جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقش الگو در تعلیم و تربیت اخلاقی با قطع نظر از جزئیات، انکارپذیر نیست و این جایگاه در اخلاق هنجاری و تربیت اخلاقیِ مبتنی بر فضیلت‌گرایی، پررنگ‌تر می‌شود تاجایی که لیندا زگزبسکی نظریه‌پرداز معاصر، الگو را از نقش مکمّل فراتر برده و معیار شناختِ مفاهیم اخلاقی دانسته است. در نصوص دینی به‌ویژه قرآن کریم نیز جدا از انتساب فضیلت‌گرایی به نظریه هنجاری آن، بر نقش الگو تأکید شده است اما چارچوب جایگاه آن مورد بررسی قرار نگرفته است. این پژوهش با درنظر‌گرفتن نظریه «الگوگراییِ اخلاقیِ» زگزبسکی به عنوان محور، به مقایسه آن با ابعاد الگو در قرآن پرداخته؛ از این رو ارکان نظریه را در پنج بخش استخراج کرده و پس از تبیین آنها، منظر قرآن به هریک را بر اساس آیات مرتبط، استنطاق کرده است. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی است که از دیدگاه قرآن، اُسوگی در مرتبه پسینی از شناخت مفاهیم قرار دارد و قرآن علاوه بر معرفی الگوها، به دعوت نظری نیز پرداخته است. نیز با گزینش داستان‌های گذشتگان، الگوهای خوب و بد را برای تعقل و عبرت‌گیری نقل کرده است، هم‌چنین علاوه بر الگوهای متنوع برای سطوح و عرصه‌های مختلف، الگوی کامل و مطلق را نیز شناسانده است.

مراجعه و بهره­­مندی از سنت گفتاری و مکتوب معصومان (ع)، از جمله مهمترین قواعد تفسیر قرآن محسوب می­شود؛ زیرا از این رهگذر تفصیل معارف و رفع ابهام از مفاهیم مجمل قرآنی حاصل می­شود. صحیفه سجادیه به مثابه یکی از مهمترین منابع روایی شیعه در قالب نیایش، مضامین قرآنی پیرامون مقام رسول اکرم (ص) را به شیوه­ای دقیق تفسیر و تبیین نموده است. در این جستار با روش توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی و با استفاده از انسجام موضوعی و به‌کارگیری سیاق درون متنی، متن صحیفه و قرآن کریم پیرامون جایگاه نبوت مورد واکاوی قرار می­گیرد و به این پرسش پاسخ داده می‌شود که کارکردهای روایات صحیفه سجّادیّه در توضیح آیات قرآنی با موضوع جایگاه نبوت کدام است؟ در دسته‌بندی سه‌گانه کارکردهای تفسیری، برهان‌آوری و نیز جری و تطبیق، اهتمام امام سجاد(ع)به تفسیر آیات قرآنی مرتبط با جایگاه نبوت از بسامد بیشتری برخوردار بوده است.بازآفرینی آیات قرآنی و تصویرسازی‌های دقیق درباره جایگاه نبوت، افقی روشن از این مفهوم را برای مخاطبان در تمامی اعصار می­نمایاند.

دانش اسباب‌النزول به‌مثابه یکی از ابزارهای فهم مضامین قرآن، تأثیر مهمی در سیر تطور نگارش کتب تفسیری داشته است. یکی از موضوعات مهمی که در بازخوانی انتقادی رویکردهای معاصر به اسباب‌النزول ضروری به نظر می‌رسد، ترسیم چگونگی اهتمام مفسران در میراث فرهنگی دانش تفسیراست. تفسیر «روض‌الجنان و روح الجنان» ابوالفتوح رازی یکی از کتب تفسیری شیعی قرن ششم با رویکرد کلامی- اجتهادی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به نقش روایات سبب نزول و میزان تأثیر فضای فرهنگی آن دوره در فهم آیات قرآن کریم پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که عنایت و اهتمام ویژه‌ی ابوالفتوح رازی به روایات سبب نزول به‌گونه‌ای است که در نظر او این‌گونه روایات پیوند وثیقی با فرهنگ عصر نزول دارد؛ به‌گونه‌ای که برای فهم بهتر آیات قرآن کریم به روایات بسیاری اعتماد کرده و از آن در ارزیابی محتوایی یا متنی مدد گرفته است، این تا جایی است که برخی روایات سبب نزول را نیز در فهم آیات ناکارآمد دانسته و معیارهایی را برای نقد روایات اتخاذ کرده است که نوشتار حاضر بیان کارکردها و معیارهای نقادانه ابوالفتوح رازی و میزان کمی هر یک از این کاربست‌ها را تشریح می‌کند.

نیایش‌های صحیفه سجادیه افزون بر اینکه واسطه دریافت معارف الهی به شمار می‌آید، دربردارنده کارکردهای تفسیری است. پژوهش حاضر، آموزه امامت را در صحیفه سجادیه بر اساس درونمایه‌های قرآنی موجود در عبارت‌های امام سجاد مورد واکاوی قرار می‌دهد. بدین منظور با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد بینامتنی به این پرسش بنیادین پاسخ داده می‌شود که کارکردهای دعاهای صحیفه سجّادیّه در توضیح آیات قرآنی با موضوع امامت کدام است؟ امام سجاد با بهره‌گیری از قرآن به مسائل مهم کلامی امامت پرداخته‌اند که مهمترین آنها تبیین هدایتگری امام، ضرورت وجود امام، الهی بودن منصب امامت، عصمت امام و ضرورت پیروی از ایشان است. بر اساس نتایج بدست آمده از پژوهش، 3 گونه کارکرد تعلیل آیات، تبیین آیات و همچنین تطبیق آیات، بسامد قابل توجهی داشته‌اند. کارکردهای تعلیل آیات در عرصه برهان آوری پیرامون علم وعصمت امام و ضرورت اطاعت از امام و همچنین برهان آوری درباره سرپرستی امام در جامعه هویدا شده است.کارکرد تطبیق آیات نسبت به دیگر کارکردها، نشانگر جهت‌گیری شیعی بارز حضرت سجاد  درباره آموزه امامت است.

استعاره مفهومی، بخش مهمی از زبان شناسی شناختی را تشکیل می دهد و به مثابه ابزاری برای اندیشیدن است که واقعیت ها و تجربه های بشری را با مقوله بندی نوینی عرضه می کند. این مقاله استعاره مفهومی «حبل» در قرآن را بررسی کرده که در ضمن داشتن معنای کلی پیوند و ارتباط، ساختاری متشکل از چندین نوع استعاره دارد. در آیه ای، حبل همچون عهد و ذمه ای برعهده طرفین متوسل شده به حبل است و تعهدات ناشى از آنها را مى‏نمایاند و در آیه ای به عنوان جهت بالا، جایگاه ارزشمندی را مفهوم سازی می‌کند. در گونه دیگر، حبل ظرف نزدیکی بیان شده که نشان از قرب باری تعالی به بنده دارد و در مفهوم استعاری دیگر با شخصیت بخشی به حبال، فعل جانداران به آن نسبت داده می‌شود. قرآن توسط این بیانات استعاری گونه متفاوتی از تدبر و اندیشه را به جهانیان عرضه کرده و مفاهیم متعالی را در قالب امور ساده و با بیانی روان برای بشر بازگو می‌کند.

پیوند ناگسستنی نهج البلاغه و قرآن، زمینه ساز گزینش هدفمند مضامین در گزاره های نهج البلاغه است. در پژوهش حاضر با رویکرد بینامتنیت مضمونی، به تبیین تبادل محتوایی دو متن نهج البلاغه و قرآن، درباره آیه اهتداء (یونس:35) ، پرداخته می شود. آیه اهتداء، به عنوان یکی از مستندات متکلمان شیعی در جهت اثبات لزوم افضلیت امام مورد استناد قرار گرفته است. نکته قابل تأمل در این آیه، تعیین مصداق افضل در هدایت بخشی می باشد. نگارندگان، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی و ارتباط بینامتنی مضمونی، مجموعه گزاره های نهج البلاغه که ارتباط محتوایی با آیه اهتداء داشته، رصد نموده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که استخراج رابطه بینامتنی مضمونی نهج البلاغه و آیه اهتداء در رفع ابهام آیه پیرامون تعیین مصداق «احقّیت در هدایت بخشی» بسیار نقش آفرین است. بر اساس یافته ها، همان گونه که در کتاب های معتبر تفسیری و روایی مصداق آیه اهتداء به طور خاص، حضرت امیر المؤمنین علی7 معرفی شده است، در واکاوی تعامل بینامتنی گزاره های نهج البلاغه با آیه اهتداء، فرآیند فهم و تفسیر صحیح این آیه تسهیل می شود.

یکی از جلوه‌های درخشان صحیفة سجّادیّه پیوند این کتاب شریف با قرآن ‌کریم است. هدف این جستار، به تصویر کشیدن انس و همنشینی امام سجّاد(ع) با قرآن ‌کریم و نیز اثرپذیری عمیق آن حضرت(ع) از کلام وحی در دعای اوّل تا هفتم صحیفة سجّادیّه است. ضرورت این پژوهش، هویداسازی یکی از انواع تعامل گنجینة حدیثی شیعه با قرآن‌ کریم، از رهگذر بررسی گونه‌شناسی اقتباس و کارکردهای گوناگون این گونه‌ها در بافت متنی صحیفة سجّادیّه می‌باشد. بدین منظور، با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی این عنصر ادبی پرداخته شده‌است. گونه‌های مقتبس قرآنی در هفت دعای اوّل صحیفة سجّادیّه عبارت است از: اقتباس کامل، جزئی، متغیّر، اشاره‌ای و استنباطی. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که پربسامدترین گونه، اقتباس متغیّر و دشوارترین نوع، از حیث تشخیص، اقتباس استنباطی است و انگیزة کاربست این گونه‌ها برای تعلیل، تأکید، تفسیر و توضیح، تهلیل و تحمید و جری و تطبیق است و گاه کارکرد ترکیبی دارد.

پیوند ناگسستنی حدیث و تاریخ، زمینه‌ساز کارایی هر یک در سنجش دیگری به شمار می‌آید. در این راستا، کاوش‌های حدیث‌پژوهان و تاریخ‌پژوهان، دربردارنده گزاره‌های ناهمسازی در ترسیم هویت معاویه، نخستین حاکم اموی است. در پژوهش حاضر با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی، با تاکید بر فرآیند معناپردازی در بستر اجتماع و فرهنگ، این پرسش اصلی مطرح شده است که در نامه‌های امام علی (ع) به معاویه، از مجموعه نشانگان زبانی و محتوایی، چه نشانه‌هایی برای ترسیم شخصیت معاویه به کار گرفته شده و بر اساس این مجموعه نشانگان، هویت دینی و تاریخی معاویه چگونه قابل شناسایی است؟ از منظر نگارندگان، نامه‌های امام علی (ع) دارای ظرفیت بسیار مناسبی برای بررسی‌های نشانه‌شناسی اجتماعی است و بازتاب روشن و جامعی از مسائل عصر امام (ع) ارائه می‌دهد. حضرت علی (ع) با بهره‌گیری از نشانه‌های اجتماعی در جنبه‌های مختلفی، به تحلیل رمزگان هویتی معاویه پرداخته و با عرضه یک نظام بازنمایی هویتی، زمینه دستیابی مخاطبان به تصویر روشنی از هویت معاویه را فراهم نموده است. بررسی گویای آن است که گزینش‌های هدفمند امام (ع) در نامه‌های نهج البلاغه، از نشانگان دینی، نشانگان فرهنگ عربی و نشانگان ادبی، خوانش نوینی از رخدادهای تاریخی ارائه می‌دهد و منبع موثقی برای سنجش گزاره‌های متناقض تاریخی محسوب می‌شود.

ترجمه به مثابه فرآیندی هدفمند جهت رفع موانع زبانی و فرهنگی است و در پیام رسانی متون اهمیت دارد، لذا ارائة ترجمه‌ای همسنگ متون موثق دینی جهت انتقال مفاهیم والای آن، ضرورت می‌یابد. در صحیفة ‌سجادیه، تعابیر کنایی فراوانی است که مترجمان در معادل‌یابی و ترجمة صحیح آن با چالش‌هایی رو‌به‌رو هستند. غایت نوشتار حاضر ترجمة ساخت‌های کنایی صحیفة سجّادیّه در ترجمه‌ی فارسی سه تن از مترجمان معاصر (ارفع، بلاغی و سجّادی) می‌باشد. بدین منظور با روش توصیفی- تحلیلی فرآیند ترجمه و معادل‌یابی کنایی در صحیفه مورد بررسی قرار گرفته است. مترجمان در ساختهای کنایه از صفت، اغلب به ترجمة کنایی و معنایی روی آورده‌اند و در ساختهای کنایه از موصوف، بیشتر به ترجمة تحت‌اللفظی و معنایی گرایش داشته؛ در کنایه از نسبت نیز به ترجمة تحت‌اللفظی پرداخته‌اند، امّا در برخی موارد به علّت عدم توجّه به معادل‌یابی‌، مفهوم و ساختار نحوی و بلاغی نتوانسته‌اند معنای مناسب را ارائه دهند.