جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیژن عبدالکریمی یکی از اندیشمندان مسلمان ایرانی است که نقدهای بسیاری به ایدۀ علم دینی وارد کرده است. این نقدها را به دودسته می‌توان تقسیم کرد: نقدهایی که بیشتر مبتنی بر فلسفۀ قاره‌ای است، که عبدالکریمی به لحاظ فکری بیشتر به این حوزه تعلق دارد و نقدهایی که بیشتر با فلسفۀ تحلیلی تناسب دارد. در این مقاله یکی از نقدهای مرتبط به دستۀ دوم، در ارتباط با معنای ایدۀ علم دینی بررسی می‌شود. عبدالکریمی معتقد است: 1. تکثر آرا دربارۀ مفهوم علم دینی نشان می‌دهد این ایده نه بر پایۀ نظام معرفتی واضح و روشن، بلکه بر اساس ظن و گمان پدید آمده است. 2. تحلیل دقیق معانی علم و دین نشان می‌دهد که ایدۀ علم دینی مفهومی پارادوکسیکال و ناشی از خلط مراتب گوناگون آگاهی است. در این مقاله ابتدا نشان داده می‌شود که برخی از تعاریف علم دینی ارائه‌شده به‌وسیلۀ عبدالکریمی اصولاً ناظر به جریان علم دینی مورد بحث نیست. همچنین با اشاره به تعاریف سلبی علم دینی، برخی دیگر از تعاریف گردآور‌ی‌شده به‌وسیلۀ عبدالکریمی از بحث خارج می‌شود. در ادامه با بررسی سیر تاریخی پیدایش و تحول مفهوم علم دینی در عصر حاضر وجوه مختلف معنایی ایدۀ علم دینی برجسته می‌‌شود. در پایان نیز تحلیل مفهومی عبدالکریمی در ارتباط دو مفهوم علم و دین و ترکیب آن‌ها بررسی شده و ضعف استدلال وی در ارتباط با بی‌معنایی ایدۀ علم دینی نشان داده می‌شود.

سیدمحسن فاطمی با بیان اینکه نتایج مطالعات محققانی که درباره تجربه روانشناختی معنویت در آمریکا کار می‌کنند نشان می‌دهند تجربه دینی برای برخی امکان‌پذیر است، گفت: برخی از اعماق کتاب عبدالکریمی به عمق روایتی از امام علی(ع) اشاره دارد که دینی که با تفقه همراه نباشد، برای خود دیندار و همراهان او خیری را ایجاد نخواهد کرد.

انشاالله رحمتی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در همایش «پرسش از امر دینی در جهان حاضر در جهان معاصر» گفت: کسانی که به دنبال این نوع گشودگی از متون مقدس بودند و سعی می‌کردند متون مقدس را با گوش جان بشنوند در همیشه تاریخ اندک بوده‌اند و کار برایشان دشوار بوده است.

ابوالفضل مرشدی عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با اشاره به کتاب بیژن عبدالکریمی در زمینه امر دینی بیان کرد: یکی از گزاره‌هایی که وی در این کتاب مطرح کرده این است که در عصر مدرن امر دینی ممتنع است اما بر اساس شواهد موجود و نظریاتی که جامعه‌شناسان کلاسیک مطرح کرده‌اند این گزاره را نمی‌پذیرم.

سیدجواد میری در همایش «پرسش از امر دینی در جهان معاصر» گفت: هنگامی که عبدالکریمی به‌درستی در نقد عبدالکریم سروش در رابطه با «سکولار شدن مقوله وحی» ارجاع به «بینش قرآنی» می‌‌دهد، بینش قرآنی را ذیل مفاهیم عبری-یهودی از یک سو و مفاهیم کاتولیکی- یوروسنتریکی از سوی دیگر می‌‌خواند، در حالی‌ که بینش قرآنی واجد منطق‌‌هایی است که در روایت عبدالکریمی از منظر مبنایی با آن فاصله زیادی دارند.

رسولی‌پور ضمن تصریح به اینکه کتاب «پرسش از امکان امر دینی در جهان معاصر» روایت‌گر دردهای یک فیلسوف قاره‌ای است، بر این نکته تأکید کرد که عبدالکریمی با «تئو» مشکل ندارد، بلکه با «لوژی» و محصور کردن امر معنوی در عقال عقل و منطق مخالف است.

سکولاریسم و نیهیلیسم به پایان خط خود رسیده اند؛ یعنی در این زمان نه تنها امر دینی غیرممکن نیست، بلکه بر عکس امر غیردینی و سکولار غیرممکن شده است.