جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نقد قوهٔ حکم-که به دو بخش زیبایی‌شناسی و غایت‌شناسی، قابل تقسیم است-در «سگانی» (تریلوژیِ) نقدیِ کانت، اثری است که نقش میانجی و پیونددهندهٔ دو اثر دیگر، یعنی نقد عقلِ محض و نقدِ عقلِ عملی را بر عهده دارد و گذار از فلسفهٔ نظری به فلسفهٔ اخلاق را عملی می‌کند. کانت، همان‌گونه که برای عقل محض و عقل عملی اصولی پیشین جستجو می‌کرد، برای قوهٔ حکم نیز، که قوه‌ای است مربوط به احساس لذت و الم، در جستجوی مبانی پیشین برآمد و کوشید فلسفه‌ای پیشین از ذوق برپا کند. مبنا یا اصل بنیادیِ نهفته در شالودهٔ قوهٔ حکم، غایت‌مندی طبیعت است. این غایت‌مندی به دو صورت ممکن است: یا صوری و ذهنی یا واقعی و عینی. حکم به‌غایت‌مندی صورت یک عین بدون آن‌که هیچ غایت معینی برای آن قائل شویم، حکم زیباشناختی است، و اگر غایت معینی برای آن در نظر بگیریم، حکم غایت‌شناختی است. بر همین مبنا، نقد قوهٔ حکم نیز به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود: در بخش اول، فلسفهٔ ذوق (مبحث زیبا و والا)، و در بخش دوم، غایت‌شناسی و غایت‌شناسیِ طبیعت بررسی می‌شود، و بدین‌گونه سرانجام تأمل دربارهٔ زیبایی و نظم، زیباشناسی و غایت‌شناسی، در یک کل واحد، به‌هم پیوند می‌یابد.

غالباً می‌گویند ایمانوئل کانت بزرگ‌ترین فیلسوف از زمان یونان باستان است. مسلماً [فلسفه‌ی] او طی دویست سال گذشته سلطه‌ای تام‌وتمام داشته است، بدین‌معنا که تأثیرش همه‌جا دیده می‌شود، هرچند امروزه اندک‌اند فیلسوفانی که به‌معنای اخص کانتی شمرده شوند. به‌علاوه، این تأثیر بر حوزه‌های مختلف فلسفه از جمله معرفت‌شناسی، متافیزیک، فلسفه‌ی علم، زیباشناسی، اخلاق، سیاست، دین و تاریخ سایه افکنده است. نقد قوه‌ی حکم، که نزدیک اواخر قرن هجدهم و در میانه‌ی دهه‌ی ششم حیات کانت نوشته شده، به‌طرقی مهم و مدون به همه‌ی این موضوعات می‌پردازد. با این همه، این کتاب تا همین اواخر نادیده گرفته می‌شد و حتی در این روزگار نیز که تا حدودی در کانون توجه قرار گرفته غالباً به‌شکل گزینشی خوانده و تدریس می‌شود. این کتاب مقدمه‌ای است بر نقد قوه‌ی حکم، اما برای خوانندگانی نوشته شده که با فلسفه و تاریخ اندیشه‌ها کمابیش آشنایند. هدف همانا شرح کلیت نقد قوه‌ی حکم است، البته شرحی که نه تقلیل‌گرایانه است و نه باب روز و این اثر را، همان‌گونه که هست، در بستر کلیت فلسفه‌ی کانت جای می‌دهد.