جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چيستي معيار ارزش اخلاقي در اسلام و تأثيرپذيري آن از معرفت حصولي و حضوري به خداوند متعال، مسئله‌اي است که اين تحقيق در‌صدد بررسي آن است. اين مقاله، به روش توصيفي- تحليلي و با بررسي، تنظيم و جمع‌بندي آيات قرآن و روايات و نيز استفاده از آثار علامه مصباح يزدي(ره) و مراجعه به نظرات برخي محققان، به بررسي رابطة معرفت به خدا با معيار ارزش اخلاقي پرداخته است. نتايج تحقيق حاکي از اين است که معيار ارزش اخلاقي در اسلام، قرب الهي است و قرب الهي به معني شهود قلبي خداوند متعال و درک رابطة خود با خداست. معرفت حضوري شهودي به خدا، با معيار ارزش اخلاقي که قرب الهي است، ارتباط مستقيم داشته و ساير معرفت‌ها به خدا، به اندازة تأثيرشان در درک شهودي، در معيار ارزش اخلاقي ايفاي نقش مي‌کنند.

مقابله با هواي نفس، از وظايف ضروري هر فرد براي رشد اخلاقي است. راه‌کارهاي گرايشي و کنشي براي مهار هواي نفس مؤثر است. اما اينکه راه‌هاي بينشي چه تأثيري در مقابله با تمايلات نفساني داشته و چه مصاديقي دارد، سؤالي است که اين مقاله در‌صدد پاسخ به آن است. بنابراين، تبيين راه‌هاي بينشي مقابله با هواي نفس از ديدگاه علامه مصباح يزدي(ره)، هدف اين مقاله است كه به روش توصيفي ـ تحليلي و با گردآوري، تنظيم و تحليل آثار اخلاقي علامه مصباح يزدي(ره)، به نگارش درآمده است. نتايج تحقيق حاکي از اين است که اولين گام در مقابله با هواي نفس، غفلت‌زدايي است که با کمک راه‌هاي بينشي حاصل مي‌گردد. منظور از راه‌هاي بينشي، صرفاً افزودن بينش‌هاي جديد نيست، بلکه تأکيد عمده بر يادآوري و مرور بينش‌هاي صحيح در ذهن مي‌باشد، به‌گونه‌اي‌که حضوري تأثيرگذار داشته باشند. بينش‌افزايي و يادآوري بينش‌ها، عمدتاً از راه تفکر و ذکر حاصل مي‌شوند.

يکي از ضروريات دين اسلام، اعتقاد به انبيا و اهل‌بيت‌‌(ع) است. در قرآن و روايات، ويژگي‌هاي مختلفي براي آنها بيان شده است. يکي از اين ويژگي‌ها، که بسيار مورد تأکيد آيات و روايات اسلامي است، مسئلة علم اين ذوات مقدسه است. با توجه به اينکه رفتار و اعمال انسان متناسب با نوع شناخت و جهان‌بيني اوست؛ اعتقاد داشتن به اين ويژگي، تأثير مهمي در تخلق به اخلاق اسلامي خواهد داشت. اين مقاله در‌صدد بررسي آثار اعتقاد به‌ويژگي علم انبيا و اهل‌بيت‌(ع)، در تخلق به اخلاق اسلامي است. اين موضوع، با روش توصيفي و تحليلي و ناظر به ديدگاه استاد مصباح يزدي(ره) مورد پژوهش قرار مي‌گيرد. يافته‌هاي پژوهشي اين نوشته در سه جهت قابل بيان است: اول اينکه، اعتقاد به چنين ويژگي، موجب مي‌شود با شناخت فضائل و رذائل اخلاقي از منبع موثق، زمينة تخلق به اخلاق اسلامي فراهم شود. دوم اينکه در ساية اين علم مي‌توان مسائل بنيادي اخلاق، مانند معيار ارزشمندي رفتارهاي اخلاقي را تبيين کرد. سوم اينکه اعتقاد به آگاهي آنها و نظارت بر اعمال انسان، موجب حياء و ترک گناه مي‌شود.

سنّت آزمايش، يکي از سنّت‌هاي الهي است که خداوند متعال با فراهم آوردن زمينه‌هاي آن، بندگان خود را به سمت رشد و تکامل معنوي هدايت مي‌کند. در تربيت اخلاقي، به‌عنوان يکي از ابعاد تربيتي انسان، تلاش مي‌شود زمينه‌هاي گرايش به فضايل و روي آوردن به اخلاق حسنه، براي رسيدن به سعادت و کمال جاودانه فراهم آيد. به همين منظور، اين پژوهش با روش تحليل و بررسي اسنادي و كتابخانه‌اي، به تبيين آثار تربيتي – اخلاقي سنت آزمايش و نقش آن در تربيت معنوي و اخلاقي انسان، از ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي(ره) پرداخته است. يافته‌ها حاكي از اين است که از نگاه آيت‌الله مصباح(ره)، سنت آزمايش که خود يکي از اهداف آفرينش محسوب مي‌شود، در شکوفايي استعدادهاي دروني انسان، تطهير گناهان، تنبّه و بيداري، توبه و بازگشت به خداوند، رشد و تکامل معنوي و قرب الهي وي تأثير به‌سزايي دارد.

انسان تربيت‌يافتة اخلاقي، فردي است که ضمن كنترل بر عواطف خود، آنها را در مسير رضايت الهي ايجاد و ابراز مي‌کند. ازاين‌رو، بايد عواطف پسنديده، به‌وسيلة روش‌هايي در جان متربي، ايجاد و در ادامه، تثبيت و تقويت شود و در صورت وجود عواطف ناپسند در انسان، اصلاح و به نوعي نابود شود. اگر مربي در مسير برطرف کردن خصلت‌هاي ناپسند اخلاقي در بُعد عاطفي موفق باشد، ولي نتواند عواطف پسنديدة اخلاقي را جايگزين آنها كند متربي دچار خلأ روحي مي‌شود و از کمال و سعادت اخلاقي باز مي‌ماند. ازاين‌رو، مي‌توان به اهميت روش‌هاي ايجادي تربيت اخلاقي در بعد عاطفي پي برد. هدف اين مقاله، استخراج روش‌هاي ايجادي تربيت اخلاقي در بعد عاطفي، با تکيه بر آثار آيت‌الله مصباح‌يزدي مي‌باشد. روش تحقيق، توصيفي- تحليلي اسنادي و با مراجعه به يادداشت‌ها، تأليف‌ها و سخنراني‎هاي استاد صورت گرفته است. اين تحقيق نشان مي‌دهد که براي ايجاد عواطف ممدوح در تربيت اخلاقي، مي‌توان از روش‌هاي تقويت دل، آگاهي‌بخشي، ارائة الگوي عاطفي پسنديده، ترغيب، محبت و مهرورزي، معاشرت نيکو، تلقين، تکرار و ذکر بهره گرفت.

سعادت به‌عنوان هدف نهایی افعال انسانی، از دیدگاه آيت‌الله مصباح، به‌معنای قرب به خداست. از طرفی، رسالت علوم انسانی، شناسایی حقیقت یک رفتار و توصیه برای دستیابی به رفتار مطلوب است؛ در نتیجه، هر چیزی‌ را که به‌عنوان سعادت حقیقی انسان در نظر بگیریم، تعیین‌کنندۀ جهت‌گیری ما در علوم انسانی و ارکان آن است. هدف، بررسی انواع تأثیرات سعادت بر ارکان علوم انسانی است. در مورد جمع‌آوری داده‌ها، از روش اسنادی و در مورد تحلیل داده‌ها از روش توصیفی و تحلیلی استفاده ‌شده است. در بُعد موضوع، پذیرش سعادت موجب نگرش به ابعاد الهی انسان و افعال او، ازجمله نیت و باطن اعمال انسان است؛ و در بُعد مسئله، موجب انتخاب مسائل در ‌راستای هدف نهایی و در حل مسائل علوم انسانی توصیفی، موجب تغییر توصیف ما از انسان و افعالش و مسائل مطرح در آن علوم، و در علوم انسانی دستوری، موجب جهت‌دهی باید و نبایدها به ‌سوی کمال نهایی است؛ در بُعد هدف، موجب نگاه ابزاری به هدف‌های خرد در علوم انسانی، نسبت به هدف نهایی می‌شود و در بُعد روش، موجب عدم انحصار در روش‌های تجربی از قبیل کمّی و توجه به روش‌های دیگر، همچون روش‌های نقلی و شهودی است.

اين پژوهش با هدف بررسي عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان بر انسان، با تأکيد بر ديدگاه علامه مصباح يزدي(قدس‌سره) انجام شده است. از‌آنجاکه قرآن کريم کمال نهايي انسان را قرب الهي مي‌داند، راه رسيدن به کمال نهايي و سعادت، اطاعت و عبادت خداست. اما اين سعادت به دلائلي دچار انحراف مي‌گردد، به گونه‌اي که انسان دچار سقوط اخلاقي مي‌شود. يکي از عوامل انحراف از اين مسير، شيطان است. هدف از اين پژوهش، آشنايي هر چه بيشتر خواننده با عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان مي‌باشد تا انسان با آشنايي آن در مسير تربيت اخلاقي، دچار انحراف و سقوط اخلاقي نگردد. اين پژوهش بر آن است تا با روش توصيفي ـ تبييني و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي، به عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان بر انسان و سقوط اخلاقي انسان بپردازد. يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که غفلت‌زدگي، هواي نفس، دنياي مذموم، حذف عنصر تزکيه و تربيت، همنشيني با اهل لهو، اختلال در قواي ادراکي، وهم و خيال، ترک اعمال صالح و التذاذ از حرام، آرزوهاي طولاني، غضب، تنهايي، بيکاري، عُجب و لذت بردن از مدح و ثناي ديگران از عوامل زمينه‌ساز تسلط شيطان است.

بحث ضرورت مربي اخلاق، يكي از زمينه‌هاي پرچالش در تربيت اخلاقي است. علامه مصباح يزدي(ره)، يکي از انديشمنداني است که در اين زمينه ديدگاه جامعي دارد. اما به‌دليل پراکندگي اين ديدگاه در آثارشان، نظر ايشان در اين مسئله به‌روشني تبيين نشده است. اين مقاله، به روش كتابخانه‌اي براي پاسخ به دو سؤال زير سامان يافته است: آيا از نظر علامه مصباح يزدي(ره)، مربي اخلاق ضرورت دارد؟ آيا فرد بدون مربي توان برنامه‌ريزي در اين زمينه را دارد؟ ضرورت مربي، از چه مرحله‌اي از تربيت اخلاقي فعليت مي‌يابد؟ نتايج تحقيق، حاکي از اين است که علامه مصباح(ره) با توجه به فساد روز‌افزون و تقاضاي جامعه از روحانيت در درمان بيماري‌هاي اخلاقي و رشد معنوي، مربي اخلاق ضرورت مي‌يابد. در پاسخ به سؤال دوم، فرد بدون مربي بايد تلاش فراواني کند و با تسلط به منابع ديني در زمينه تربيت اخلاقي و معنوي برنامه‌ريزي کند.

ارائة تعریفی دقیق از تمدن، کلید ورود به مباحث تمدنی است. مقاله تلاش می‌کند با روش تحليلي ـ اسنادي، بر پایة تعریف مفهوم تمدن از دیدگاه علامه مصباح، تحلیل دقیقی از تمدن و مؤلفه‌های این مفهوم ارائه کند و لایه‌های درهم‌تنیده و پنهان این تعریف، نمایان شود. در تجزیه و تحلیل تعریف، و تفکیک مفاهیم و نیز سرفصل‌ها ما با چهار سرفصل اصلی در تعریف علامه مصباح مواجه هستيم: ویژگی‌های کلی تمدن؛ زیربنا و بنیان تمدن؛ ساخت تمدن؛ و فرایند تمدن‌سازی براساس هرم نیازمندی‌های کلان بشری. سعی شده است با این کار، مفاهیم تعریف در دسته‌بندی‌هایی توزیع شود تا از بی‌شکلی و پراکندگی معنایی مفاهیم و واژه‌های تعریف جلوگیری شود. در این تعریف، تمدن مفهومی است که از ویژگی‌های کلان زندگی انسان‌هایی حکایت می‌کند؛ چتری که بر همة فعالیت‌های اجتماعی سایه می‌افکند؛ از انسان‌هایی سخن می‌گوید که نوعی وحدت ارگانیک و اندامواره برای خود قائل‌اند و زندگی آنها از نوعی ثبات برخوردار است؛ کسانی که با تقسیم کار اجتماعی و با استفاده از همة نعمت‌های مادی و غیرمادی در شکل طبیعی و مصنوعی، تلاش‌های برنامه‌داری برای رفع‌نیازها، دفع‌خطرها، ارتقای بهره‌ها و رسیدن به آرمان‌ها انجام می‌دهند.

یکی از مهم‌ترین مباحث در حکومت اسلامی، مسئلة نقش مردم در حکومت است. با توجه به اینکه مبنایی‌ترین اعتقاد در اسلام، باور به توحید است، در این پژوهش با شیوة توصیفی ـ تحلیلی، پس از بیان توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی، نقش مردم در مشروعیت سیاسی تبیین و در ادامه به بررسی تطبیقی مشارکت سیاسی و نسبت آن با توحید و مراتب آن از منظر این دو اندیشمند اسلامی پرداخته شده است. در نتیجة این پژوهش، با توجه به اشتراک نظر در باور به توحید و مراتب آن، از نظر این دو اندیشمند اسلامی، مردم در مشروعیت سیاسی حکومت اسلامی هیچ نقشی نداشته و نقش آنها فقط تحقق‌بخشی به حکومت از باب تکلیف است. ایشان در باب مشارکت سیاسی، حق تعیین نظام و ساختار آن، تعیین حاکم و کارگزاران، تعیین قانون‌گذار، مجری قانون و نظارت بر قانون را از آنِ خداوند متعال می‌دانند و معتقدند که دیگران فقط با اذن الهی حق انجام چنین اموری را دارند.