جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب “بوطیقای نو و خوانش فمینیستی در آثاری از: غزاله علیزاده، شهرنوش پارسی پور، منیرو روانی پور، زویا پیرزاد، میترا داور و گلی ترقی” کوششی تازه برای “خوانش متن ادبی” است. نکته ی برجسته و تازه در این خوانش، تحلیل و تأویل متن بر پایه ی “بوطیقای نو” یا “رویکردهای نقد ادبی معاصر” است که بر مبنای تازه ترین منابع نقد ادبی به زبان انگلیسی مورد تحلیل و خوانش قرار گرفته است؛ مثلاً رمان “خانه ی ادریسی ها” ی “غزاله علیزاده” با پنج رویکرد در نقد ادبی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. هریک از چهار داستان کوتاه “میترا داور” بر پایه ی یکی از رویکردهای بوطیقای نو مورد خوانش قرار گرفته است. حُسن این گونه خوانش در این است که تحلیل و خوانش متن، جنبه ی علمی پیدا می کند، زیرا بر اساس آخرین نظریه های ادبی معاصر مورد بررسی قرار می گیرد. چنین خوانشی، منتقد ادبی را از هر گونه داوری بر پایه ی ذوق، کلّی گویی، سطحی نگری، برخورد شخصی و “شائبه ی اغراض” و نقدهای ژورنالیستی دور می کند. آثاری را که بی جهت عزیز و ارزشمند شده اند، با معیار “بوطیقای نو” مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد و آثاری که بی جهت مورد بی اعتنایی و توطئه ی سکوت مواجه شده اند، مورد داوری و ارزیابی واقعی قرار می گیرند. این گونه برخورد با متن، به خواننده کمک می کند تا با تازه ترین مفاهیم و رویکردهای نقد ادبی عصر نیز آشنا شود؛ به گونه ای که خود بتواند به یاری هنجارهای ناظر بر “بوطیقای نو” به خوانش داستان کوتاه یا رمان بپردازد و شخصاً لذت خوانش متن را تجربه کند. این کتاب به خواننده کمک می کند تا متنی یگانه را گاه با رویکرد “ساختارگرایانه” و همزمان با رویکرد “ساختارشکنانه” مورد مطالعه قرار دهد؛ چنان که رمان خوش ساخت “چراغ ها را من خاموش می کنم” نوشته ی “زویا پیرزاد” با چنین رویکردهایی مورد داوری و ارزیابی قرار گرفته است.

رمان عادت می‌کنیم زویا پیرزاد، یکی از تأثیرگذارترین رمان‌های معاصر ادبیات فارسی است. شخصیت کلیدی و مهم این رمان، زنی به نام آرزو است که در زندگی با سختی‌ها و دغدغه‌های فراوان دست و پنجه نرم می‌کند. زندگی آرزو از نگاه سفر قهرمانی زن، با الگوی مورین مرداک پیوند دارد. این الگو ده مرحلۀ جدایی از زنانگی، همذات‌پنداری با مردان، امتحانات دشوار، آرزوی موهوم موفقیّت، نه گفتن زنانِ قوی، سفر به سرزمین تاریک روح، میل شدید برای پیوند دوباره با زنانگی، شفای شکاف روحی بین دختر و مادر، یافتن مرد مهربان درون و فراسوی دوگانگی را شامل می‌شود. مقالۀ حاضر، رمان عادت می‌کنیم زویا پیرزاد را براساس مراحل مختلف الگوی مرداک بررسی کرده و نشان می‌دهد این الگو برای خوانش رمان‌هایی مناسب است که کهن‌الگوی آتنا غالب بر رفتار، کنش و شخصیت زن ـ قهرمان آن باشد.

یکی از ماندگارترین کهن الگوهای موجود در ادبیات مکتوب و شفاهی، کهن الگوی سفر قهرمان است که جوزف کمبل مبتنی بر آرای یونگ درباره کهن الگوی قهرمان، آن را مطرح کرد. به عقیده کریستوفر وگلر، بسیاری از فیلم ها و داستان های سراسر جهان نیز از این الگوی جهان شمول قصه ها و اسطوره ها برخوردار هستند، به عبارت دیگر، در برخی از داستان ها و فیلم ها و اسطوره ها و قصه ها عناصر ساختاری مشترکی یافت می شود و با تحلیلی جزئی تر می توان مراحل کهن الگوی سفر قهرمان را در این آثار دید. مراحل کهن الگوی سفر قهرمان را در رمان چراغ ها را من خاموش می کنم نیز می توان مشاهده کرد که با کاوش در سازکار درونی این رمان آشکار می شود. شخصیت اصلی این رمان، مانند قهرمانان اساطیری سفری به دنیای درون و ذهن در پیش می گیرد و در پایان با اکسیر آگاهی و شناخت خود، به زندگی زناشویی و روابطش با اطرافیان بازمی گردد. پژوهش حاضر به تحلیل این رمان از این منظر اختصاص دارد.