جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب ملاحظاتی است به برخی از دعاوی دکتر سروش در مقاله "بسط تجربه نبوی"

نویسنده زیربناى این «سخن را که وحى تابع پیامبر است نه او تابع وحى‏» را مدل کانتى مى‏داند کانت مى‏گوید ذهن، منفعل و دریافت کننده محض نیست‏بلکه فاعلیت هم دارد و صورى را از خود به مدرکاتش مى‏افزاید و در حقیقت تجربه‏اى محض در کار نیست. با توجه به این ایده به اعتقاد بعضى از متفکرین داخلى موضع‏گیریها و تجارب پیامبر صلى الله علیه و آله با شرایط اجتماعى رابطه دیالوگى داشت. مؤلف پس از تبیین رابطه دیالوگى با نقد این نظریه مى‏نویسد: اسلام پیامى خاص براى جامعه داشت و پیامبر حامل آن پیام بود و مضمون این پیام از پیش تعیین شده بود، شرایط اجتماعى و تاریخى، محتوا و مضمون آن پیام را تغییر نمى‏داند بلکه مواردى پیش مى‏آوردند که پیامبر صلى الله علیه و آله آن پیام را بهتر تفسیر و تبیین مى‏کردند. بحث اساسى و بنیادى‏تر که نسبت‏به کل این مقاله مطرح مى‏شود، از این قرار است که: بطور کلى، سه نظریه اساسى در مورد سرشت وحى در غرب مطرح شده است. یکى از این نظریات که دیدگاه گزاره‏اى درباب وحى است از قرون وسطا در میان متکلمان مسیحى مطرح بوده است. بر طبق این نظریه، وحى مجموعه‏اى از گزاره‏ها است که خدا به پیامبر القاء مى‏کند. دوم، دیدگاه تجربه دینى که بر طبق آن وحى گونه‏اى تجربه دینى است و خدا بر پیامبر وحى کرد به این معنا است که پیامبر خدا را تجربه کرد. این نظریه از زمان شلایرماخر در الهیات پروتستان مطرح بوده است و بالاخره، دیدگاه سوم; یعنى نظریه‏اى که در قرن بیستم مطرح شد دیدگاه افعال گفتارى است. این نظریه را متکلمان و فلاسفه دینى مطرح کرده‏اند که از آثار آستین فیلسوف تحلیلى متاثر بوده‏اند. بر طبق دیدگاه اخیر خدا بر پیامبر وحى کرد. به این معنا که اولا خدا جملاتى معنادار را از زبانى خاص براى پیامبر اظهار کرده است و ثانیا، این جملات مضمونى خاص داشته‏اند; یعنى خدا مضامینى

برخى از روشنفکران دانسته یا ندانسته باورهاى اصیل شیعه را مورد تشکیک و نقد قرار داده و با استفاده از رحمت و رافت‏حکومت علوى در صددند تا در باورهاى جوانان عزیز کشورمان ایجاد سستى و رخوت نمایند. در راستاى این هدف از جمله مسائلى که مورد خدشه قرار گرفته مساله امامت (شان امام، حجیت و عصمت امامان علیهم السلام) است. به همین منظور این نوشتار جهت پاسخ به این گونه سخنان، مطالبى را در باره فلسفه امامت و جایگاه امامان (ع) در مکتب شیعه و بیان دلائل عقلى و نقلى براى اثبات عصمت امامان علیهم السلام بر اساس کتاب، سنت و عقل ارائه مى‏دهد تا از این رهگذر، جایگاه و منزلت امام تبیین شده و جداناپذیرى مقام امامت از عصمت، اثبات گردد.

این نوشتار در پاسخ به کتاب "بسط تجربه نبوی" نگارش یافته طی آن، مقوله نزول وحی ذیل پانزده پرسش و پاسخ نقد و بررسی می‌شود. پرسش‌ها با مضامینی از این قبیل مطرح شده‌اند: "تجربه نبوی"، "تعریف نبوت"، "واکنش بشری پیامبر (ص) نسبت به حوادث"، "ذات اسلام" و "دین به عنوان حادثه‌ای تاریخی". به زعم نگارنده، نویسنده در کتاب "بسط تجزیه نبوی"، "نزول جبرئیل و آوردن وحی را از سوی خداوند، ساخته و پرداخته ذهن پیامبر خدا (ص) می‌داند.

در کتاب حاضر، نگارنده به ‌نقد و بررسي کتاب «بسط تجربه نبوي» از عبدالکريم سروش پرداخته است. با توجه به اينکه وحي در اسلام از جايگاه خاصي برخوردار است؛ زيراساس نبوت و زيربناي اعتقادات مسلمانان و محور اصلي آموزه‏هاي ديني و معارف بلند آسماني است. لذا هر نوع تفسير و توجيه غلط و برخلاف واقع از وحي، سبب انحراف افکار و عقايد مسلمانان و باعث تزلزل در مباني اسلام است و متأسفانه در طول تاريخ، وحي همواره موردتهاجم نااهلان و تفسيرها و توجيه‏هاي غلط و نادرست بوده است. مؤلف با مطالعه دقيق کتاب «بسط تجربه نبوي» و آگاهي به مضمون آن، ايرادهايي به ذهنش آمده که برخي از آن‏ها در اين کتاب ارائه کرده است.

این کتاب ترجمه‌ی خوانش انتقادی دکتر محمد عماره، فیلسوف و دین شناس مصری بر بسط تجربه‌ی نبوی دکتر عبدالکریم سروش است. به گفته‌ی ناقد، سروش در تجربه‌ی نبوی، وام‌دار مدرسه‌ی تأویلی است که در پی تأویل حقایق دینی به مجازهای ناهماهنگ با قواعدد عربی و اسلامی می‌باشد، این مکتب فکری بر این باور است که هر ظاهری، باطنی داشته و هر تنزیلی را تأویلی است و هرگونه معانی یا حقایق بدیهی و ثابت در متون دینی را منکر هستند. از همین خاستگاه نیز سروش خوانشی از ثوابت و حقایق دینی را ارایه می‌کند که هیچ‌یک از جریان‌های مختلف اسلامی تاکنون مدعی آن نشده است...

پژوهشی در نقد و ارزیابی دیدگاه مبتنی بر بشری بودن قرآن و تجربه نبوی است. در این نوشتار ابتدا تحلیلی از وحی و مفهوم نبوت ارایه شده و دیدگاه قرآن در مورد معنای وحی و نبوت ارایه گردیده است. سپس انواع وحی و ویژگی‌های آن بیان شده و عصمت وحی از خطا و اشتباه چه در مرحله صدور، چه در مرحله دریافت و تلقی و چه در مرحله ابلاغ آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و جنبه الهی بودن وحی و غیربشری بودن آن اثبات گردیده است. نویسنده با توجه به شخصیت و مقام علمی پیامبر اسلام(ص) و عصمت ایشان در گرفتن و ابلاغ وحی سعی دارد ادعاهایی صورت گرفته در مورد تجزیه نبوی و غیرالهی بودن وحی و دیدگاه‌های عبدالکریم سروش در مورد این‌که پیامبر اکرم فردی نابغه بوده که وحی از زبان خود جاری شده است را نیز مورد نقد قرار داده و ادعاهای خطای پیامبر اسلام در تلقی و ابلاغ وحی را نیز رد کرده است و این قبیل از ادعاها را تلاشی برای زدودن قدسی بودن وحی و ساحت پیامبر اکرم دانسته است.

نگارنده در کتاب بر آن است نظریه "بسط تجربه نبوی" دکتر سروش را نقد و بررسی کند. به تصریح نگارنده: "بسط تجربه نبوی در حقیقت به تبیین چگونگی پیدایش قرآن کریم به عنوان متن مقدس و وحیانی دین اسلام می‌پردازد... آقای سروش شریعت اسلام (قرآن و سنت حضرت رسول) را محصول دو گونه تجربه درونی و بیرونی پیامبر اکرم (ص) می‌داند که تا پایان عمر آن حضرت در طی فرآیندی تدریجی و متکامل پدیدار گشته است؛ یعنی چنین نبود که خداوند از آغاز مجموعه‌ای مشخص از معارف و احکام را طراحی کرده آن‌ها را یک جا، یا تدریجا، در اختیار پیامبر گذاشته و از او خواسته باشد تا به تدریج و در شرایط خاص به مردم ابلاغ نماید، بلکه تجربه درونی و کشف و شهودهای باطنی پیامبر (س) از یک سو و حوادث و رخدادهای اجتماعی و پرسش‌هایی که مطرح می‌شده و نیازهایی که نمایان می‌گشته، از سوی دیگر، موجب پیداش این مجموعه (کتاب و سنت) شده است. بر این اساس، اگر دوران نبوت پیامبر اکرم (ص) کوتاه‌تر یا بلندتر از دوران کنونی آن می‌بود و حوادث، پرسش‌ها و نیازهایی که در سرزمین عربستان رخ می‌داد، کما و کیفا، متفاوت با آنچه رخ داده است می‌بود، قرآن کریم نیز کما و کیفا با آنچه اکنون هست، متفاوت می‌بود". نگارنده برای نمونه در نقد این نظریه می‌گوید: "... آنچه تاریخی است به زمان تکوین خود اختصاص دارد و بر زمان‌های دیگر قابل انطباق نیست، ولی آنچه ذاتی است ثابت و تغییر ناپذیر است... اگر پیروی از اسلام و پیامبر اکرم (ص) واجب است باید همه احکام اعم از عبادی و غیر عبادی را با تمام ویژگی‌های آنها اجرا کرد...".