جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر کشاف تالیف مفسر عالی قدر زمخشری حاوی نکات و تفسیر آیات است که در میان تفاسیر جایگاه ویژه ای دارد . در این نوشتار ما در صدد نقد و معرفی این تفسیر ارزشمند نیستیم و تنها از زاویه نگاه مفسر به اهل بیت (ع) به آن نظر می افکنیم. آیات بسیاری در قرآن کریم (حدود 85 آیه) نکاتی را درباره فضایل اهل بیت (ع) بیان داشته اند که برخی از مفسران اهل سنت به تعدادی از آنها توجه کرده اند و با توجه به بیانات رسول اکرم(ص) به تبیین و تفسیر آنها پرداخته اند. مولف بزرگوار تفسیر کشاف تنها در 12 مورد به صراحت درباره فضایل اهل بیت (ع) سخن گفته است و یا سبب نزول آیات را اهل بیت دانسته است.

در این مقاله کوشش شده است که انگیزه و علت استمداد مفسران بلندپایه به شعر عربی در فهم الفاظ غریب قرآنی روشن شود و شیوه ای را که برای نخستین بار حبرالامه و فقیه اهل البیت ابن عباس در استناد به شعر جاهلی ابداع کرده است با آوردن مثالهای گوناگون واضح گردد و روش هر یک از مفسران بزرگ اسلامی از قبیل زمخشری و طبرسی و ابوالفتوح رازی و نظایر آنها در اعتماد به شعر جاهلی در فهم الفاظ غریب قرآنی شرح داده شده است. از طرف دیگر در این گفتار با ذکر مثالها و شاهدهای متعدد از تفاسیر گوناگون چگونگی استفاده از شعر دوره جاهلی در شرح و توضیح لغات قرآنی روشن شده است و خلاصه اهمیت نقش شعر با تکیه بر اسلوب ابن عباس مبتکر این روش تبیین گردیده است.

جارالله زمخشری (467-538ه )وفخرالدین رازی (544-606ه) دو مفسر موثر در تاریخ تفسیراند که از دو نظام کلامی و اعتقادی متفاوت متاثرند. این دو نظام به ویژه در تحلیل صفات باری تعالی تفاوتهای مبنائی دارند. بررسی تطبیقی تفسیر کشاف زمخشری و تفسیر کبیر رازی پرتوی در بررسی میزان تاثیر مبانی کلامی آن ها در فهم شان از آیات و نیز میزان وفاداری آن دو به سنت کلامی اعتزالی و اشعری است. مراد از مطالعه تطبیقی ، توصیف و تبیین مواضع خلاف و وفاق اندیشه های تفسیری این دو مفسر است. خداشناسی دامنه ی تحقیق حاضر است که زمخشری بدلیل عقیده به اختیار و عدم رویت خداوند، آیاتی که عقیده وی را اثبات میکنند محکم دانسته و آیات دیگر که به ظاهر در تنافی با این آیات اند تاویل می کند اما رازی به دلیل عقیده به جبر و رویت خداوند، آیات موهم جبر و رویت خداوند را محکم دانسته و آیات دیگر را تاویل می کند. و دو مفسر علیرغم تعلق به دو نظام کلامی مختلف به علت مبنای عقل گرائی که در تفسیر آیات برگزیده اند در بیشتر مواضع تفسیر در رابطه با ذات و صفات و افعال خداوند مثل اثبات وجود خدای تعالی، تاویل صفات خبریه و... اتفاق نظردارند. مواضع مختلفی که فخر رازی در تفسیرخویش از کشاف زمخشری متاثر است مورد استقصاء قرار گرفته است.