جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اشراط الساعه، به‌عنوان یکی از موضوعات کلیدی در مباحث اعتقادی و متون اسلامی، همواره مورد توجه متفکران بوده است. این پژوهش تلاش می‌کند با بررسی تطبیقی شروح نهج البلاغه، دیدگاه‌های ابن ابی الحدید، محقق شوشتری و محقق خویی درباره نشانه‌های قیامت را تحلیل کند. هدف پژوهش، کشف وجوه اشتراک و افتراق در روش‌شناسی، مبانی کلامی و رویکردهای هر یک از این سه اندیشمند نسبت به نشانه‌های قیامت و تفسیر آن‌ها در پرتو معارف علوی است. روش تحقیق در این پایان‌نامه عمدتاً کیفی و تطبیقی است و با استفاده از منابع معتبر، شروح نهج البلاغه از منظر اعتقادی، فلسفی و اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هر یک از شارحان مذکور ، با توجه به زمان، مکان و زمینه‌های فکری و اجتماعی خود، تفسیرهای متفاوتی از اشراط الساعه ارائه کرده‌اند . ابن ابی الحدید به عنوان شارح معتزلی نهج البلاغه، اشراط الساعه را با تاکید بر بعد اخلاقی سیاسی و تأویل عقلی حوادث آخر الزمانی تفسیر کرده و ضمن پذیرش برخی روایات ، بر لزوم عقلانی سازی نشانه ها تکیه دارد. محقق شوشتری، با محوریت نقد رجالی و سنجش اعتبار روایات، آن دسته از نشانه‌های ذکر شده در نهج‌البلاغه را که از نظر سندی متین‌اند برگزیده و بیشتر به پیوند آن‌ها با آموزه مهدویت توجه دارد. محقق خویی نیز، با رویکرد اجتهادی و اصول رجالی دقیق، نه تنها به تفکیک میان علائم حتمی و غیرحتمی اهتمام می‌ورزد، بلکه بر لزوم تفسیر نصوص نهج‌البلاغه در چارچوب قواعد حدیثی-فقهی تأکید می‌کند. این مطالعه، ضمن تبیین تطورات فهم خطبه‌های آخرالزمانی امام علی(ع) در سنت‌های فکری گوناگون، نشان می‌دهد که تعامل میان عقل و نقل، جایگاه سند و تاریخ، و نسبت نشانه‌های آخرالزمان با واقعیت‌های سیاسی-اجتماعی عصر، عوامل اصلی تفاوت دیدگاه‌ها بوده‌اند. دستاورد این پژوهش، فراهم‌سازی بستر تحلیلی برای مطالعه تطبیقی اشراط الساعه بر اساس منابع اصیل شیعی و خوانش‌های متنوع از نهج‌البلاغه است.

امر به معروف و نهی از منکر امری واجب است؛ از همین رو شروح ابن ابی الحدید و محمد عبده از نهج البلاغه مورد بررسی قرار گرفته است، با وجود این که شروح از یک مرجع می‌باشد و اشتراکات بسیاری دارد، ولی در جاهایی تفاوت هایی نیز دیده می‌شود که در این تحقیق به تطبیق و مقایسه آن ها پرداخته شده است. این اصل از نظر بیشتر فرق اسلامی جزء فروع دین می‌باشد اما معتزله آن را از اصول دین خود به شمار می‌آورند با توجه به اینکه ابن ابی الحدید فردی معتزلی است، این اصل را واجب و از اصول دین می‌داند اما محمد عبده آن را واجب ولی از اصول دین نمی‌داند و در عین حال نوع آن را هر دو واجب کفایی می‌دانند. هر دو شخصیت با وجود اهل تسنن بودن به حضرت علی علیه السلام معتقد و او را دانا و حکیم می‌دانند؛ حتی در جاهایی اعتراف به بیشتر بودن فضل و حکمت حضرت که از همگان (حاکمان بزرگان و دانشمندان) بیشتر است می‌کنند. امر به معروف از نظر ابن ابی الحدید از آن جهت که مصلحت عوام است پس واجب است و عملی پسندیده است و نهی از منکر از آن جهت که نهی ظلم، دروغ و... است، پس باز واجب است. محمد عبده نیز همین مسئله را بیان می‌کند که امر به معروف برای مصلحت مردم است و نهی از منکر جلوگیری از نادانان و سفیهان است پس باید حتماً انجام شود و چون این اصل حساب شده و درست باید انجام شود برای امر به معروف ونهی از منکر شروطی از شروح نهج البلاغه استخراج شده که از این قرار است: 1. فرد آمر یا ناهی اطلاعات و آگاهی کامل درباره کاری که می‌خواهد امر یا نهی کند را داشته باشد2. اگر احتمال دهد در فرد مقابل تاثیر دارد به انجام آن بپردازد و هم اینکه فرد آمر و ناهی باید به خود آن عمل کند البته در اینجا محمد عبده فقط شرط کمال نهی از منکر می‌داند اما ابن ابی الحدید آن را واجب می‌داند و می‌گوید بر فرد واجب است که به معروف عمل و به آن دعوت کند و از منکر دوری کند و دیگران را از آن منکر دور کند. حضرت مراتبی نیز برای امر به معروف و نهی از منکر بیان می‌کند اول هر کس باید منکر را در قلب خود نهی کند سپس آن را به زبان بیاورد، در صورتی که امکان‌پذیر نبود با دست و شمشیر باید متوسل شود ولی حتماً مراحل به ترتیب باید انجام شود و هر کس حتی اگر یکی از مراحل را به فراموشی بسپارد آن خصلت نیک را از دست داده و اگر تمامی مراحل انجام نشود به این معنا که این عمل به کلی انجام نگیرد فرد مانند مرده‌ای میان زندگان است. هر دو با توجه به آنچه که از نهج البلاغه نقل کرده‌اند معتقدند که امر به معروف و نهی از منکر در تمامی ابعاد سیاسی، تربیتی و اجتماعی تاثیرگذار است؛ اگر فرد توسط این اصل از کودکی به معروف امر و از منکر نهی شود به درستی آن کودک تربیت می‌شود. از نظر بعد سیاسی نیست هر فرد در جامعه وظیفه این عمل به این اصل را دارد. اولا حاکم باید از پاکان باشد و خود نیز پیش از رسیدن به حکومت خود را آماده کند تا از منکرات دوری و به انجام واجبات بپردازد و زمانی که حاکم شد مردم را امر به معروف و نهی از منکر کند اما اگر حاکم فاسق باشد مردم نباید به خاطر از دست دادن روزی یا جانشان بهراسند چون این موارد فقط در دستان خداست و باید به این اصل بپردازند تا جامعه به سمت نابودی نرود.