جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شروع جریان اومانیستی و ماتریالیستی از سده های میانه در اروپا، با افول تدریجی امور معنوی همراه بود. تأکید بر پوزیتیویسم به عنوان تنها منبع قابل اعتماد، و انسان به عنوان تنها مرجع شناخت، به رّد و انکار علوم شهودی، مثل متافیزیک و الهیات انجامید. اتکاء انسان به امور زمینی و مادی از طرفی باعث فاصله گرفتن انسان از امور مربوط به سرشت خود به عنوان موجودی الهی و فضیلت مند شد و از طرفی دیگر این نادیده گرفتن امور فضیلت مند و معنوی در زندگی بشر زمینه ساز مشکلات فراوان روحی، روانی، زیست محیطی و... شده است، که بر اساس آن متفکران متعددی طی سده گذشته، شناخت امور معنوی و بازیابی مجدد آن در زندگی انسان را الزامی دانستند. از این روی ما به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که زمینه ها و ویژگی های معنا گرایی در اندیشه سیدحسین نصر و مصطفی ملکیان چیست؟. بنابراین در این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی و تطبیقی به بررسی این موضوع پرداخته ایم، و با استفاده از رویکرد انتقادی و در قالب مکاتب سنت گرایی و وجودگرایانه یافته های پژوهش حاکی از آن است که سید حسین نصر ریشه همه بحران های جهان مدرن در علم بدون منشأ الهی و فاصله گرفتن از سنت می داند، بازگشت به سنت های اصیل و آموزه های دینی و وحیانی از نظر وی تنها راه غلبه بر مشکلات این جهان می باشد. مصطفی ملکیان نیز ضمن نقد ماده باوری، لزوم حضور معنا و معنویت در کنار عقلانیت را برای کاهش درد و رنج بشر الزامی می داند.

معنویت یک گمشده انسانی درپهنه ءگیتی است که زمان و مکان نمی شناسد (مصباح، 1389:23). معنوی و معنویت معرب مینوی پارسی به هر آنچه که شامل یا مربوط به معنی روح باشد گفته میشود و مقابل ظاهری و مادی است (ویکی پدیا : منابع اینترنتی ). با آغاز عصر مدرن و شروع شدن پیشرفتهای مادی و تکنولوژی ، زندگی انسانها نیز دچار دگرگونی شد و اعتقادات و معنویتی که زمانی مهمترین دست آویز بشر ودلیل آرامش او بحساب می آمد به تدریج کمرنگ شد و تجملات و دنیا پرستی جای آن را گرفت و اعتقاد به قدرت متعالی رنگ باخت. حرص انسان نسبت به تجملات و ظواهر زندگی مدرن به تدریج فاصله ای عمیق میان انسان با گذشته اش ، هم نوعانش وحتی با خودش ایجاد کرد. انسان محبوس شده در ساخته های دست خود، انسانی که با قدرت علم و عقل خود توانسته حتی بر طبیعت و جهان تسلط پیدا کند، با بی هویتی و بی معنایی خویش دست به گریبان است و ناگذیر به دنبال راهیست که او را به ریشه های اصیل خود برساند. با وجود نظریه پردازی های جامعه شناسان مشهوری چون ماکس وبر، که مدرنیته را گشایندهء همه رازها میدانستند و معنویت را یکجا به فراموشی میسپاردند و جامعه مدرن را قفسی آهنین مینامیدند که از معنا و آزادی تهی گشته است ، متفکران اجتماعی در دهه های اخیر به نتیجه ای عکس رسیده اند (مصباح ، 138 :24). در طول سه چهار دهه ی اخیر شاهد بازگشتی به مفاهیم معناباور ، ارزشمدارانه و نوعی بیداری معنوی هستیم . به اعتقاد بسیاری این بازتاب وازدگی اجتماعی ، ذره باوری و اعتقاد به جهان مادی است .این بازگشت در جنبشهای اجتماعی معناباور ، الهیاتی ، فلسفی و انتقادی نمود یافته است . در آراء نسلی از متفکران معاصر و ایرانی رگه هایی از معناباوری ، ضرورت رجوع به معنویت و جایگاه معنویت در جهان مدرن دیده میشود از جمله این متفکران میتوان به سید حسین نصر و مصطفی ملکیان اشاره کرد . سید حسین نصر متفکر سنتگرای منتقد وضع موجود از دیدگاه انسان شناسانه به مقابله با بحران هویت و معنا پرداخته است. از دیدگاه ایشان تکنولوژی و مدرنیته میان انسان و ریشه های اصیل و معنوی او فاصله انداخته است . علوم جدید و دانشهای اسلامی، بر جهان بینی های متفاوتی استوار شده است، این دو تضاد بنیادی و اساسی دارند . البته کسانی هستند که میکوشند این تضاد و تفاوت را ناچیز جلوه دهند وشکافها یا فواصلی را که میان علم غربی و اسلامی وجود دارد نادیده بگیرد با این کار، صورت مسئله را بزک میکنند ، اما اصل مسئله بر جای خود باقی می ماند (نصر ، 1390 : 4 ). او با شناخت غرب و مدرنیته ، آن را در ضدیت با انسان و هدف متعالیش دانسته و بازگشت به تمدن و سنتهای اصیل را راهی برای مقابله با مدرنیته میداند . مصطفی ملکیان از جمله متفکرانی است که ریشه ی مشکلات انسان را فقدان معنویت میداند و معتقد است که معنویت به همراه عقلانیت قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن است ، وی معنویت را نتیجه ی عقلانیت میداند که هیچ تباینی با یکدیگر ندارند. معنویت مورد نظر ملکیان با معنویت سنتی نهادینه متفاوت است، از نظر ایشان معنویت سنتی قادر به پاسخ گویی به نیازهای انسان مدرن نیست، و انسان مدرن برای رهایی از مشکلات دنیای جدید نیازمند معنویتی متفاوت است که توانایی پاسخ گویی به نیازهایش را داشته باشد. ایشان میان تدیّن و معنویت تفاوت میگذارد و معتقد است که زندگی معنوی لزوماً به معنای تعلق به یکی از ادیان نهادینه و تاریخی نیست بلکه به معنای داشتن نگرشی به عالم و آدم است که به انسان آرامش، شادی و امید بدهد (ملکیان ، 1380 : 376).