جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

داوکینز باانکار خدا ودین و موهومی دانستن آنها ادعا دارد ایمانِ دینی، حقیقتی کور و نوعی بیماری روانی و محصول تصادفی نوعی کجروی در امری سودمند است بنابراین دین با علم متعارض و تقابل ویروس‌گونه دارد و جلوپیشرفت آن را می‌گیرد.در این تحقیق به روش تحلیلی و توصیفی به نقد و بررسی دیدگاه وی پرداخته شده‌است و روشن شده است رویکرد کلام فلسفی برخلاف دیدگاه داوکینز معتقد است علم و دین نه تنها متعارض نیستند بلکه حقیقت دین برخلاف داوکینز برخاسته از نهاد پاک آدمی و برپایه‌های عقلی و خلل‌ناپذیر استواراست و رابطه‌اش با علم دربرخی حوزه‌ها متمایز ودربرخی‌ مکمل و دربرخی مواردتعامل است همچنین از منظرکلام فلسفی چنانچه علم تجربی بصورت مطلق و حتمیت و قطعیت نگریسته شود خطای فاحش و زیانباری تا حد انکارخدا و انکاردین و موجب فروریختن پایه‌های اخلاق و فضایل انسانی‌خواهدشد.

کارکرد دین در حوزه روابط انسانی، بویژه از منظر صلح، همزیستی و تعامل اجتماعی از مسائل مهم دین پژوهی معاصر است. به رغم آنکه شمار زیادی از جامعه¬شناسان، دین را عامل قابل توجهی برای ایجاد و استحکام همبستگی و انسجام اجتماعی دانسته¬اند؛ ریچارد داوکینز نوداروینیست طبیعت گرای معاصر و از نامدارترین سران الحاد جدید، دین را عامل تشتت، جنگ و خونریزی به ¬شمار آورده و به تنزیه و تبرئه الحاد در این زمینه پرداخته است. با توجه به اهمیت مساله، تحقیق پیش رو بر آن است تا مدعای داوکینز را به روش کتابخانه-ای بررسی و از طریق تحلیل عقلی و کاوش در آموزه¬های اسلامی مورد داوری قرار دهد. نتیجه تحقیق این است که تصویرپردازی داوکینز از دین مخدوش و نتیجه¬گیریهای آن فاقد استانداردهای منطقی و پشتوانه¬ها و اعتبار علمی لازم است.

تبیین دین و رابطه آن با علم از جمله‌ی مباحث دامنه‌داری است که در عصر حاضر توجه بسیاری از اندیشمندان را در فلسفه دین به خود جلب نموده و محل بحث و تضارب آراء است. در این بین، برخی با اذعان به حقیقت دین قائل به تمایز آن با علم، برخی دیگر قائل به مکمل بودن آن دو، گروه سوم با اذعان به حقیقت دین قائل به تعارض آن دو در برخی موارد و گروه چهارم، معتقدند دین، امری توهمی بوده و هیچ مرز مشترکی بین آن دو وجود ندارد. از جمله‌ افراد گروه چهارم می‌توان به‌ ریچارد داوکینر، رفتارشناس و زیست ‌شناس فرگشتی بریتانیایی اشاره کرد. به باور وی، دین محصول تصادفی نوعی کجروی در امری سودمند بوده‌ و چه بسا نظریه‌‌ مم‌ها ، به ویژه استعداد آدمیان برای پذیرش مِم‌های دینی، بتواند توضیح دهد چرا دین به عنوان یک امر وهمی می‌تواند مانند ویروس ذهنی در میان جوامع شایع گشته و برخلاف موازین و اصول علمی و عقلانی عمل کند. وی معتقد است دین از آنجائی که توهمی بیش نیست، بر سرراه پیشرفت های علمی مانع‌تراشی می‌‌کند و از همین رو این دو هیچ سنخیتی با همکدیگر ندارند. سوال تحقیق این است که ریچارد داوکینز دین و رابطه آن با علم را چگونه تبیین می‌کند و چه نقدهایی بر دیدگاه وی در این خصوص وارد است. در این تحقیق پس از تبیین و تحلیل دیدگاه ریچارد داوکینز در باب‌ دین و رابطه آن با علم، به نقد دیدگاه وی در این خصوص پرداخته می‌شود. کلمات کلیدی: ریچارد داوکینز، دین، رابطه علم و دین، کلام فلسفی امامیه.

کانت به عنوان فیلسوفِ پیشاتکاملی شناخته می‌شود. زیرا محتویات متضاد با نظریه‌ی تکامل در نظام طبیعت‌شناختی و نیز در دستگاه اخلاقی او مشهود است؛ به نحوی که می‌توان مضامینی همچون محوریت اراده و نقش گسترده‌ی عقلانیت در نگاه او را در تقابلی صریح با اخلاق تکامل‌گرایانه- که مبتنی بر بخت، سازگاری و جهش طبیعی است- شناخت. با این حال، امکان تبادل رأیِ همراه با توافق نسبی میان اخلاق کانتی و تکاملی ذاتا منتفی نبوده و به درک و استماع ما از آغاز و انجام اخلاق به روایت دو نظریه وابسته است. در این طریق، اگر طبیعت را مایل به توسعه‌ی حیات اخلاقی انسان بدانیم، یا اراده‌ی خویش‌فرمای آدمی را انکار کنیم، از کانت فاصله گرفته‌ایم؛ اما با اقرار به صبغه‌ی وحشی طبیعت، یا به قول داکینزْ با نظر به مقاومتِ خودخواهانه‌ی طبیعت در برابر اخلاق و متقابلا با تشریح نقاطِ برتری اراده‌ی انسان بر سوائق و غرایزش، هم‌سخنی قابل مشاهده‌ای را میان دو نظریه برقرار ساخته‌ایم. با این وصف و در تبادل با ایده‌ای امروزی ژن خودخواه، قانون اخلاقی کانت و اراده‌ای که واضع آن است، به عنوان یک محصول فرهنگی- تکاملی و عاملِ بقای موجه برای نوع انسانی تفسیر می‌شود.

چارلز داروین به‌عنوان یک زیست‌شناس به ‌دنبال استنتاجات فلسفی از نظریة «تکامل انواع» نبود، لیکن دیدگاه وی بعدها پایه‌ای برای تفسیر الحادی برخی چون ریچارد داوکینز از آفرینش واقع شد. در نگاه داوکینز «انتخاب طبیعی» به‌تنهایی و بدون فرض مبدئی هوشمند، طی فرایندی طولی و انباشتی، اَشکال پیچیدة حیات را شکل داده و این توضیح تبیین ساده‌تری از نظم هستی را در قیاس با نظریة خلقت الهی به نمایش می‌گذارد و از این ‌روی طبق استنتاج بهترین تبیین باید همین دیدگاه را پذیرفت. وی این بیان را «استدلال سادگی» نام نهاد. این جستار با روش تحلیل مفهومی و گزاره‌ای و سیستمی روشن می‌سازد که استدلال سادگی داوکینز اولاً بر مجموعه‌ای از مغالطات منطقی و فلسفی مبتنی است و او از تبیین چگونگی شکل‌گیری نظم طبیعی انتظار تبیین چرایی و علّی آن را دارد و روشن است چنین تحمیلی منطقاً راه به‌ جایی نخواهد برد و ثانیاً متون اسلامی و قواعد فلسفی و معرفت نفس نشان می‌دهند تکامل تصادفیِ انباشتی نه‌تنها بهترین تبیین نیست بلکه نامحتمل‌ترین تبیین و بلکه تبیین محالی است.

کارکردشناسی دین از جمله مسائلی است که در گرایش‎های مختلف دین‎شناسی و دین‎پژوهی اعم از فلسفه دین، کلام جدید، جامعه‎شناسی و روانشناسی دین محل بحث و گفتگو بوده و دیدگاه‌های مختلفی در این زمینه رخ نموده است. از جمله‌ی باحثان این حوزه، پیشگامان الحاد جدیداند که با نگاهی منفی به کارکردهای دین، آن را باعث و بانی اصلی رنج و شوربختی انسان قلمداد کرده و دین را آموزگار جهل و نادانی، سرکوب‎گر آزادی عقیده و فزاینده پرخاشگری و تروریسم معرفی کردهاند. با توجه به اهمیت این مساله، مقاله حاضر سودای آن دارد که منطق این نگرش، مدعا و مستندات آن را به روش کتابخانه‎ای بررسی و با کاوش و تحلیل محتوای داده‎های دینی به ارزیابی بنشیند. نتیجه تحقیق این است که تصویرسازی الحاد جدید از دین فاقد پشتوانه‎های معتبر، به شدت تعصب‎آمیز و ناسازگار با تعالیم دینی و واقعیت‌های تاریخی است.

داروین با طرح نظریه «تکامل انواع»، تبیین سازوکار پیدایش در انواع موجودات را در ذهن می‌پروراند. او به‌عنوان یک زیست‌شناس، به‌دنبال استنتاجات فلسفی از تکامل نبود، اما دیدگاه وی بعدها پایه‌ای برای تفسیر الحادی برخی چون داوکینز از آفرینش واقع شد. داوکینز اَشکال پیچیده حیات را محصول حرکت طولیِ میلیون‌ها رشد و تکامل کوچک و نامحتمل می‌انگارد که طی فرآیندی انباشتی، جهان طبیعی و حیات را شکل داده‌اند؛ در نگاه او «انتخاب طبیعی» به‌تنهایی و بدون فرض مبدئی هوشمند، می‌تواند تکامل طبیعت را تبیین نماید. این در حالی است که طرفداران نظریه ‌«طراحی هوشمند» با مدل‌سازی‌های مختلف خبر از ناچیزبودن خیره‌کننده احتمال ایجاد تصادفی حیات و اطلاعات ژنتیکی توسط مکانیسم داروینی، و حتی محال‌بودن آن می‌دهند. این جستار با روش تحلیل مفهومی، گزاره‌ای و سیستمی روشن می‌سازد که استدلال انباشتی داوکینز، اولاً بر مجموعه‌ای از مغالطات منطقی و فلسفی مبتنی است؛ او از تبیین چگونگی شکل‌گیری نظم طبیعی، انتظار تبیین چرایی و علّی آن را دارد و روشن است چنین تحمیلی، منطقا راه به‌جایی نخواهد برد. ثانیاً استدلال انباشتی به‌وسیله تراکم ظنون، نه فرضیه داوکینز که مدعای خداباوران را اثبات می‌نماید.

مفهوم الحاد از نظر تاریخی در فضای تفکر دینی غربی پرورش یافته است. از آن جا که مفهوم خدا در غرب در معانی مختلفی اراده می شود، معنا و مفهوم متفاوتی از الحاد وجود دارد. در فصل اول، ابتدا سعی بر ایضاح مفاهیم گوناگون الحاد شده و در ادامه، پیشینه ای تاریخی از آن به اختصار بیان شده است. در انتهای فصل، به تأثیر علم جدید و مدرنیته در ایجاد الحاد مدرن که عمدتاً ذیل الاهیات مسیحی شکل گرفته ، پرداخته شده است. در فصل دوم، آراء ریچارد داوکینز و آنتونی فلو به عنوان ملحدانی معاصر طرح و به نقد آن اشاره شده است. داوکینز بر مبنای نظریه ی تکامل داروین، نظریه ی تکامل ژن محور را مطرح می کند و بر این اساس، آفرینش را بی نیاز از علل فراطبیعی می داند. با بیان برخی نقدها روشن می شود که استدلال های داوکینز عمدتاً مصادره به مطلوب است و مغالطه های او نزد فیلسوفان، آشکار است. آنتونی فلو نیز با استمداد از اصل ابطال پذیری که در اصل برای تفکیک گزاره های علمی از شبه علمی به کار می رفت، گزاره های دینی را بی معنا دانسته و چالشی جدید میان خداباوران و ملحدان به وجود آورد. در قسمت نقد و بررسی، اِشکالات مبنایی فلو بیان می شود. در فصل سوم، به صور دیگری از الحاد مدرن پرداخته شده و نقدهای آن بیان شده است. در انتها نیز سعی بر بیان دلایلی شده که موجب شکل گیری و توسعه ی صور مذکور، در سنت مسحیت شده است. در این راستا به برخی چالش های الاهیات مسیحی و نیز شیوه ی برخورد کلیسا با علم جدید پرداخته شده است.