بنده خیلی سعی می‌کنم واجبات و محرمات الهی را رعایت کنم، اما مدتی است حس می‌کنم خیلی توفیقات از من سلب شده است، مثل مجالس روضة امام حسین و ... و دیگر مثل گذشته حال مناجات را ندارم، این موضوع به شدّت مرا آزار می‌دهد و از این که نمازهایم بی‌روح شده خسته شده‌ام لطفاً مرا راهنمایی کنید که چگونه این حالات را برطرف نمایم و عشق به مناجات را در دل خودم تقویت نمایم؟ | کتابخانه مجازی الفبا

بنده خيلي سعي مي‌كنم واجبات و محرمات الهي را رعايت كنم، اما مدتي است حس مي‌كنم خيلي توفيقات از من سلب شده است، مثل مجالس روضة امام حسين و ... و ديگر مثل گذشته حال مناجات را ندارم، اين موضوع به شدّت مرا آزار مي‌دهد و از اين كه نمازهايم بي‌روح شده خسته شده‌ام لطفاً مرا راهنمايي كنيد كه چگونه اين حالات را برطرف نمايم و عشق به مناجات را در دل خودم تقويت نمايم؟

نظر شما را به مطالب زير جلب مي‌نمايم.
1. اگر فقط گاهي نشاط در عبادت داريد، خيلي نگران نباشيد چرا كه نشاط دائمي مختصّ ائمة اطهار ـ عليهم السّلام ـ و اولياي الهي است. چنان كه در روايتي امام عسگري ـ عليه السّلام ـ فرمودند: هنگامي كه قلوب نشاط دارد به آنها امانت بسپاريد، و وقتي كه گريزانند آنها را واگذاريد.[1]
البته با برنامه‌ريزي و مجاهده مي‌توان به درجات بالايي دست پيدا كرد، ولي به هر حال نبايد بیش از ظرفيت نفس، به آن فشار آورد، مخصوصاً در ايام جواني و در ابتداي راه، كه اين جامع ترين ملاك و معيار است. پس انسان بايد مانند يك پزشك نبض معنوي خود را بگيرد و با توجّه به تفاوت‌هاي فردي، شغلي، خانوادگي و نيازهاي طبيعي و غريزي تصميم بگيرد. پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ به كساني كه همسر را بر خود حرام كرده بودند و روزها روزه بودند و شب‌ها نمي‌خوابيدند، فرمودند: همانا كسي كه از اين كارها اعراض كند از من نيست. خدا در قرآن مي‌فرمايد:«لا تُحَرِّموا طَيِّباتِ ما احلّ اللهُ لكم ...» يعني آنچه را كه خدا بر شما حلال فرموده حرام نكنيد ...»[2]
حضرت امام خميني ـ رحمة الله عليه ـ در كتاب آداب الصلوة سخت‌گيري زياد را موجب انزجار و تنفّر نفس مي‌دانند. البته بديهي است كه اگر نفس انسان ظرفيت داشته باشد نبايد سهل‌انگاري كرد كه در روايت هم داريم كه بهترين اعمال آن است كه خود را بر آن وادار كني.[3]
در روايتي پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ به حضرت علي ـ عليه السّلام ـ فرمودند: اين دين، دين استوار و محكمي است از اين رو با رفق و نرمي در آن سير كن و عبادت خدا را براي خودت ناخوشايند مكن، كه افراط كار نه مركب خود را سالم باقي مي‌گذارد و نه راه را طي مي‌كند.[4]
رهرو آن نيست كه گهي تند و گهي خسته رود
رهرو آن است كه آهسته و پيوسته رود
2. گرچه در مورد انجام واجبات و محرمات تلاش مي‌كنيد ولي بررسي مجدّد خوب است. مثلاً: غيبت، دروغ، نگاه حرام، مال حرام، ترك صلة رحم، رنجاندن ديگران و ...
3. توسّل به اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ در درگاه الهي براي حلّ اين مسئله بسيار راه‌گشا است.
4. مرحوم نكوگويان (شيخ رجبعلي خياط) مي‌فرمايد: اگر مي‌خواهي از خدا بهره‌مند شوي و از انس و مناجاتش حظّي (بهره‌اي) داشته باشي، احسان به خلق كن، اگر مي‌خواهي به حقيقت توحيد راه پيدا كني به خلق خدا احسان كن و طريقة احسان را از اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ بياموز:[5] «و يُطْعِمونَ الطّعامَ علي حُبّه مسكيناً و ...»[6]وي معتقد بود كه راه محبّت خدا، محبّت به خلق و خدمت به مردم به خصوص انسان‌هاي مستضعف و گرفتار است.[7]
5. دنياپرستي و توجّه زياد به مظاهر دنيوي و زرق و برق آن موجب مي‌شود كه دنيا محبوب و معبود انسان گردد و در هنگام عبادت كه دل فراغتي مي‌يابد بلافاصله متعلق به محبوب خود (دنيا) مي‌شود.
مرا غرض ز نماز آن بود كه يك ساعت
غم فراق ترا با تو راز بگذارم
و گرنه اين چه نمازي بود كه من بي تو
نشسته رو به محراب و دل به بازارم
6. پرخوري: پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمودند: هر كس زيادي خوردن و آشاميدن عادت او شود قلبش سياه مي‌شود.[8]
اندرون از طعام خالي دار
تا درا و نور معرفت بيني
به طور كلّي در هنگام عبادت شرايط جسماني بايد متعادل باشد، نه شكم خيلي پر باشد نه گرسنه و انسان خسته باشد و ضمناً عادت به پرخوري نداشته باشد.[9]
7. پرحرفي در غير ذكر الهي: در روايت آمده است كه باعث قساوت قلب مي‌شود.[10]
8. عادت كردن: زيرا موجب مي‌شود كه عبادت كاري ناآگاهانه شود كه اين سازنده نيست و نشاطي ايجاد نمي‌كند.[11]
9. شيطان: در روايت آمده است كه شيطان در نماز به بندة خدا مي‌گويد: اين را بگو، اين را بگو، تا اينكه نداند چطور نماز خوانده است. در نتيجه تمركزي باقي نمي‌ماند كه بخواهد شوقي ايجاد شود. پس از شيطان به خدا پناه مي‌بريم.
10. استرس‌ها و فشارهايي كه در اثر كشمكش‌هاي شغلي، خانوادگي، عاطفي و ... به وجود مي‌آيد كلّ زندگي از جمله عبادات را تحت الشّعاع قرار مي‌دهد. لذا بايستي سريع‌تر آن را حل كرد يا لااقل در موقع نماز و عبادت با خود قرار بگذاريد كه به آن فكر نكنيد، امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي‌فرمايد:«هنگامي كه به قصد نماز به جانب قبله ايستادي ... قلبت را از هر چيز مشغول‌كننده‌اي كه تو را از ياد خدا باز مي‌دارد، فارغ ساز و با چشم باطن، عظمت و جلال خدا رامشاهده كن ...»[12]
در خانة دل ما را جز يار نمي‌گنجد
چون خلوت يار اين‌جاست، اغيار نمي‌گنجد
جنبه‌هاي شناختي:
11. تفكر در عظمت الهي: (در آيات و روايات تأكيد فراواني شده است زيرا مقدسة نفوذ در قلب و تقويت ايمان است)، دقّت در معاني نماز و ادعيه، مطالعة حالات معنوي ائمه ـ عليهم السّلام ـ و اولياي الهي به هنگام نماز و مناجات، مطالعة آيات و رواياتي كه اهميّت نماز را مطرح مي‌كند، هر نماز را نماز وداع در نظر گرفتن، توجّه به اينكه در هنگام نماز در مقابل چه كسي ايستاده‌ايد، شناخت خود كه موجب مي‌شود انسان احساس فقر و نياز نسبت به خداوند متعال پيدا كند.
12. در مورد رغبت به شركت در مجالس اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مي‌توانيد در مورد فضائل و شناخت اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مطالعه كنيد. (آيات و روايات در اين زمينه فراوان است و در ادعيه هم شرح زيارت جامعه دورة امام شناسي است).
13. بسيار مناسب است كه براي عبادات نه تنها جاي خلوتي را انتخاب كرده بلكه محيطي فراهم نماييد كه جاذبة ظاهري كمتري در آن باشد؛ و قبل از شروع نماز بسيار مناسب است كه لحظاتي را به تفكّر در مورد نكاتِ مطرح شده در شمارة 12 بپردازيد.
14. از تفريحات سالم در تدارك و تقويت امور معنوي غافل نباشيد كه اسلام در مورد آن هم سفارش‌هايي دارد.
15. دوستان ناسالم در محيط كار و محيط‌هاي ديگر، بسيار مؤثرند و انسان را از فضاي معنوي خارج مي‌كنند؛ لذا اگر با ارشاد توانسته‌ايد آن را حل كنيدكه بسيار خوب است و الاّ تصميم ديگري بايد گرفت. «المرءُ علي دين خليله»[13] يعني انسان بر دين دوستش مي‌باشد.
16. تداوم عبادت: پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: خداي سبحان مي‌فرمايد: هرگاه بندة من غالباً به من مشغول گردد، خواسته‌ها و لذّت او را در ذكر خودم قرار مي‌دهم، هرگاه خواسته‌ها و لذّتش را در ذكر خودم قرار دادم، او به من عشق مي‌ورزد و من به او.[14] خدا در قرآن كريم مي‌فرمايد: فاعبده و اصطبر لعبادته.[15] (بديهي است كه بنا به فوق ظرفيّت انسان باشد)
نمي‌روم ز ديار شما به كشور ديگر
برون كنيد از اين در، درآيم از در ديگر
17. توصيّه به چند ذكر:
آيت الله سيّد عبدالكريم كشميري:
الف ـ تسبيحات اربعه (سبحان الله و الحمد لله و لا اله الّا الله و الله اكبر) بعد از هر نماز 30 مرتبه براي نورانيّت قلب خوب است و مرحوم سيد علي آقا قاضي به آن امر مي‌كردند.[16]
ب: ذكر «هوالحيّ» براي تقويت روح و قلب، به مدّت نيم ساعت در جايي كه خلوت و با توجّه )به طور قلبي نه لساني)[17]
ج: ذكر «يا الله يا الله يا ربّ» در ساعتي خاص و در حال سجده براي تقويت روح بسيار مؤثر است.[18]
شيخ رجبعلي خيّاط
تلاوت صبحگاهي سورة صافّات و تلاوت شبانگاهي سورة حشر را براي دست يافتن به صفاي باطن مفيد مي‌دانست و براي سورة واقعه اثر فراواني قائل بود.[19]
18. مقدّمات نماز: مثل وضو، اذان و اقامه، آمادگي پرواز و عروج معنوي و تمركز ايجاد مي‌كند (البته اگر در آنها دقّت كافي لحاظ شود) و اين آمادگي موجب نشاط و رغبت است. در اهميّت اذان و اقامه همين بس كه اگر بدون اذان و اقامه نماز را شروع كرديد، تا قبل از ركوع ركعت اول مي‌توانيد نماز را بشكنيد و اذان و اقامه بگوئيد، بعد وارد نماز بشويد.

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم