جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف ما در این پایان‌نامه مقایسه مفهوم اراده از نظر دکارت و اسپینوزا می‌باشد. در این پایان‌نامه سعی خواهیم کرد ابتدا با تحلیل آراء دکارت و اسپینوزا در باب اراده، جایگاه آن را از نظر این دو فیلسوف نشان دهیم و سپس می‌کوشیم تا شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در دیدگاه‌های این دو فیلسوف را درباره پرسش «اراده چیست» روشن نماییم. از نظر دکارت ما دو نوع اندیشه داریم: فاهمه و اراده. قلمرو فاهمه محدود به اشیاست اما اراده به حدی محدود نمی‌شود. هنجارهای الهی و وقوع خطا و اشتباه نیز ناشی از اراده من خواهد بود. در دکارت اراده حتی بر عقل برتری دارد. اما مفهوم اراده که در نزد دکارت اختصاص به خدا و بشر دارد در اسپینوزا گسترش یافته و به اشیا نیز اطلاق می‌گردد. برای اسپینوزا تنها یک جوهر وجود دارد. وی دو صفت فکر و امتداد را به آن نسبت می‌دهد. خدا هر چیزی و همه چیزهاست و نامتناهی است و نمی‌توان همه آنها را شناخت. خدا را تنها از طریق دو صفت اندیشه و بّعد می‌توان شناخت. تمام اجسام، موجودات، افکار، احساسات همه صفات و تجلیات خداست. در این پژوهش سعی بر آن است که با مقایسه دو فیلسوف عقل‌گرا ـ رنه دکارت و باروخ اسپینوزا ـ به درکی از معنای اراده و جایگاه آن در اندیشه این دو فیلسوف نائل شویم و در خلال این مقایسه به بررسی تفاوت‌ها و تشابهات اندیشه‌های آن‌ها خواهیم پرداخت.

پژوهش حاضر درپی تبیین چیستی و چرایی بحث از «فلسفه فعل انسان» و «بهره‌گیری از رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی» است. برمبنای این دو، مسئله نهایی موردبررسی، تبیین نظریه ملاصدرا در باب فلسفه فعل است که مشتمل بر سه سؤال اساسی است؛ بررسی فرایند صدور فعل از انسان و اینکه چه مبادی معرفتی و غیرمعرفتی‌ای در آن فرایند دخیل است؟ این پژوهش از نوع «تحقیقات بنیادی» است که در آن از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است. برمبنای مسائل، این مقاله از سه بخش اصلی تشکیل یافته است: ۱٫ فلسفه فعل؛ ۲٫ رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی در فلسفه؛ ۳٫ فلسفه فعل انسان ازمنظر ملاصدرا برمبنای رویکرد ارائه مدل‌های مفهومی. در شئون گوناگون زندگی انسان، «فعل» جایگاه ویژه‌ای دارد و همین مطلب، ما را به سمت ایجاد مطالعات منسجمی حول «فلسفه فعل» سوق می‌دهد؛ ازسویی، اغماض مطالب فلسفی و از‌سوی‌دیگر، کارآمدی مدل‌های مفهومی در روان‌سازی و شفاف‌سازی مطالب رهنمون‌گر ما در بهره‌گیری از مدل‌های مفهومی در عرصه فلسفه است. برمبنای آثار ملاصدرا، از مراحل صدور فعل، تقریرات مختلفی می‌توان ارائه داد که قابل تبیین اجمالی و تفصیلی هستند. مبادی معرفتی شامل حواس ظاهر، حس مشترک، خیال، وهم، حافظه، متصرفه و قوه عاقله و همچنین مبادی غیرمعرفتی شامل ملکات، خواطر(الهام ملک‌ ـ وسواس شیطان)، گناه، تعصب، عادت و طبیعت است.

بحث درباره اراده و مبدأ بودن آن در افعال انسان از مباحث بسیار مشکل فلسفه در همه نظام های فلسفی بوده و هست. در این نوشته تلاش می شود تا ضمن دفاع از نظریه اراده آزاد، وجوه بنیادین مبدأ بودن آن برای افعال انسان بررسی شود. بدین منظور ابتدا برای تنقیح مقال، بحث کوتاهی درباره افعال ارادی ضروری انجام می شود؛ سپس در باب نسبت اراده و افعال آزاد یا اختیاری انسان بحث خواهد شد؛ و سرانجام ملاحظاتی درباره ملازمات افعال اختیاری بیان می شود.