جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی ‌نظام‌ متنی ‌و چگونگی ‌توالی‌ کلمات ‌در بخش‌آغازگر/‌‌پایان‌بخش ‌و توجه به ‌ساخت‌اطلاعی، ‌‌‌نوع ‌آغاز‌گرها، بی‌نشانی و نشان‌دار بودن ساختار جمله، کارکرد قیدها و ادات نفی در جمله‌ها و بندهای معنایی‌ دو رسالۀ «در بیان آداب اهل تصوف» و «آداب‌ خلوت» از کتاب الانسان الکامل بر اساس‌ رویکرد نقش‌گرای‌هلیدی، متوجه‌ کاربرد مکرر و معنادار انواع مختلفی از ابزارهای بیانی «تأکید» در این متن می‌شویم. ساختارهای نشان‌دار جمله‌ که اغلب دلالت به معنای ‌تأکید دارند، کاربرد گستردۀ آغازگرهای بینافردی (وجه‌نما و زمان‌دار)، کاربرد معنادار قیدهای ‌زمانی ‌دارای مفهوم استمرار و تأکید، ایجاد حصر و قصر با کاربرد قیدهای نفی ‌و تأکید، القای مفهوم ‌تأکید به‌‌همراه ‌حروف ‌ربطی بیانِ حکم و علت، کاربرد تکرار به‌عنوان ‌ابزار تأکیدی، در نهایت ‌حتی کاربرد ابزارهای بیانی تأکید در جمله‌هایی با ساختارهای بی‌نشان، نمایانگر تمرکز گفتمان نویسنده بر مقولۀ تأکید است. نتیجۀ این بررسی که به روش توصیفی‌تحلیلی صورت گرفت و تحلیل این یافته‌هاها در کنار بافت موقعیت تولید اثر، نشان می‌دهد که هدف نگارش در این متن، نه بازگویی مکرر گفته‌های پیشینیان، که جلب توجه مخاطب به این «تأکید و اهمیت» است. گفتمان غالب نسفی در این دو رساله، گفتمانی تعلیمی‌تأکیدی است و نویسنده برای القای این گفتمان از انواع روش‌های تأکید در زبان فارسی بهره می‌گیرد.

رسالة «در بیان سلوک» یکی از رسایل بیست و دو گانة کتاب الانسان الکامل اثر عزیزالدین نسفی، نویسندة قرن هفتم هجری، است. او در این رساله با معرفی و تبیین مراحل سلوک و ملزومات آن، به تعلیم و ترغیب مخاطب پرداخته است. در این پژوهش سعی شده است با بهره‌گیری از نظریة «ارتباط متن و معنا با بافت موقعیتی» در دستور نقش‌گرای نظام‌مند هلیدی و بررسی بندهایی که بار ایدئولوژیکی و معنایی دارد، این موضوعات بررسی شود: 1) شناخت گفتمان غالب نسفی در بیان مفهوم سلوک و ابزارها و سازوکارهای بیانی او در این اثر؛ 2) بیان ارتباط لایه‌های سه‌گانة بافت موقعیتی (گستره و منش و شیوة سخن) با لایه‌های معنایی زبان (فرانقش اندیشگانی و بینافردی و متنی). مؤلف در این رساله گفتمان خطابی ـ تعلیمی را در پیش گرفته است. مخاطب او چنانکه از گستره و منش سخن برمی‌آید، درویش مبتدی است و تأکید بر مفاهیم ایدئولوژیکی، برجستهترین سازوکار بیانی نسفی است. روش‌های تأکیدی، نفی و استثنا، تقدیم ادات نفی، کاربرد کلمات تأکیدی در ساختار جملات منفی، نوع چینشیِ ساختار نحوی، قراردادن افعال امر و نهی (اغلب از مصدرهای دانستن و فهمیدن) در آغاز جمله و استفادة بسیار از این مصدرها، بهره‌گیری از تمثیل و تشبیهات ساده و ملموس با زبان و بیانی عامیانه و نیز به‌طور ویژه انواع تکرار، از ابزارهای بیانی نسفی برای القای اندیشة خود به مخاطب با بیان مؤکد است. گسترة سخن در فصل‌های مختلف این رساله آموزش مباحث اصلی در حوزة سیر و سلوک است. مشارکین مرکزی گفتمان سلوک، «رونده/ سالک» و «پیر/ هادی»‌اند که به‌ترتیب در محوریت فرآیندهای ذهنی و مادی قرار دارند.