مند تلقی شده و به هیچ وجه قابل تسری به زمان‌های دیگر نیست؛ به تعبیر دیگر میان دوره‌های معرفتی نوعی گسست وجود دارد. بر همین اساس قرآن که متن اصلی مسلمانان محسوب می‌شود نیز همواره در معرض تفاسیر و برداشت‌های مختلف قرار گرفته است اما هیچ‌کدام از این خوانش‌ها مطلق نیست بلکه هر فهمی از این متن تاریخ‌مند بوده و تحت تأثیر زمینه‌های متن در دوره‌های زمانی متفاوتی شکل گرفته است. طرف‌داران این نگرش در دنیای اسلام، تأکید می‌کنند که قرآن یک محصول فرهنگی و مختص عصر نزول است و نمی‌تواند در زمان‌های بعدی نیز یک متن مرجع قرار گیرد؛ بر این اساس، باید رویکرد جزم‌اندیشانه نسبت به هر نوع معرفت دینی متخذ از قرآن را کنار نهاد و به قةرآن به‌عنوان یک پدیده تاریخی نگریست. بررسی ادعاهای طرفداران این نگرش نشان می‌دهد که برخی مبانی تاریخی‌نگری مخدوش و قابل نقد است و گرچه این رویکرد در برخی تعالیم دینی و به‌ویژه فقهی قابل پیگیری است، چراکه در تاریخ اندیشه اسلامی و روش‌های فهم در متون دینی چنین سابقه‌ای وجود دارد، اما نمی‌توان آن را به همه آموزه‌های دینی تسری داد و با عینک تاریخی به همه تعالیم دینی نگریست.

پژوهش در مفهوم ایمان از دیدگاه هرمنوتیک موجب تثبیت مفهوم مدارا بین ادیان و مذاهب و پذیرش دیگرِ اندیشه ای و عقیدتی، از طریق پذیرش کثرت گرایی در فهم متن دینی می گردد. به کار گیری روش هرمنوتیک از سوی شبستری در خوانش متون دینی نشان می دهد که او معتقد است که همه تعابیر نشانگر یک خوانش انسانی از دین است ، هیچ خوانشی مظهر حقیقت مطلق الهی نیست...(ترجمه ماشینی)///