جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماده ى 976 قانون مدنى ایران، خالى از ابهام و اجمال نیست. یکى از مصادیق این ابهام و اجمال، تابعیت طفل طبیعى (فرزند نامشروع) است که برخى او را مشمول بند2 این ماده دانسته و درنتیجه تبعه ى دولت ایران به شمار مى آورند; ولى اکثر شارحین، به دلیل نامشروع بودن نسب، او را از قلمرو شمول این بند خارج مى دانند. بنابراین، ریشه ى اصلى اختلاف، به تفاوت دیدگاه ها درباره ى آثار مترتب بر نسب و الحاق یا عدم الحاق طفل طبیعى به پدرش بازمى گردد. به همین جهت این مقاله در تلاش است با تبیین مفهوم نسب و آثار گوناگون آن و نشان دادن تأثیر مشروعیت و عدم مشروعیت نسب در ترتّب این آثار، از این ماده ى قانون مدنى ابهام زدایى کرده و چگونگى تابعیت دولت ایران براى طفل طبیعى ایرانى را با اجراى سیستم خون روشن سازد.

عدالت در نظام حقوقی قرآن کریم، از اهمیت و جایگاه‌ ویژه‌ی برخواردار است به‌گونه‌ای که تمام دستوارت‌اش بر معیار عدالت تشریع، و همگان را به اجرای آن فراخوانده‌ است. لذا بررسی این موضوع در جهت شناخت عدالت، کارکردها و فعلیت یافتن آن، وضع راهکارهای مناسب اجرایی، به اجرا در آوردن عدالت اسلامی، می‌طلبد تا این اصل مهم و آرمانِ همیشگی بشر، در پرتو آموزههای حقوقی قرآن تبیین و ارائه شود. بنابراین مسئله پژوهش پیش‌رو «عدالت در نظام حقوقی قرآن کریم» است و به عنوان یک مسئله اجتماعی که همگان خواستار تحقق آن در جامعه‌ی خویش‌اند بر قرآن کریم عرضه شده و با رویکرد تطبیقی در مقایسه با دیگر نظام‌های حقوقی مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا در تفسیر آیات از روش تفسیر استنطاقی موضوعی به دوگونه درون‌متنی و برون متنی و با رویکرد «مطالعات میان‌رشته‌ای» انجام شده است و مهم‌ترین یافته‌های پژوهش پیش‌رو به قرار ذیل است: عدالت در قرآن به معنای مساوات، بر پایه استحقاق، شایستگی، عمل مطابق با واقع، رعایت انصاف در صلح و آشتی دادن در چارچوب قوانین الهی، دوری از افراط و تفریط، قرار گرفتن هر چیز در جایگاه مناسب، رعایت مصالح و مفاسد واقعی و رعایت قانون، است. در نظام حقوقی قرآن، ساختار هستی، بر محور عدل استوار شده است. عدالت قرآن، همدوش توحید، رکن معاد، هدف تشریع نبوّت، فلسفه امامت، معیار کمال فرد، و مقیاس سلامت اجتماع است و گستره آن تمام ارتباطات‌ و افعال انسان‌ را با دنیای پیرامون مانند ارتباط انسان با خداوند، ارتباط انسان با طبیعت، ارتباط انسان با هم‌نوع را در زندگی خصوصی(خانواده) و نظام بین‌الملل را به صورت مطلق پوشش می‌دهد. عدالت در نظام حقوق بشری، هدف عالی و نهایی حقوق است؛ اما در نظام حقوقی قرآن، هدف میانه‌ای است که در بستر هدف عالی، یعنی کمال انسان و قرب او به حضرت حق، مفهوم و مصداق واقعی می‌یابد. در نظام حقوقی قرآن، حق‌ها منبعث از حق خدا و عدالت نیز مبتنی بر حقوق واقعی و نیز تأمین کننده حقوقی است که ریشه در حقّانیت، خالقیت و مالکیت خداوند دارد. که با اجرای عدالت هم حقّ صاحبان حق مراعات و هم با زیستن به شیوه عدالت، حقیقت ملکوتی و الهی هستی، نمایان می‌شود. الهی بودن، جامع، کامل و چند بُعدی، هماهنگی با طبیعت و فطرت سالم، دوری از خطا و انحراف‌های فردی، توجه به جنبه‌های مختلف انسان، انسجام، ضمانت اجرایی ایمانی، آسان‌گرایی، ثبات و جاودانگی و اصالت و استقلال، از امتیازات نظام حقوقی قرآن است. عدالت در نظام حقوقی قرآن یک امر واقعی و حقیقی که بر سرتاسر تکوین و تشریع حاکم است. دارای اصالت ذاتی بوده و با منشأ الهی- وحیانی دست انسان را مطابق مبانی دینی، برای دستیابی به سعادت می‌گیرد، امّا در نظام‌های حقوق بشری «عدالت» میان مقوله‌ها و آموزه‌های انسانی با تحوّل مفهومی، دچار دگرگونی گشته و به تبع ارزش رایج روزگار، به استخدام گرفته می شود تا حرص قدرت، یا منفعت انسانی را برآورده کند و یا یک فضیلت بی‌منشأ و پشتوانه، در خدمت انسان قرار گیرد و یا تابع قرار دادهای انسانی بوده و یک مقوله حاشیه‌ای، ابزرای و قرار دادی باشد. کارکردهای عدالت، بر اساس آموزه‌های قرآنی عبارتند از: استواری جامعه؛ اصلاح و حیات جامعه؛ الفت اجتماعی؛ رعایت حقوق عمومی؛ آرامش دل‌ها و امنیت روانی؛ اتحاد و هم‌گرایی؛ گواهی به حق؛ عامل بی‌نیازی بشر و عامل پایداری و استقامت است. ایمان به توحید، پیروی از قانون الهی، همکاری و تعاون اجتماعی، ارتقای عدالت فرهنگی، شایسته‌سالاری، نظارت اجتماعی، معاد باوری، مبارزه با ستم و مفسدان اقتصادی، برابری شهروندان و عدم تبعیض، از راه‌کارهای تأمین عدالت در نظام حقوقی قرآنی است. عدالت در نسبت با مفاهیم چون آزادی، امنیت، اعتدال، قسط، توازن و برابری، برترین فضلیت است و در مقام تزاحم مقدم بر آن‌هاست؛ چرا که عدالت به عنوان صفت نفسانی، تعدیل کننده سایر قواست؛ اگر عدالت نباشد هیچ فضیلتی باقی نمی‌ماند و در نظام اجتماعی نیز اگر عدالت رعایت نشود، سایر فضلیت‌ها نیز حفظ نمی‌شود. ضامن اجرای عدالت، در آموزه‌‌های قرآنی، ایمان مردم است به این که اعمال و گفتار انسان در دید خدای سبحان است. و این مهم، توده‌های مردم را به رعایت و اجرای عدالت وادار و از تعدّی به احکام الهی بازمی‌دارد. در حالی که قانون مدّون بشری عصر حاضر چنین ضمانت و کارایی نداشته و پاسخگو نیست.

یکی از مباحث مهم، دقیق و نسبتاً پیچیدة حقوقی، مبحث «تعارض قوانین در زمان» است که در دو عرصة روابط حقوقی ملی و بین المللی رخ می دهد. گرچه ممکن است چنین تصور شود که پرداختن به این بحث از دستاوردهای اندیشة حقوقی چند قرن اخیر است، اما واقعیت آن است که این بحث در فقه اسلامی و نخستین و مهم ترین منبع آن، یعنی قرآن کریم ریشه دارد؛ هرچند با این عنوان خاص از آن یاد نشده باشد.هدف این مقاله، ارائة یک بحث جامع حقوقی و فقهی دربارة «تعارض قوانین در زمان» نیست، بلکه صرفاً از دریچة چند آیة قرآنی که تقریباً به طور مستقیم به این بحث مربوط می شوند و براساس و در حد اندیشه های مرحوم آیت الله علامه سیدمحمدحسین طباطبایی در تفسیر شریف «المیزان» به طرح بحث می پردازد تا نشان دهد با اینکه این تفسیر، یک تفسیر حقوقی و فقهی نیست، حتی بیش از بسیاری از تفاسیر صرفاً فقهی و آیات الاحکامی به مسئله و فروع آن پرداخته است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.