جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الف) مفهوم ولایت فقیه، مقصود از ولایت فقیه در این تحقیق، تنها یکی از مصادیق ولایت یعنی به معنای زمامداری و حاکمیت است که در عصر غیبت، از سوی امام معصوم (ع)، به فقهای جامع الشرائط، تفویض شده است. ب) طرح مسئله: درباره قدمت اندیشه ولایت فقیه دو دیدگاه مطرح است: 1- این مسئله، پیشنه ای به قدمت فقه شیعه دارد و فقهاء عظام، از زمان شیخ مفید به ان اعتقاد داشته اند. 2- مسئله فوق، امری بدیع و نو ظهور و از ابتکارات مرحوم نراقی است. حاصل این تحقیق پاسخی به این سؤال است که کدام یک از دو دیدگاه فوق صیحیح است؟ ج) حاصل تحقیق: ما در این تحقیق، صحت، دیدگاه اول و بطلان نظریه دوم را به اثبات رسانده ایم و لذا برای تبیین مسأله، فقهاء عظام شیعه را، از نظر تاریخی، به 5 دوره زمانی تقسیم کردیم و آراء آنها را در هر دوره موردکاوش قرار دادیم. دوره اول: از شیخ مفید تا قاضی ابن براج: ویژگی این دوره نزدیکی به «عصر نص» است و لذا استناد به کلمات فقیهان این دوره، اهمیت بسزائی دارد. دوره دوم: از ابن براج تا ابن ادریس حلی: این دوره که به لحاظ فشارهای سیاسی سلاطین متعصب از یک سو و حاکمیت اندیشه های علمی شیخ طوسی و عدم بالندگی علم فقه از سوی دیگر به «عصر مقلده» یا «عصر رکود» خوانده می شود برای اندیشه و نظریه ولایت فقیه نیز دوره سکوت است لذا برجستگان فقهاء این دوره تقریباً نسبت به نظریه ولایت فقیه ساکتند. دوره سوم: از ابن ادریس تا محقق کرکی: اولین فقیه بزرگ این عصر ابن ادریس است، وی همان طور که پایان «عصر رکود» را اعلام می کند به نظریه ولایت فقیه نیز پرداخته و مهر سکوت را می شکند و در فصلی مستقلی، به جوانب مختلف آن می پردازد. علامه حلی فقیه دیگر این دوره است که «فقیه مأمون» را منصوب از طرف امام(ع) می داند و با استفاده از این نصب، علاوه بر «تنفیذ احکام» و «اقامه حدود»، سایر مناصب مثل اقامه جمعه، تولیت سهم امام و زکات را نیز برای وی ثابت می داند. وی از لفظ « حاکم» در مقبوله عمربن حنظله سه منصب «قضاوت، «افتاء» و «امور ولائی» برای فقیه استفاده می کند . دوره چهارم: از محقق کرکی تا محقق نراقی: ویژگی این دوره رسمیت یافتن تشیع در ایران ومشارکت فقیهان در امر حکومت و پیدایش زمینه علمی برای ولایت فقیه می باشد. دوره پنجم: از محقق نراقی تا امام خمینی: این عصر،به لحاظ قرار گرفتن محقق نراقی در صدر آن و امام خمینی در پایان آن اهمیت ویژه ای دارد. مرحوم نراقی، آغازگر مرحله جدیدی در این مسئله است که ابعاد مختلف آن را در فصلی مستقل بررسی نموده و موجب شکوفائی اندیشه ولایت فقیه گردیده است. و ادامه این روند توسط بزرگانی چون صاحب جواهر که تردید در این مسئله را ناشی از نچشیدن طعم فقاهت می داند و مرحوم شیخ انصاری و آیة الله العظمی بروجردی و در نهایت امام خمینی که تمامی اختیارات پیامبر(ص) را برای فقیه جامع الشرائط (الا ما خرج بالدلیل) ثابت می دانند موجب شد تا اندیشه ولایت فقیه به بالاترین مرحله تکاملی خود برسد.