جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله نسبت دین و قدرت از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد سوالات و ابهامات بسیاری از نواندیشان معاصر قرارگرفته است که در این میان عبدالکریم سروش از مشهورترین این افراد است؛ وی زبان اسلام را زبان قدرت و خشونت و پیامبر را عارفی مسلح و قدرت طلب معرفی می‌کند. سروش در اثبات دیدگاه خود، با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تحلیل آیات جهاد، آیات عذاب مجرمین در جهنم، آیات ابتدایی سوره توبه و آیه 29 سوره توبه و اخذ جزیه از اهل ذمه می‌پردازد و آن را منطبق با نظریه اقتدارگرایی و خشونت طلبی پیامبر اسلام و قرآن برمی‌شمرد. تبیین و بازخوانی ادله نقلی دیدگاه سروش، با روش تحلیلی ـ انتقادی انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد ادله نقلی دیدگاه سروش، از اتقان لازم برخوردار نبوده و تفسیر وی از آیات، مخالف با سایر آیات قرآن، سیره مسلمین و نظرات فقهاء امامیه است.

هدف تحقیق: بررسی خاتمیت از دیدگاه متفکران اسلامی ( مهندس بازرگان، دکتر سروش و استاد مطهری) است. پرسشهای تحقیق: آیا مبانی عقلی قادر به اثبات خاتمیت برون دینی است یا درون دینی‭ ؟‬آیا با اعلام ختم نبوت باب الهام و تعالیم و حیانی هر دو با هم بسته شد‭ ؟‬یافته های تحقیق: خاتمیت یک اعتقاد درون دینی است تا برون دینی‭ ۲ ‬در تقسیم دوگانه علم کلام بر عقلی و نقلی خاتمیت در زمره کلام نقلی واقع می شود‭ ۳ ‬برای اثبات خاتمیت به چیزی مازدا بر عقل نیازمندیم و آن منقولات شرعی است.

هدف از این پژوهش ترسیم «نسبت دین و دنیا» از طریق نقد و بررسی دیدگاه دو اندیشمند حوزه دین، استاد شهید مرتضی مطهری و دکتر عبدالکریم سروش می باشد. برای نیل به چنین هدفی از موضوعات مختلفی در نظرات این دو اندیشمند استفاده کردیم، این موضوعات عبارتند از: «انتظار بشر از دین»، «نسبت دین و ایدئولوژی»، «دیدگاه های دین دنیامحور و دین آخرت محور»، «ذاتی و عرضی در دین» و بحث «خاتمیت».پس از بررسی این دیدگاه ها به این نتیجه رسیدیم که اساساً و در اصل دین برای سعادتمندی و آبادانی آخرت، اغنای احساس تعبّد در انسان ها و ترسیم رابطه صحیح انسان با خدا آمده است. اگر هم می گوییم دین برای سعادت دنیا و آخرت انسان ها آمده است، منظورمان از دنیا، دنیایی است که در تبع آخرت است و سعادتمندی در آن یعنی آباد شدن مسیری که به آبادانی آخرت منجر می شود و این تفاوت زیادی با سعادتمندی دنیا به معنای رفاه دنیوی و مادّی دارد. لذا از دین تأمین رفاه و سعادت دنیوی به معنای دوم را انتظار نداریم و خود دین هم چنین ادعایی نکرده است.

وجود شواهد و منابع درباره واقعه عاشورا، به روشنی مبینّ این مطلب است که بعد حماسی این واقعه سترگ از مهمترین و اساسی‌ترین ابعاد آن به شمار می‌رود. اما این بعد حیاتی در تاریخ شعر عاشورایی به ندرت انعکاس می‌یابد و در مقابل ابعاد تراژدی و عرفانی مجالی برای خودنمایی نمی‌یابد. اما رویکرد حماسی بعد از انقلاب اسلامی به یکباره احیا می‌شود و بعد از سالها کم توجهی و کم اقبالی، در شعر عاشورایی انقلاب به رویکردی اساسی و پر کاربرد تبدیل می‌گردد و اکثر شاعران انقلاب مضامین حماسی را به طور گسترده و با بسامد بالا در اشعارشان به کار می‌برند. از عوامل احیای رویکرد حماسی در شعر انقلاب اسلامی می‌توان از تحولات عصر مشروطه، بینش حماسی متفکران انقلاب اسلامی و مهمتر از همه اندیشه‌های امام خمینی(ره) نام برد. رویکرد حماسی در شعر عاشورایی انقلاب دارای ویژگیها و مختصات منحصر به فرد همچون پیروزی خون بر شمشیر، استمرار عاشورا، نگاه حماسی به مرگ و جزآن می‌باشد که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عبارت نزد سروش، نه آبستن معنا، بلکه گرسنۀ معناست. معنا از جانب معارف غیر دینی در عبارت دمیده می‌شود و معرفت دینی به‌تمامی تابع و مستفاد از معارف غیر دینی است. رویکرد دادوستد میان متن مقدّس و معارف بشری را صرفاً به تأثیر معارف بشری بر متن مقدّس و نیز عوامل تحوّل در معرفت دینی را تنها به معرفت مفهومی و متافیزیکی می‌کاهد. از دیگرسو استاد جوادی آملی با قراردادن عقل در جایگاه قسیم نقل و زیرمجموعۀ دین، دیوار میان عقل و دین و جداانگاری آنها که زیربنای رویکرد سروش در رابطه معارف برون‌متنی با فهم متن مقدس است را برمی‌دارد و تأثیرپذیری تفسیر متن مقدس از معارف برون‌متنی را موجب بشری و غیر دینی‌انگاشتن معرفت دینی نمی‌داند؛ زیرا معارف برون‌متنی مساوی با برون‌دینی نیست. در پرتو نگاه تطبیقی به دو طرف مقایسه می‌توان از نگاه طرفین فراتر رفت و بدیلی قابل دفاع‌تر از رابطۀ متن و معارف برون‌متنی عرضه کرد.

یکی از اصول ادیان توحیدی، «نبوت» است که خود مبتنی بر وحی است. اندیشمندان دیدگاه‌های متفاوتی درباره حقیقت وحی و ابعاد گوناگون آن دارند. در این میان، گروهی از روشنفکران معاصر با استناد به برخی از کلمات عرفا، رویکردی متفاوت اتخاذ و نظراتی شاذ در باب وحی ارائه کرده‌اند. از جمله این افراد عبدالکریم سروش است. از منظر وی وحی همان رؤیا و رؤیا نیز همان وحی است و قرآن از جنس خواب، و نبی اکرم(ص) نیز راوی رؤیاهای رسولانه است. از دیدگاه وی، قرآن کلام محمد(ص) است و به صورت مجازی به خدا نسبت داده شده است. وی معتقد است: جبرئیل وجودی عینی و خارج از خیال پیامبر(ص) ندارد. درواقع وی نقش واسطه‌گری جبرئیل در انتقال وحی را نفی کرده و پیامبر(ص) را همه‌کاره وحی معرفی می‌کند. او برای تبیین دیدگاه خویش، از آراء اهل معرفت در باب متافیزیک وصال و قرب نوافل و فرائض بهره می‌جوید. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اصل ادعای سروش و استشهادات عرفانی وی، می‌پردازد و روشن می‌سازد که اصل ادعای او مخدوش و استشهاد ایشان به متافزیک وصال، ناقص و نادرست است؛ زیرا انسان کامل با رسیدن به مقام فنا، فانی فی‌الله می‌شود و در نتیجه فقط مستمع است و سخنی از خویش ندارد.