آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

هاینس هالم، شیعه‌شناسان برجسته آلمانی، در اواخر سده 20م پژوهش‌های چشمگیری درباره تشیع، به‌ویژه شکل‌گیری عقاید و تحولات تاریخی‌ آن تا شکل‌گیری انقلاب ایران در سال 1357انجام داده است. پس از ترجمة این آثار به زبان‌های فارسی و عربی و جلب توجه پژوهشگران و شیعه‌پژوهان به آنها، آثار او ـ به‌ویژه مشهور‌ترین پژوهش وی، تشیع (1988) ـ در بوته نقد و بررسی قرار گرفت. این مقاله می‌کوشد افزون بر بازخوانی آثار هالم، رویکرد شیعه‌پژوهی وی و بستر شکل‌گیری آن، یعنی مطالعات شیعه‌شناسی در غرب سده بیستم را ارزیابی کند. پرسش اساسی این جستار آن است که رویکرد شیعه‌پژوهانه هالم از کجا نشئت گرفته و به چه مسائلی در این حوزه در فضای غرب پاسخ داده است. عمده فعالیت‌های پژوهشی هالم که حوزه تخصصی دانشگاهی وی را شکل داده، بر تلاش‌های عام وی در شناساندن تشیع، بر فضای دانشگاهی غرب تأثیر نهاده است. ازاین‌رو، بررسی دیدگاه‌های وی از این منظر و در نظر داشتن سهم متناسب آن ضروری به نظر می‌رسد. نیز گفتنی است که شیعه‌پژوهی هالم را نوعی واکنش علمی به رویدادهای سیاسی دهه‌های پایانی سده 20م در جهان اسلام و به‌ویژه خاورمیانه نیز می‌توان تفسیر کرد.

اینکه هاینس هالم با چه رویکردی نصیریه را معرفی کرده و به چه میزان با منابع اصلی هماهنگ است، مسئله اصلی پژوهش حاضر به شمار می‌آید. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی و رویکرد تاریخی به تبیین و نقد دیدگاه‌های هاینس هالم درباره فرقه «نصیریه» از فرقه‌های انشعاب‌یافته شیعه می‌پردازد. هالم دیدگاه‌های خود درباره این فرقه را بیشتر در کتاب غنوصیان و مقاله نصیریه در دائره‌المعارف اسلام لیدن (2EI) بیان نموده که محور اصلی بررسی در این پژوهش است. هالم ضمن تلاش برای تبیین صحیح تاریخ نصیریه بر اساس منابع اسلامی و پیوند آنان با غالیان صدر اسلام، درصد معرفی شخصیت‌های برجسته فرقه، آموزه‌ها، آیین و اعیاد نصیری بر اساس اندیشه باطنیگری بوده و این مسئله را ماهیت عرفانی برای نصیریه معنا نموده که محل تأمل است. با توجه به اهمیت دائره‌المعارف اسلام (2EI) که از منابع مهم و مرجع مطالعاتی در مراکز علمی به شمار می‌آید و هم‌چنین مرجعیت علمی مؤلفان مقالات شیعی دائره‌المعارف، روشمندی پژوهش‌ها و دستاوردهای جدید مطالعات، بررسی آرای آنان باهدف دستیابی به نقاط قوت و ضعف، اصلاح دیدگاه‌ها و معرفی مناسب‌تر فرقه‌های شیعه، ضروری به نظر می‌رسد و این پژوهش نیز عهده‌دار بخشی از این مهم است.