جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تتبع در جوانب مختلف مهدویت به‌منزله تکمیل قطعاتی است که تصویر جامع‌‌تری از این مسئله و زوایای مختلف آن در اختیار مهدویت‌‌پژوهان قرار می‌‌دهد که راهگشای حل مسائل مرتبط با مهدویت است. یکی از جوانب این بحث، بازشناسی آثار مهدوی متقدم است. در این پژوهش آنچه بر نگارش‌های مهدوی امامیه موردبررسی قرار گرفته است گونه‌‌شناسی جامعی در سه محور موضوع تألیفات، مذهب نگارندگان و زمان نگارش اثر در سه مقطع ‌عصرحضور‌، ‌غیبت‌صغری‌ و ‌غیبت‌کبری تا قرن پنجم است. بر این اساس در مقاله حاضر به کلیه آثار روایی، کلامی، تفسیری، تاریخی و فرق که مؤلفان‌ آن‌ها امامی بوده‌اند، اشاره شده است. در کنار آثاری که صراحتاً و به‌طور خاص درباره مهدویت نوشته شده‌‌اند، انواع گونه‌‌های آثاری که به‌طور ضمنی به مهدویت پرداخته‌‌اند، نیز شناسایی شده‌اند. این آثار عبارت‌اند از: کتب ملاحم، کتب الاوصیاء، کتبی درباره اثنی‌عشر، کتب عدد‌الائمه، کتب درباره نواب اربعه و برخی کتب با عنوان الامامه و نیز یک کتاب معجزه‌‌نگاری و یک کتاب فرقه‌‌شناسی. نتایج این پژوهش پیشتازی کمّی و کیفی آثار امامیه قطعیه (اثنی عشریه) نسبت به فرق منشعب شده از امامیه در انواع گونه‌‌های مهدویت‌‌نگاری و نیز عدم اتکای آثار مهدوی امامیه قطعیه به آثار واقفه را نشان می‌دهد. علاوه بر این، در دروه آغاز غیبت‌کبری تا قرن پنجم، درحالی‌که از واقفیان و آثار آن‌ها چیزی باقی نمانده است؛ آثار امامیه بیش از دو برابر شده است

این پژوهش با دو رویکرد متن محور و زمینه محور که از الگوهای هرمنوتیک‌اند درصدد به چالش کشیدن قرائت مشهوری است که آیات آغازین سورۀ توبه را مجوز جهاد ابتدایی با همه مشرکان به جهت شرک ایشان می‌داند. در رویکرد متن محور نشان می‌دهد که امر به قتال به سبب رفتارهای خصومت‌آمیز و جنگ افروزانۀ مشرکان عهدشکن است؛ در این آیات، مشرکان به دو گروه عهدشکن و پایبند به عهد تقسیم‌شده‌اند. آیاتی که جنبۀ ایجاد رعب در بین مشرکان دارد، صرفاً به تهدید کسانی می‌پردازد که بارها بر عهدشکنی خود پافشاری کرده‌اند. بنابراین امر به قتال در این آیات صرفاً واکنشی بوده است به دست‌اندازی‌ها و جنگ‌افروزی‌های عملی گروهی از مشرکان، بدون اینکه عقیدۀ باطل آن‌ها کوچک‌ترین مدخلیتی در جواز جنگ داشته باشد. آیات این سوره نه تنها جهاد ابتدایی را تجویز نمی‌کند، بلکه نشان می‌دهند چه میزان از رفتارهای خصومت‌آمیز گروه مقابل باید وجود داشته باشد تا مسلمانان مجاز به مقابلۀ نظامی شوند. در رویکرد زمینه محور نیز فحص دقیق زمینه‌ها و بسترهای تاریخی نشان می‌دهند که به‌موجب این آیات هیچ مشرکی کشته نشده است و حتی بعد از ابلاغ این آیات، همچنان قبایلی مشرک بوده‌اند. این آیات باعث شکستن آخرین مقاومت‌های پایگاه‌های اصلی مشرکین شده است.