جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قلمرو ساختار نظام سیاسی از منظر قرآن کریم از دو زاویه مورد تحلیل قرار می‌گیرد؛ یکی از حیث داخلی که در این باره اقوال اندیشمندان و فق‌های شیعه درباره قلمرو داخلی ساختار نظام سیاسی متفاوت است و از طیف نگاه حداقلی و حداکثری برخوردار است. ازاین‌روی قلمرو حکومت‌های معصومانه عام و مطلق است و حوزه حریم خصوصی را نیز شامل می‌شود؛ اما قلمرو حکومت‌های غیرمعصومانه (ولایت فقیه در عصر غیبت) صرفاً در حوزه عمومی و مسایل سیاسی است؛ و دیگری از حیث قلمرو خارجی، تعیین قلمرو خارجی ساختار نظام سیاسی وابسته به تحلیل درست از اصولی همانند: جهان شمولی اسلام، مسئول‌بودن هر مسلمان نسبت به سرنوشت دیگر مسلمانان و تأثیر نظام سیاسی در سرنوشت انسان و همچنین مفهوم شناسی واژه «ارض» در آیات قرآن است. در این پژوهش با استفاده از روش تفسیر موضوعی استنباطی با استناد به آیات قرآن می‌توان این نتیجه را گرفت که قلمرو خارجی ساختار نظام سیاسی در قرآن به وسعت جهان است؛ زیرا لازمه اجرایی‌شدن احکام دین، حکومت جهانی و جهان شمول بودن قلمرو ساختار نطام سیاسی است؛ البته تا تحقق کامل حکومت جهانی، اختصاص‌دادن سرزمین به ملتی و یا کشوری، در آیات قرآن، دلیل این حقیقت است که قرآن کریم حاکمیت ارضی کشور‌ها را نیز به رسمیت می‌شناسد.

ادموند برک از اندیشمندان غربی است که به دلیل وجود گزاره‌های کاربردشناسانه از دین و فلسفه در اندیشه سیاسی‌اش توجه محققان را برانگیخته، اما فقدان وجود نظریه و دانش نویسه نظام‌یافته، باعث تفاسیر متناقض و مغلوط از اندیشه وی شده است. به دلیل اهمیت نقش دین و فلسفه در مبانی انسان‌شناختی، معرفت‌شناختی و جامعه‌شناختی برک و کارکرد آن در تحولات سیاسی و اندیشه‌ای دو قرن گذشته، نوشتار حاضر با اتخاذ رویکردی کیفی و کاربست روش تحلیل استدلالی، برآیند دین، قانون طبیعت و مشی استدلالی را به عنوان سه رکن بنیادین معرفت‌شناسانه و کاربردشناسانه، در اندیشه برک بررسی کرده و به برخی تناقضات اساسی در این زمینه پاسخ داده است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که برک علی‌رغم اینکه الاهی‌دان نیست، مخالف تفسیر غیروحیانی از دین، فطرت انسان و جامعه انسانی است. همین دیدگاه در مبانی معرفت‌شناختی‌اش نیز جاری است، به نحوی که ادراک او از قانون طبیعت، تکریم حکمت عرفی، اعتقاد به انقیاد حکومت استبدادی از قانون، تأکید پیوسته بر حقوق شهروندی، تمایزگذاری بین کارکردهای عقل عملی و عقل نظری و درک او از انسان اجتماعی نظم‌یافته به سوی خیر عمومی، همگی متأثر از اندیشه الاهیاتی او، به‌ویژه مکتب تومیسم، بوده است. هرچند برک در اندیشه‌اش فاقد نظام استدلال قیاسی استوار و نظریه مانع بود و درکش از دین گاه جزئی و بر پایه مفروضات دینی بوده است تا شناخت او از حقیقت دین، اما همین نگاه یزدانی، در هدف و مشی استدلال سیاسی و نظریه اخلاقی برک نیز به چشم می‌خورد که در نهایت باعث توجه واقع‌گرایانه‌اش به انسان، طبیعت، حقوق، حاکمیت و آزادی در قالب نظم جهان‌شمول الاهی شده است

هدف پژوهش حاضر بررسی شوری از منظر فقه القرآن است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد اصل شورا به عنوان شیوه‌اى در مدیریت جامعه اسلامى، بر پایه مبانى قرآن و سنّت استوار است و با توجه به اینکه قرآن‌ کریم به آن به عنوان ویژگی و شیوه عملکرد مؤمنان (شوری، 38) و نیز به صورت دستورى بر پیامبر(ص) (آل عمران، 159) پرداخته است، و نیز با بررسى نمونه‌هاى عملى در سیره پیامبر اسلام(ص) که در جنگ بدر و اُحد و خندق و همچنین در جریان عهدنامه پیامبر اکرم(ص) با مردم طائف دیده مى‌شود، باید غیرقابل تردید و انکار تلقى گردد. لذا، مشورت به حکم عقل، نیکو و موجب اجتماع آراء و تقویت عقول و سیاسات است، چراکه عقول متعدد از عقل واحد برتر است.

هدف پژوهش حاضر پاسخ به ای سوال اساسی است که چگونه آیت‌الله سیدعلی سیستانی، به عنوان بلندپایه‌‌ترین رهبر شیعی مستقر در عراق، منازعه میان شیعیان و سنیان عراق پس از سال 2003م. را مهار کرد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که آیت‌الله سیستانی با درک اهمیت و حساسیت موضوع شیعه و سنّی و اختلاف‌‌های این دو گروه از آغاز تا امروز، و پیامدهای اختلاف این دو گروه بزرگ بر عراق و منطقه، وحدت ملی و دینی عراقی‌‌ها را خواستار شد. با توجه به جایگاه پذیرفته شده و نفوذ آیت‌الله سیستانی در جامعه عراق و تاکید ایشان بر وحدت‌‌گرایی ملی- دینی و حل مسالمت‌‌آمیز اختلاف‌‌ها، شاهد کاهش حجم منازعات خونین شیعه و سنّی در عراق هستیم. گفتمان وحدت‌‌گرایی ایشان زمینه‌‌های منازعه‌‌آفرین قومی- فرقه‌‌ای را در عراق مهار کرده است.

جریان‌های سلفی تکفیری، نه در قالب جریان فکری و اعتقادی، که در قالب جریان تروریستی بین‌المللی مورد توجه افکار عمومی جهانی قرار گرفته است. این جریان‌ها، که ریشه‌های انحرافی خود را در تاریخ اسلام جست‌وجو می‌کند، با تکفیر ادیان الهی و مذاهب اسلامی، اصل ترور و هراس را جایگزین اصل جهاد کرده و نوعی ایدئولوژی تروریستی از اسلام به افکار عمومی بین‌المللی عرضه نموده است. این جریان‌ها به دلیل ارائه‌ی تصویری غیرواقعی، وهم‌آلود و کاریکاتوری از اسلام اصیل، زمینه‌های تقویت اسلام‌هراسی را در غرب به وجود آورده است. شکل‌گیری و گسترش جریان‌های تکفیری به عواملی چندسویه وابسته است که شناسایی و بررسی آن‌ها نقش مؤثری در جلوگیری از فعالیت‌های این جریان‌ها داشته است. براساس یافته‌های این پژوهش، فقدان حاکمیت نظام‌های مردم‌سالار، تعارض‌های قومی- مذهبی، دخالت عوامل خارجی و حمایت قدرت‌های بزرگ از جریان‌های سلفی تکفیری، از عوامل اصلی شکل‌گیری این جریان‌ها به شمار می‌رود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی و ارزیابی سیاست‌گذاری عمومی در ایران بر مبنای نظریه‌ی حکمرانی خوب است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد نظام جمهوری اسلامی ایران در سیاست‌گذاری عمومی برمبنای شاخصه‌های حکمرانی خوب، چندان موفق نبوده و مشکلاتی در اجرای آن داشته است. در عین‌حال نباید از ظرفیت‌هایی مانند قانون اساسی، چشم‌انداز بیست‌ ساله و حتی برنامه‌های توسعه برای هدایت نظام سیاست‌گذاری به‌ سمت برقراری الگوی حکمرانی خوب غافل شد؛ به‌ویژه آن‌که با ابلاغ سیاست‌های کلی نظام اداری و اقتصاد مقاومتی، رویه‌ها و فرآیندهای استراتژیک و راهبردی در جهت الگوی حکمرانی خوب طراحی شده‌اند.

اندیشمندان ایرانی به فراخور زمانه و زمینه، هر کدام رویکردی متفاوت در برخورد با غرب و مدرنیته برگزیدند. هدف این پژوهش، فهم نگرش شریعتی نسبت به غرب و مدرنیته بوده و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی و با استناد به آثار ایشان و بر اساس چارچوب نظری مکتب فرانکفورت به دنبال دست­یابی به این هدف و پاسخ­گویی به این سؤال است که موضع و دیدگاه شریعتی نسبت به چیستی غرب و مدرنیته چیست؟ به نظر می­رسد ایشان با نگاهی گزینشی و انتقادی به چیستی غرب و مدرنیته، بر لزوم استفاده‌ی صحیح از مدرنیته و حفظ هویت در برابر چیستی غرب اصرار می‌‌ورزید. بنا بر شواهد، نگرش شریعتی به چیستی غرب از منظر تمدن و استعمار است. وی به جنبه‌های مثبت و علمی تمدن غرب، به دلیل تناسب با جوامع جهان‌ سوم تمایل نشان می‌داد، و به استعمار از آن‌ جهت که از خود بیگانگی را بر جوامع جهان ‌سوم تحمیل می‌کرد، نگاه منتقدانه‌ای داشت. زاویه‌ی دید او به مدرنیته نیز، به دو وجه تمدن و تجدد تقسیم می‌شود. وی علی‌رغم آن‌که تمدن را امری مثبت می‌دانست، بر تجددی هجوم می‌برد که ما را مقلّد و مصرف‌زده می‌کرد.

شناخت عمیق طالقانى از استبداد باعث شد که ایشان در سیر تکاملى نظریه حکومتى خود، مدل شوراها را به منظور تأمین حقوق مردم و مشارکت سیاسى آنها ارائه دهد. مبانى دینى مدل ایشان در شوراها ـ اعم از شوراى روستاها، استان‏ها و مجلس شوراى اسلامى ـ آیات قرآن و سیره نبوى و علوى است که به مردم حق مى ‏دهد با حضور در شوراها به اهداف متعالى انسانى و اجتماعى برسند. طالقانى در مقایسه میان مدل شوراها و مدل پارلمان، معتقد است در پارلمان حکومت به دست گروه‏ هاى قدرتمند است، در حالى که شوراها حضور عامه مردم و مشارکت آنان در قدرت سیاسى را تضمین مى ‏کند.

هدف پژوهش حاضر تبیین مبانی و اصول حاکم بر تربیت سیاسی در جهت حفظ و حراست از نظام سیاسی و به منظور برقرای و تداوم صلح و امنیت در اندیشه شیعه اثنی عشری و بررسی اندیشه توماس هابز در این زمینه بود. در این راستا و با روش توصیفی – تحلیلی، مبانی شناخت و باور شامل عقل، وحی، تقوا و خویشتن‌داری و ایمان؛ مبانی هستی‌شناختی، منبع انسان‌شناختی، اصول تربیت سیاسی شامل اصل توحید محوری، عبودیت و ولایت‌محوری، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، در فرایند تربیت سیاسی، فرد از منظر دینی می‌آموزد که ضمن شناخت محیط پیرامون، آن را بررسی، سپس براساس آموزه‌های دینی آن را تجزیه و تحلیل و در مرحلة بعد موضع دین‌مدارانه إتخاذ نماید. معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، انسان‌شناختی، سه مبنای محوری در جریان تربیت سیاسی است که مباحث تئوریک این فرایند را فراهم کرده و به تبع آن اصل توحید محوری، عبودیت و ولایت محوری، مسئولیت‌پذیری را تقویت و وظایف و تکالیف شهروندان را در قبال جامعه، مبتنی بر دین و دینداری تنظیم می‎‌کند. در اندیشه‌های غربی به ویژه در اندیشه هابز تربیت سیاسی به دنبال حفظ وضع سیاسی موجود، اعمال کنترل اجتماعی و سیاسی از طریق یادآوری ترس و وحشت در وضع طبیعی بر نسل نو و تلاش در جهت تربیت افرادی مرید، هوادار و وفادار به دولت مطلقه است. در اندیشۀ شیعی، تربیت سیاسی درپی تحقق اهدافی نظیر ‌ترتیب شهروندان مستقل و نقاد، تربیت افرادی تأثیرگذار و مشارکت‌جو در مسائل سیاسی و اجتماعی، ایجاد احساس مسئولیت به سرنوشت نظام سیاسی حاکم و نیز احساس مسئولیت نسبت به خویش، افراد جامعه و کل بشریت است.