جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله رابطه متقابل عوامل اجتماعی و انواع معرفت که «تعیّن اجتماعی معرفت» نامیده می‏شود، عینیت خارجی یافتن معرفت از حیث اجتماعی یا تاثّر و تشخّصی است که معرفت‌های مختلف انسان از عوامل اجتماعی می‌پذیرد. این پژوهش بنیادین، با استفاده از روش اکتشافی و رویکرد توصیفی- تحلیلی، در پی پاسخ به این سوال است که بر اساس دیدگاه ماکس شلر و علامه طباطبایی، تعیّن اجتماعی معرفت چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد مؤلفه‌های این رابطه متقابل شامل عمق، درجه، سطح، عامل مسلّط و موضوع است. طباطبایی بر این باور است که غیر از معارف بدیهی، حضوری، کلی نظری و برخی از معرفت‌های کلی عملی، بقیه معارف، تحت تأثیر عوامل زیستی، محیطی، غیبی و اجتماعی و فرهنگی قرار دارند که این تأثیر، اقتضایی است و به مرحله علیّت حتمی نمی‌رسد. محور اصلی این تحول‌های معرفتی را اعتباریّات به‌ویژه اعتباریّات پس از اجتماع می‌داند که کاملاً از تعیّن اجتماعی برخوردارند. یعنی کلّ اعتباریات متأثر از جامعه‌اند، هرچند اعتباریات بعد از اجتماع با شدت بیشتری تحت این تأثیر قرار دارند. ماکس شلر شکل و محتوای معرفت را مطرح کرده که محتوا را از تعیّن اجتماعی مصون می‌داند و فقط شکل معرفت را دارای تعیّن اجتماعی می‌داند. البته طباطبایی و شلر هر دو معتقدند که هیچ نوع علیّتی بین جامعه و معرفت وجود ندارد و تأثیر جامعه فقط در حد اقتضاء است. طباطبایی فقط در اعتباریات پس از اجتماع و شلر در شکل معرفت به این اقتضا قائل است. به عقیده شلر، عوامل معنوی و واقعی به طور مشترک، باعث تعیّن معرفت می‌شوند. البته فقط شکل معرفت‌های سه گانه دین، فلسفه و علم هستند که آماج تعیّن قرار می‌گیرند. بنابراین عصاره نظریه طباطبایی به بحث اعتباریات و نظریه شلر به شکل و محتوای معرفت برمی‌گردد.

ماکس شلر در سال 1874 در شهر مونیخ به دنیا آمد. خانوادۀ او یهودی بودند، ولی ماکس هنگامی که به سن بلوغ رسید، از دین یهود خارج شد و به مذهب کاتولیک پیوست. وی هنگام تحصیل فلسفه در دانشگاه، با آرای پیروان جدید کانت آشنا شد و تحت تاثیر آن‌ها قرار گرفت و در رسالۀ دکتری و استادی خود را بر مبنای اندیشۀ نوکانتی تالیف کرد و بدین‌ترتیب قبل از آشنایی با هوسرل پایه‌ای محکم برای کارهای فلسفی آتی‌اش فراهم آورد. اما پس از مطالعۀ کتاب "بررسی‌های منطقی" به قلم هوسرل افکار خود را به مرور تغییر داد. شلر شیوۀ پدیده‌شناسی را در زمینه‌های گوناگون علمی و فلسفی به کار برد و به همین دلیل متفکران پدیده‌شناسی برای او رتبۀ بالاتری نسبت به مبتکر پدیده‌شناسی، ادموند هوسرل، قایل شدند. مهم‌ترین اثر فلسفی شلر "بنیاد اخلاقی صوری" در مقابل اخلاق مضمونی کانت است. او آرای خود را در این زمینه در کتابی به نام "صورتگرایی در اخلاق مضمونی" منتشر ساخت و در این اثر نشان داد که ارزش‌های اخلاقی دارای مضمونی هستند که خصلت پیشینی داشته و بدیهی می‌باشند. انسان هنگامی یک مضمون اخلاقی را درمی‌یابد که احساسش را در راستای آن تنظیم کند؛ زیرا احساس اخلاقی جهت‌مند است و هر احساس اخلاقی در مسیر یک ارزش اخلاقی قرار می‌گیرد. ماکس شعر جهت‌مندی احساس را در باب ارزش‌های اخلاقی در نظر گرفت و به کشف آن‌ها پرداخت و به پژوهش منطق دل، که پاسکال در مقابل منطق عقل قرار داده بود، مشغول شد و دریافت که ارزش‌های اخلاقی دارای سلسله مراتب‌‌اند. پایین‌ترین سطح نظام اخلاقی را ارزش‌های احساسی مطبوع و نامطبوع تشکیل می‌دهند، ارزش‌های کریم و دینی، سطح بالاتری را می‌سازند، بر فراز آن سطح ارزش‌های حق و ناحق، زشت و زیبا، درست و نادرست قرار دارد و بالاترین سطح را ارزش‌های مقدس و نامقدس تشکیل می‌دهند.

ماکس شلر در مقام بنیان­‌گذار جامعه‌­شناسی معرفت، ضمن بررسی نسبت میان شناخت‌ انسان با زمینه‌های اجتماعی در کنار امور واقعی و انضمامی، عناصر ایده‌آل و ارزش‌ها را نیز در تحلیل­ خود مورد توجه قرار داده است. در این میان یکی از اهداف مهم وی در تلفیق مباحث جامعه­‌شناختی با مضامین فلسفی، نیل به شناختی جامع، از انسان بوده است. شلر به­ رغم اذعان به تأثیر عوامل اجتماعی، اصلِ اندیشه را مقوله­ مستقلی می­‌داند که نمی­‌توان تمامی آن را به عوامل بیرونی فروکاست؛ همین نکته وجه امتیاز مهم شلر به شمار می­‌آید، چرا که وی برخلاف بسیاری از دیدگاه­های متأخر، تکوین معرفت را تنها به تأثیر شرایط تاریخی و اجتماعی منوط نکرده و در کنار آن، ویژگی­های انسانی را نیز مورد توجه قرار می­‌دهد. از نظر وی در نگاهی جامع به انسان، افزون بر عقل، باید وجوه عاطفی، احساسی و نیز ارزشی او را نیز مورد توجه قرار داد. در این نوشتار با تحلیل رویکرد پدیدارشناسانه شلر از جمله در قلمرو اخلاق، تلاش می‌­گردد نشان داده شود که چگونه شلر با تلفیق حوزه­‌های مختلف، از دوگانه­‌سازی­‌های معمول فراتر رفته و جامعه­شناسی معرفت را بسط داده است. یافته­‌های حاصل از این روند حاکی از آن است که کلیّت پروژه­ی فکری شلر، تلاش برای تلفیق و همراهی حوزه­ه‌ایی از معرفت بشری است که در بدو امر متعارض به نظر می‌­رسند و قابل جمع به شمار نمی­‌آیند؛ اما شلر با نگاهی جامع و فراگیر به انسان و جامعه، بدان­‌ها توجه نموده و بر آن است که از فروکاستن آنها به بخشی خاص اجتناب ورزد.

ترجمه ماشینی : الهیات، فلسفه و علم: آیا نقطه ملاقاتی وجود دارد؟ آیا این اشکال دانش در عصر فراصنعتی، عصر کامپیوتر، گرد هم می آیند؟ آیا یکپارچگی انتقادی دانش امکان پذیر است؟ انسان وقتی به خودشناسی دست می یابد این سؤالات را مطرح می کند. او وقتی متوجه می شود که حامل بسیاری از اشکال مختلف دانش است، این یا سوالات مشابه را مطرح می کند. انسان از قدیم الایام در تلاش بوده تا دانش خود را در مورد کیهان، انسان، خدا و جامعه یکی کند. جی جی به معنای توانایی های ذهنی و انتقادی خود، انسان در تلاش بوده است تا مسائل کلی، خاص و وجودی را حل کند و فن های know 1 edge را یکی کند. این تلاش از سوی انسان، یکی شدن اشکال معرفت، نقطه شروع پژوهش حاضر است. این پژوهش سعی دارد دو شکل معرفت را یکی کند: شکل و محتوای معرفت کلامی و فلسفی. این ارجاع به کار دو شخصیت، سنت ماکسیموس اعتراف کننده و ماکس شلر است، که تلاش می کند به این سوال پاسخ دهد که "انسان چیست؟". به‌ویژه، این پژوهش تلاش می‌کند از طریق یکپارچه‌سازی انتقادی اشکال معرفت، از این موضوع حمایت کند که انسان، هر فرد و همچنین همه افراد، شخصیت و عشق است. هدف آن کمک به حفظ انسان به عنوان یک شخصیت خاص و منحصر به فرد بی نظیر است که اصالت ماهیت انسان را با بیان هیجان انگیز موجود توسعه می دهد. به طور مشخص تر، معتقد است که انسان، شخص انسانی، با ارتباط با افراد انسانی، با خدای شخصی و با کیهان بر اساس عشق به تحقق واقعی و منطقی خود می رسد.

پدیدارشناسی اخلاق نزد پایه‌گذاران این مکتب فلسفی روشی بود که بوسیله آن ساختار ارزش‌های اخلاقی در فلسفه کانت را نقد کنند. همچنین تعریف جدیدی از ارزش‌های اخلاقی ارائه ‌دهند که برمبنای حقیقت وجودی انسان بنا شده باشد. فرانسیس برنتانو و ماکس شلر به عنوان بنیان‌گذاران پدیدارشناسی اخلاق تلاش کردند با تکیه بر روش پدیدارشناسی در مقابل مفاهیم شکل گرفته در عقل عملی محض، ساختارهای ارزش‌های اخلاقی را بازتعریف کنند. این دو متفکر در پدیدارشناسی اخلاق خود می‌خواهند احساسات و عواطف را به‌عنوان اصل بنیادین کنش انسان به ساختار ارزش‌های اخلاقی بازگردانند و آن را محور فلسفه خود قرار دهند. اما نگاه برنتانو و شلر به ماهیت ارزش-های اخلاقی دارای تفاوت‌های بنیادین است. در واقع هر دو متفکر از روش پدیدار‌شناسی در فهم ماهیت ارزش‌های اخلاقی استفاده می‌کنند اما برنتانو تمایل به یک فهم روانشناختی از ذات انسان به کمک مبانی معرفت‌‌شناسی دارد و در نقطه مقابل شلر در جستجو این امر است که با نگاه هستی‌شناختی به ارزش‌های اخلاقی، نسبت آن را با امر الوهی آشکار کند.

ترجمه ماشینی: ارزش در مدرنیته یک پارادایم تاریخی در اخلاق را بررسی می کند که تاکنون به عنوان آن شناخته نشده است: مدرنیسم اگزیستانسیال. پیتر پولنر ادعاهای اصلی این پارادایم را از طریق بررسی تفصیلی اندیشه چهار تن از شارحان اصلی آن مورد بحث قرار می دهد: فردریش نیچه، ماکس شلر، ژان پل سارتر و رابرت موزیل. در مورد نیچه و سارتر، پولنر تفاسیر بدیعی ارائه می دهد و خطوط فکری را در آثارشان بازسازی می کند که معمولاً نادیده گرفته شده اند. او همچنین ارزیابی جدیدی از نسخه پدیدارشناختی ظریف شلر از شهودگرایی ارزش عاطفی ارائه می‌کند، که تأثیری حیاتی بر اگزیستانسیالیسم سارتر دارد، اما تا کنون عملاً از هیچ استقبالی در زمینه آنگلوفون برخوردار نشده است. رمان فلسفی موزیل، مردی بدون کیفیت، به عنوان کمک به نسخه ای بسیار بدیع از کمال گرایی اخلاقی به پارادایم مدرنیستی اگزیستانسیال تفسیر می شود. در حالی که تفکر موزیل در مورد عواطف و حالات در سال های اخیر شروع به شناسایی فلسفی کرده است، اهمیت هسته فلسفی کار اصلی او تاکنون به طور کامل درک نشده است. به تعبیر پولنر، آنچه در مدرنیست‌های اگزیستانسیال می‌یابیم، رویکردی در فلسفه اخلاق است که ترکیبی از شکل واجد شرایط شهودگرایی ارزشی عاطفی و نوعی کمال‌گرایی اخلاقی است. این کتاب نسخه‌ای از این رویکرد را بازسازی کرده و از آن دفاع می‌کند که عناصر برگرفته از هر یک از این متفکران را در خود ادغام می‌کند و با تفصیل اولیه ایده‌هایی که فقط در برخی از آنها به طور ضمنی وجود دارد، تکمیل می‌شود.