جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی و نقد خوانش دلوز از بازگشت ابدی نیچه می‎پردازد. بازگشت ابدی به مثابه امری مبهم در فلسفه‌ نیچه مطرح شده است؛ بنابراین تفسیرهای فراوانی از آن صورت‌گرفته است که یکی از این تفاسیر، تفسیر دلوز است. این نوشتار با رویکردی توصیفی- تحلیلی - انتقادی به این تفسیر می‌پردازد. دلوز برای تکمیل مسأله زمانمندی در برگسون که نقش آینده را مبهم و کمرنگ می‌داند، سراغ نیچه و بازگشت ابدی وی می‌رود تا بلکه ضلع سوم مثلث گذشته، حال و آینده را به درستی رسم کند تا بستر لازم و مناسب برای "بیان" (اکسپرشن) اسپینوزایی فراهم گردد. به‌نظر دلوز بازگشت ابدی، بازگشت آن چیزی‌ است که می‌شود؛ یا عین شدن است؛ نه بودن و وجود داشتن؛ یعنی چیزی که در شدن تأیید می‌شود. درواقع بازگشت ابدی، به‌هیچ‌وجه یک تفکر هویتی نیست، بلکه تفکری ترکیبی و کاملاً متفاوت است؛ لذا چنین بازگشتی بازگشت "همان" نیست که به‌طور ابدی برمی‌گردد؛ به معنای تکرار تاریخ و توالی‌هایی از بودن نیز نیست؛ بلکه بازگشت خود است، خودی که به یک تنوع تعلق دارد، تنوعی که تفاوت دارد؛ به‌عبارت‌دیگر بازگشت ابدی، تکرار تفاوت است. و آن‌چه ما همیشه با آن مواجهیم بازهم تفاوت است. این تفاوت، روح نیچه‌ای دلوز است. البته دلوز بیشتر درپی بیان دیدگاه خود از زبان نیچه است؛ یعنی گاهی به دنبال توجیه نظر خویش است نه توضیح دیدگاه نیچه.

«چشم‌اندازگرایی» در فلسفه نیچه، به‌عنوان رویکردی ضدبنیادگرایانه، «حقیقت» را نه به­مثابه امری مطلق، بلکه برساخته‌ای وابسته به تفسیرهای متنوع انسانی در نظر می‌گیرد. نیچه استدلال می‌کند که شناخت و حقیقت همواره در بستر چشم‌اندازهای متکثر شکل می‌گیرند و هیچ معیار مستقل و جهان‌شمولی برای صدق وجود ندارد. این مقاله، ابتدا به بررسی اهمیت چشم‌اندازگرایی نیچه پرداخته و آن را در تقابل با نظریه‌های سنتی صدق، همچون نظریه‌های مطابقت، انسجام و عمل‌گرایی، تحلیل می‌کند. سپس، رابطه این دیدگاه با مفهوم حقیقت در فلسفه نیچه مورد بررسی قرار می‌گیرد و پیامدهای آن برای معرفت­‌شناسی و نظریه صدق واکاوی می‌شود. در پایان، ضمن بررسی چالش‌های ناشی از این نظریه، از جمله «نسبی‌گرایی» و «پارادوکس» چشم‌اندازگرایی، تلاش می­شود نشان داده شود که نیچه چگونه با پذیرش تنوع تفاسیر، به امکان مقایسه و نقد چشم‌اندازها باور دارد. این مطالعه حاضر نشان می‌دهد که چشم‌اندازگرایی در اندیشه نیچه، نه به‌معنای انکار حقیقت، بلکه تأکیدی بر نقش سازنده تفاسیر گوناگون در تکوین دانش بشری است.

نیچه و بودیسم: مطالعه‌ای در نیست‌انگاری و قرابت‌های کنایه‌آمیز، تألیف روبرت. ج. ماریسیون با ترجمه بهروز صدیقین، به بررسی تطبیقی دیدگاه‌های نیچه، متفکر بزرگ آلمانی، و بودیزم درباره «نیست‌انگاری» و قرابت‌های کنایه‌آمیز می‌پردازد. از نکات برجسته این اثر می‌توان به ارجاعات آن به متون پالی اشاره کرد. این کتاب دو بخش و دوازده فصل دارد. در بخش نخست به داستان آشنایی نیچه با افکار بودیزم، سؤال درباره این‌که آیا بودیزم شکلی از نیست‌انگاری منفعل است و نیز فهم نیچه از بودیزم می‌پردازد. بخش دوم به دیدگاه نیچه درباره انسان، اصول و مبانی بودیزم مانند کیهان‌شناسی، مسئله خود و غیره اشاره دارد. مؤلف در جای‌جای این اثر، افکار نیچه را با بودیزم مقایسه می‌کند. از ویژگی‌های دیگر این اثر وجود، فرهنگ معانی واژه‌های کلیدی و نیز مصطلحات بنیادی آیین بودا در پایان کتاب است.

برای نشان دادن تفاوت‌های انسان با دیگر جانداران، و برای بیان تفاوت بین انسان‌ها، نشانه‌های متعددی معرفی شده و درنهایت انسان کمال‌یافته در تفکر انسانی مطرح شده است. ابرانسان مهم‌ترین نظریه‌ی نیچه و انسان کامل مولوی کمال درجه‌ی انسانی را نشان می‌دهد. با وجود اختلاف در دیدگاه‌ این دو متفکر، شباهت‌های بسیاری در معرفی ویژگی‌های انسان کمال‌یافته از سوی آنان وجود دارد. در این پژوهش، ابتدا زمینه‌های فکری مولوی و نیچه بررسی می‌شود و سپس به ویژگی‌های مشترکی که آنان برای کمال انسانی برشمرده‌اند پرداخته می‌شود. این اشتراک، با توجه به ابیات مولوی در مثنوی و آثار نیچه، به شیوه‌ی تحلیلی-تطبیقی بررسی شده است. این دو متفکر در تعریف ابرانسان مفاهیم مشترکی را ارائه کرده و موانع رسیدن به این مقام را برشمرده‌اند. اشتراک در بیانات آنان ما را به این باور نزدیک می‌کند که تنها لعابی از دین‌داری یا بی‌دینی آنان را متفاوت نشان داده است.