جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عطار شاعری است پر از اضطراب و درد که حقیقت حیات و هستی انسان را در سلوک و عروج معنوی برای پیوند با مبدأ آفرینش می داند. اضطراب عطار از لحظۀ هبوط انسان آغاز می ­شود و تا لحظۀ بازگشت و عروج روح ادامه دارد. این اضطراب و دلهرۀ شاعر، فلسفی و خودیافته نیست بلکه مبتنی بر آموزه ­های دینی، سنت عرفانی و الگوها و قهرمانان مسیر سلوک است که خود عطار نیز به روایت زندگی و اندیشۀ آنان پرداخته است. این مقاله به بررسی و تحلیل انواع اضطراب در اندیشه و آثار عطار با تکیه بر نظریۀ اضطراب وجودی پل تیلیش با روش توصیفی- تحلیلی می­پردازد. حرکت عطار در مسیر سلوک بیشتر مبتنی بر اضطراب وجودی است تا جذبه و شوق که نتیجۀ هبوط از بهشت و گناه آغازین است. اضطراب وجودی عطار به حوزۀ سلوک محدود نمی­شود و به ساحت زندگی فردی و اجتماعی و داستان های او نیز گسترش پیدا می­کند. چگونگی بروز و ظهور اضطراب در این داستان­ها مبتنی بر تحول درونی شدید در یک لحظه و سپس توبه و جبران است. این تحول و انقلاب درونی بر اثر عوامل مختلف انسانی، قدسی یا طبیعی بروز پیدا می­کند. نحوۀ واکنش شخصیت‌های داستان به اضطراب، گستره­ای از پذیرش حداکثری تا انکار کامل آن را شامل می­ شود. اضطراب در آثار عطار به‌دلیل حضور مستمر در ذهن شخصیت و بازگشت و تکرار مداوم آن، به موقعیت زمانی خاصی منحصر نمی­شود. تلاش برای غلبه بر اضطراب با تعیین استانداردهای مطلق‌اندیشانه به کمال­ گرایی یا پرفکشینیسم عرفانی و دینی منجر می­شود که ساختار نهایی اندیشۀ شاعر را شکل می ­دهد.