جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«فهمِ قرآنِ حکیم» اثر عابدالجابری از مهم‌ترین چهره‌های روشنفکری جهان اسلام است که از شمارِ نومعتزلیان محسوب می‌شود. محمد عابدالجابری (۲۰۱۰- ۱۹۳۶ م) از روشنفکران اهل تسنن و اهل کشور مراکش بود. او در کنار شخصیت‌هایی نظیر نصرحامد ابوزید، حسن حنفی و محمد ارکون، طه حسین، عبدالرحمن بدوی طهطاوی، محمد الطالبی، لیلا احمد، فضل‌الرحمن، محمد شحرور، احمد البغدادی و... از جمله روشنفکران عرب بود که در جرگه به اصطلاح «نومعتزلیان» قرار داشت.

در دوره‌ی معاصر، ظهور برخی عوامل سبب شد نام معتزله بار دیگر بر سر زبان‌ها بیفتد و برخی افراد نظیر محمدعبده به سبب عقل‌گرایی در مواجه با آموزه‌های دینی، با عنوان نومعتزله شناخته شوند. تلاش برای شناخت دقیق جریان نومعتزله، بررسی نسبت آن با معتزله و مطالعه‌ی انتقادی آراء تأویلی آن‌ها در پژوهش حاضر مورد توجه قرار گرفته است. این رساله ضمن معرفی مکتب معتزله، بررسی سیر معتزله‌پژوهی در سده‌ی گذشته، و بررسی نسبت نومعتزله با گفتمان اصلاح‌گرایی پدیدآمده از زمان سیدجمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده؛ اصل وجود مکتب مشخصی با عنوان نومعتزله را مورد تردید قرار داده و با بررسی و تحلیل الگوهای اثرگذار بر چهره‌های شاخص مکتب ادبی که امتداد نومعتزله در عرصه‌ی تفسیر قرآن به شمار می‌روند نشان داده است نظریات مطرح‌شده از سوی این مکتب، ارتباط روشن و مشخصی با اندیشه‌های معتزله ندارد. رویکرد تأویلی معتزله نشان می‌دهد از تأویل برای اثبات توافق میان عقل و نص، در مواردی که ظاهر نص با مبانی عقلی و اصول خمسه‌ی آن‌ها ناسازگار باشد بهره می‌گیرند. آراء تأویلی نومعتزله با محوریت اندیشه‌های نصرحامد ابوزید نشان می‌دهد اندیشه‌های تأویلی او بدون توجه به مبانی عقلی و اصول خمسه‌ی معتزله، تلفیقی کاملاً گزینشی از برخی نظریات کهن اسلامی و نظریات هرمنوتیکی و زبان‌شناسی غربی، برای اثبات تاریخ‌مندی قرآن و زمینه‌سازی برای تطبیق مفاهیم آن با مدرنیته است.