جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گابریل رینولدز، در کتاب خود با عنوان "قرآن و زیرمتن بایبلی آن"، فهم قرآن بر اساس تفاسیر مربوط به سده­های میانه که همگی بر اساس زندگینامه پیامبر(ص) شکل یافته­اند، را به چالش می کشد و در بیان دلایل مخالفت خود با این شیوه، ضمن اشاره به تردید تعدادی از محققان غربی در صحت سیره، چنین استدلال می­کند که خود متن قرآن هرگز نمی‌خواهد بر اساس تجربیات زندگی یک فرد تنظیم شود و برخلاف تصور بیشتر قرآن­پژوهان مبنی بر اینکه جزئیات زندگی محمد(ص) منبعی برای گشودن گره­های معنایی در تحلیل قرآن خواهد بود، مشاهده می­شود که علیرغم ثبت جزئیات بسیار از زندگینامه پیامبر(ص)، تفاسیر در مواردی حتی در فهم معنای تحت اللفظی واژگان و آیات نیز با مشکل مواجهند. رینولدز تفاسیر اسلامی را از جمله متون پساقرآنی و محصول سده­های متأخر می­داند که محتوای آنها از متن قرآن فاصله گرفته؛ و با استناد به شکاف موجود میان مفسران مسلمان و متن قرآن، چنین نتیجه می­گیرد که برای درک قرآن نمی­توان به تفاسیر اسلامی مراجعه نمود. پژوهش حاضر به منظور تحلیل انتقادی دیدگاه گابریل رینولدز به روش توصیفی-تحلیلی و رویکردی انتقادی به تبیین و نقد آراء رینولدز پرداخته و نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، مفسران اسلامی نیز به دنبال حصر مقصود آیات در پیامبر نبوده و رجوع ایشان به سیره، از جنس رجوع به بافت موقعیت به منظور فهم بهتر آیات بوده است. بعلاوه، در تفاسیر اسلامی نه تنها رجوع به سیره به عنوان تنها راه فهم آیات دانسته نشده، بلکه تنها به عنوان یکی از ابزارهای فهم، مورد استفاده قرار گرفته است؛ از این رو عدم موفقیت در فهم برخی واژگان یا عبارات را نمی­توان تنها به ناکارایی نقش سیره نسبت داد، بلکه باید تمام عوامل در کنار یکدیگر مورد بررسی قرار گیرند.

از زمان ابداع واژه بینامتنیت توسط ژولیا کریستوا تا کنون، این مفهوم دستخوش تغییرات گوناگونی شده است؛ برخی به اشتباه آن را در امتداد نقد منبع دانسته و برخی چون ژرار ژنت در گسترش و تکمیل معنای آن کوشیده­اند. در سالهای اخیر رهیافت بینامتنی بیش از پیش به حیطه تفسیر قرآن کریم ورود پیدا کرده است. از جمله افراد شاخص در این زمینه گابریل رینولدز است که به دنبال یافتن راهی برای فهم بهتر قرآن، استفاده از زیرمتن بایبلی را پیشنهاد داده است. این پژوهش با استفاده از شیوه توصیفی-تحلیلی، نخست به شرح و تبیین انواع بینامتنیت و کاربرد آن در تفسیر قرآن پرداخته و سپس به طور خاص نظریه گابریل رینولدز را در خصوص ارتباط بینامتنی قرآن و بایبل تشریح خواهد نمود. نتایج حاصله نشان می­دهد بر خلاف تصور برخی رینولدز به دنبال اثبات اقتباس قرآن از متون مقدس نیست و نوع رویکرد و نحوه استفاده او از بایبل در راستای فهم قرآن، منطبق با بینامتنیت ضمنی از دیدگاه ژنت است.

یکی از موضوعات پژوهشی در قرآن، سجده فرشتگان بر آدم است. گابریل سعید رینولدز، مستشرق فعال در حوزه مطالعات قرآنی، در کتاب «قرآن و زیرمتن عهدینی آن» نظریه‌ای جدید درباره ارتباط قرآن با متون مقدس پیشین مطرح می‌کند. او بیان می‌کند که فهم قرآن در پرتو متون مقدس یهودی و مسیحی میسر است. رینولدز معتقد است که داستان سجده فرشتگان بر آدم در قرآن تنها با رجوع به متون مقدس پیشین قابل فهم است. اما در آراء وی پیرامون این موضوع در قرآن، اشکالاتی وجود دارد که در دو حوزه آسیب‌های مبنایی و محتوایی قابل بررسی است؛ آسیب‌های مبنایی: 1. استفاده از منابع نامناسب در ترجمه قرآن و تفاسیر؛ 2. بی‌توجهی به منابع لغوی؛ 3. تلقی قطعی از منابع اهل کتاب. آسیب‌های محتوایی: 1. عدم دقت کافی به تعارض متون مقدس با یکدیگر 2. عدم توجه به تعارض متون مقدس با قرآن؛ 3. فهم نادرست واژگان کلیدی. در آیات مربوط به سجده فرشتگان بر آدم، واژه‌های «خلیفه» و «سجده» اهمیت ویژه‌ای دارند. رینولدز معنای «خلیفه» را نادیده گرفته و برای فهم معنای «سجده» مسیر درستی را نپیموده است. این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی، به تبیین و آسیب‌شناسی دیدگاه وی در موضوع سجده فرشتگان بر آدم× می‌پردازد.

گابریل سعید رینولدز ایدۀ «جزای فوری شهدا پس از مرگ» را با تکیه بر برداشت خویش از ظواهر آیات و روایات و نیز آرای تفسیری طبری، به‌معنای عدم‌تجربۀ برزخ و وصول بلافاصلۀ آنان به بهشت جاودان انگاشته و آن را متأثر از آموزه‌های پدران کلیسا، به‌ویژه پدران سریانی و ناظر به برخی آیات در کتاب مقدس برشمرده است. در این پژوهش پس از نقد این فرضیه باتوجه‌به شواهد قرآنی و روایی با روش توصیفی و تحلیلی، دیدگاه رینولدز و مستندات وی بررسی و این نتایج حاصل شده است که رینولدز در برداشت خود از تفسیر طبری اشتباه کرده است؛ به‌علاوه ادعای اینکه این ایده افزون‌بر آموزه‌های پدران سریانی از آموزه‌های پدران کلیسا در غرب نیز اثر پذیرفته است، با دقت در آرای «ترتولیان» که از پدران کلیسای لاتین و بنیان‌گذار الهیات غربی به شمار می‌آید، سوءبرداشتی از آرای وی تلقی شده است. خوانش محققان نخستین از دیدگاه‌های ترتولیان روشن می‌سازد که شهدا نیز همانند سایر ارواح تا روز رستاخیز در مکان ارواح متوفا باقی می‌مانند. همچنین سیاق آیات مورد استناد رینولدز از کتاب مقدس و بازخوانی برخی اصطلاحات آن گویای این است که بر طبق آموزه‌های بایبل نیز شهدا دورۀ برزخ را طی می‌کنند.

گابریل رینولدز در کتاب خود با عنوان «قرآن و زیرمتن عهدینی آن» ضمن مطرح‌کردن ادعای خطای مفسران اسلامی در فهم برخی لغات قرآن و نیازمندی فهم صحیح به متون مقدس، به مطالعه موردی سیزده مثال از قرآن می‌پردازد که یکی از آنها واژۀ «رجیم» است. وی معتقد است اصطلاح رجیم اهمیت بسیار بیشتری نسبت به درک سنتی از آن به‌عنوان «شایسته سنگ‌زدن» دارد. رینولدز با تکیه بر متون مقدس و ایجاد ارتباط میان داستان اخراج شیطان و جهان‌شناسی قرآن چنین نتیجه می‌گیرد که واژۀ رجیم به‌معنای کسی است که از ورود به آسمان منع شده و آسمان در نقش یک قلعه محافظتی است و ستاره‌ها در پایین‌ترین آسمان قرار می‌گیرند تا نه‌تنها به‌عنوان تزئین، بلکه به‌عنوان محافظ نیز عمل کنند. توصیف ستارگان به «رجوم»، به این معنا نیست که آنها موشک‌هایی هستند که باید به‌سوی شیاطین پرتاب شوند؛ بلکه به این معناست که آنها بخشی از قلعه آسمانی‌اند که از آسمان محافظت می‌کنند؛ بنابراین رینولدز کتاب مقدس را مبنای فهم صحیح آیات قرآن می‌داند که غفلت از آن سبب فهم نادرست مفسران اسلامی شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان دیدگاه رینولدز پرداخته، از جنبه‌های مختلف این دیدگاه را ارزیابی و نقد کرده است. نتایج نشان می‌دهد با استفاده از سایر معانی ریشه رجم در عربی و بدون نیاز به کتب مقدس، و تنها با استفاده از منابع اسلامی می‌توان به معنای یادشده از واژۀ رجیم دست یافت و نظر مفسران را اصلاح کرد.

قرآن ­پژوهان غیرباورمند، از دیرباز کیفیت تدوین و رسمی­ سازی قرآن را مورد مطالعه قرارداده ­اند. گابریل سعید ­رینولدز، استادیار مطالعات اسلامی و الهیات دانشگاه نوتردام آمریکا، در فرضیه اخیر خود با تعمیم روش‌های تحقیق مدرن در عهد جدید بر قرآن، و تمرکز بر دوتایی­ ها یا عبارات تکرارشونده قرآن، مصحف فعلی را محصول ویراستاریِ متأخر متن مکتوبی می‌داند که از دو مکتوب پیشینی مکی و مدنی فراهم آمده ‌است. نوشتار حاضر که پی­آمد بررسی یک مقاله طولانی، دو سخنرانی و بحث و گفتگو و مجموعه مکاتباتی علمی با این محقق است، پس از شرح فرضیه و روش کار او، ضمن آشکار کردن خطاهای روشی رینولدز و عدول وی از معیارهای علمی خودش، اعتبار علمی ایده وی را مخدوش کرده، سپس پیش‌فرض‌ها، مبانی و محتوای این دیدگاه را با طرح قیاس‌ناپذیری قرآن با عهد جدید و در نتیجه عقیم بودن تعمیم روش‌های تحقیقی عهد جدید بر قرآن، اصیل و تعمدی بودن تکرار در اسلوب بیانی قرآن، خواندنی و شفاهی بودن قرآن و انتقال آن بر بستر نقل سینه به سینه و از طریق قرائات اجازه­دار، آشکار کردن آسیب­هایی که غفلت از دیدگاه­های قرآن­ شناسان مسلمان در علمیت طرح ایجاد کرده و نیز بیان نادرستی شواهد به خاطر سوء فهم‌های تفسیری، به شکل آکادمیک زیر سؤال برده، ضرورت جدی بازبینی آن را آشکار می ­کند.