جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فهم آینده‌پژوهانه را می‌توان به اجمال فهم قرآن مجید در خارج از بافت و زمان نزول تعریف کرد. این فهم و چگونگیِ شکل‌گیری آن در درون آدمی، از اهمیت به‌سزایی برخوردار می‌شود. فهم، بیشتر حالتی برون‌دینی دارد و مترداف با هرمنوتیک است. حال آن‌که تفسیر و یا تأویل، بیشتر حالتی درون‌دینی دارند و بر پایه پیش‌فرض‌های کلامی– الاهیاتی جلو می‌روند. هدف این مقاله بررسی نقش رویکردهای فهم متون، بر فهم متون وحیانی است. سوال اصلی تحقیق این است که نقش دیدگاه‌های مختلف فهم متون، بر فهم متون وحیانی از جمله قرآن کریم چیست؟ روش پژوهش، تحلیل محتوای متون مرتبط با مسئله تحقیق است. ابتدا نحله‌های فکری درخصوص فهم متون، در سه مقطع هرمنوتیک باستان، هرمنوتیک میانی و هرمنوتیک متأخر مورد بررسی قرار گرفته‌اند. اگرچه خاستگاه و دغدغه نحله‌های فکری گوناگون بر روی انجیل بوده است، اما می‌توان رگه‌هایی از شباهت‌ها میان برخی از فهم‌های آینده‌پژوهانه از قرآن مجید را با نحله هرمنوتیک باستان یافت که در آن متن هم‌چنان وزن قابل تأملی دارد. در هرمنوتیک میانه و با شکل‌گیری رنسانس و تغییراتی که در برداشت از انسان پدید آمده است، این انسان به ما هو انسان است که می‌باید آن‌چه مد نظر مؤلف است را بیرون کشد. در هرمنوتیک فلسفی، انسان برپایه دغدغه‌ها، پیش‌فرض‌ها و پیش‌فهم‌هایی که دارد با متن وارد گفتگو می‌شود. از آن‌جا که ساحت وجودی انسان‌ها می‌تواند در طول زندگی تغییراتی کند، در عمل ‌باید گفت که یا نمی‌توان فهم آینده‌پژوهانه‌ای را از متن وحیانی متصور شد و یا آن‌که باید آن را در زمان حال تعریف کرد که از فردی به فرد دیگر و حتی در طول آن زمان برای آن شخص نیز متفاوت باشد. لذا فهم آینده‌پژوهانه از قرآن مجید، تابعی از زمان و شرایطی خواهد شد که انسان در آن قرار دارد و به‌نظر می‌رسد این شیوه از فهم، با جاودانگی معارف قرآن سازگار نیست.

در حوزه آینده پژوهی در متون وحیانی تاکنون کارهای پژوهشی متنوعی در مراکز دانشگاهی به انجام رسیده است. آنچه در این پژوهش ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است، پرداختن به پیش فرض هایی می باشد که در آن می باید مدّ نظر قرار گیرد. فهم آینده پژوهانه از متن وحیانی، همانطور که از نام آن پیداست، مبتنی بر سه پایة چیستیِ فهم، چیستیِ آینده و چیستی متن وحیانی می باشد. به عبارت دیگر، بسته به آنکه چه درک و برداشتی از خودِ پدیدة فهم داشته باشیم، چه برداشت و تصوری از آینده داشته باشیم و متن وحیانی را چگونه متنی بدانیم و چه انتظاری از آن داشته باشیم، فهم آینده پژوهانه ایی که از آن می شود، متفاوت خواهد بود. در این راستا، در بخش نخست مقاله سعی می شود تا به این نکته پرداخته شود که پژوهش هایی که در حوزه آینده پژوهشی انجام شده اند بر پایه چه برداشت و انتظاری از قرآن مجید انجام شده اند و چگونگی این برداشت و انتظاری، چطور می تواند مطالعات آینده پژوهانه را تحت تاثیر قرار دهد. در بخش بعدی بر روی مفهوم آینده متمرکز شده ایم و اینکه که چگونه فهمی که از آینده، در پارادایم های مختلف پدید می آید، فهم آینده پژوهانه از متن وحیانی را تحت تاثیر قرار می گیرد. این بررسی نشان می دهد که مفهوم آینده از امری عینی، صلب و بیرونی به سمت امری ذهنی و ریشه دار در باورهای امروز آدمی در حال حرکت بوده است.