جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نگاه روشنفکران و نواندیشان دینی وضعیت زنان یکی از مهمترین شاخص‌های بسط مدرنیته و معیاری برای رشد و توسعه‌ی هرکشور است. آنان کارایی دین را نه با میزان گسترش حوزه جغرافیایی و یا شمار هواداران آن بلکه با " التزام و پایبندی آن در برابر حیات انسان ها و کارایی آن در تغییر زندگی " دینداران می‌سنجند. و تلاش می‌کند با "باز اندیشی" در دین تفسیری قابل قبول و متناسب با پرسش‌های تازه‌ی روزگار ارائه دهند. از نظر آنان بخش عمده‌ی مباحث مربوط به زنان در این متون انعکاس معیشت و فرهنگ زمان نزول وحی است. و عقاید و احکام سنتی موجود در ادیان که ذاتا تاریخی و زمانی‌ا‌ند اجازه نمی‌دهد چهره "حقیقت پیام ادیان" در عصر ما آشکارا دیده شود. در حالی که آن حقیقت دائما باید "بازخوانی" و "بازسازی" شود تا برای سایر زمان‌ها نیز قابل بهره‌وری باشد. در واقع چون دین اسلام، ظهور پیامبر و کتاب او را یک پدیده‌ی تاریخی می‌دانند معتقدند روش صحیح در فهم این متن نگریستن به آن از زاویه‌ی "ارتباط با واقع" است. یعنی برای فهم قرآن باید به سراغ واقع و فرهنگ روزگار نزول قرآن رفت و به نقش فرهنگ عصر نزول قرآن در تکوین آن توجه کرد. با این روش خواننده‌ی متن "به جای پرداختن به امور مطلق و غیر عینی به سراغ حقایق محسوس و عینی می‌رود". آنان معتقدند اگر با دیدی پدیدار شناسانه و تاریخی به کتاب و سنت مراجعه کنیم و بیاندیشیم در آن شرایط تاریخی و اجتماعی مشخص، پیامبر قصد انجام چه اصلاحاتی داشت و اگر در زمانه‌ی ما، به پیامبری برانگیخته می‌شد چه می‌گفت، درخواهیم یافت آن میزان اصلاحات و تغییراتی که ایشان ایجاد کرد نهایت تغییرات ممکن نبود بلکه اشکال گوناگون نابرابری‌های دیگری نیز که در طول تاریخ بر زنان تحمیل می‌شود باید برطرف شود. و به پیام کلی متن یعنی "عدالت" باید روی آورد. امری که خدا خود نیز به برپایی آن توسط مردم امرکرده است.

در این پژوهش با روش توصیفی -تحلیلی به آن بخش از هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی افلاطون پرداخته می‌شود که مرتبط با نظریه سیاسی وی می‌باشد و در نظریه سیاسی او تأثیرگذار است. اهمیت عقلانیت در منظومه معرفتی افلاطون، خود به خاطر این است که حقایق، یعنی مثل و ایده‌ها راتنها از طریق عقل می‌توان استنباط کرد.و لذا، همان گونه که مثل و ایده‌ها، در قلب نظریه هستی‌شناسی و نیز کانون اصلی فلسفه افلاطون جای دارند، بر همان سیاق‌، معرفت عقلی در کانون منظومه معرفتی جای می‌گیرد که به سیاست افلاطون وجهه‌ای کاملا ایده محور و عقل محور می‌بخشد بدینسان در شهر و اجتماع، باید کسی را حاکم قرار داد که او نیز قدرت درک حقایق مطلق یعنی مثل را داشته باشد.عقل می‌تواند به تحقق اعتدال در نفس انسانی کمک کند و در مدینه فاضله این فیلسوف پادشاه است که می‌تواند مصلحت و عدالت را شناخته و آن را در جامعه محقق سازد.از نظر افلاطون، تنها فیلسوفان هستند که بر اساس معرفت به حقیقت‌، می‌توانند، نقش وحدت بخش و هماهنگ کننده را در مدینه فاضله به عهده داشته و همین‌طور گسترش دهنده فضیلت، یعنی آگاهی به حقایق (مثل)‌، در میان شهروندان جامعه و زمینه سازی برای رسیدن به خیر اعلی، یعنی مثال خیر و نیکی برای همه شهروندان در جامعه را فراهم سازند.

سؤال اصلی تحقیق حاضر این است که آیات قرآن چه رابطه و تعاملی را بین ایمان و عمل صالح ترسیم می‌کند؟ این نوشتار سعی دارد با تحلیل آیات ناظر به ایمان و عمل صالح، دیدگاه قرآن در خصوص رابطه و تأثیر متقابل آن‌ها را ارائه نماید. در این تحقیق با بررسی آیات متعدد و اشاره به دو دیدگاه مهم دست یافتیم؛ ایمان از نگاه قرآن، عمل ارادی و تصدیق و گرایش قلبی است که بر اساس عقل عملی به خدا، نبوت، معاد و دیگر اصول اعتقادی تعلق می‌گیرد. این گرایش مغایر با علم، ولی متوقف بر آن است که پس از معرفت لازم نسبت به متعلقات ایمان که مصداق عقل نظری است، تحقق می‌یابد. عمل صالح رفتاری است که علاوه بر صورت زیبا، سیرت نیکو و حسن فاعلی نیز لازم دارد. اساس سیرت نیکو، ایمان و انگیزه الهی است. تنها چنین عملی از نظر قرآن مستحق پاداش الهی است. عمل صالح از نگاه قرآن در حقیقت ایمان دخالت ندارد، ولی ایمان عامل اصلی عمل صالح و شرط قبولی آن می‌باشد. از سوی دیگر عمل صالح نه تنها در مقام اثبات نشانه ایمان است، بلکه در مقام ثبوت باعث افزایش و کمال ایمان است.

دربارة اهداف قیام امام حسین، نظرات گوناگونی مانند امر به معروف و نهی از منکر، احقاق حق و ابطال باطل، برپایی عدالت، احیای سنت و اماته بدعت، تشکیل حکومت و شهادت اظهار شده است در این میان، دو دیدگاه شهادت سیاسی، اجتماعی و تشکیل حکومت از دیدگاه‌های دیگر مشهورتر است، تا بدانجا که به مثابة دو گفتمان رایج در بیان اهداف قیام امام حسین7 شناخته شده‌اند. در این نوشتار، این دو گفتمان با روش تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و با درنظر داشت پیامدهای کلامی آن‌ها، این نتیجه به دست آمده است که هیچ یک از این دو، هدف قیام امام حسین7 نمی‌باشند، بلکه تشکیل حکومت و شهادت، راهبردهای امام حسین7 برای نیل به هدف کلی انجام وظیفه امامت و هدایت جامعه بود، که این هدفِ کلی، بستر تحقق تمام اهداف جزئی دیگر بوده است.

حکمت خالده جایگاهی پررنگ در سنّت‌گرایی دارد و درک درست آن، وابسته به درک دقیق سنّت‌گرایی است. سنّت‌گرایی به‌عنوان جریانی پویا در دنیای مدرن غربی، برداشتی متفاوت از سنّت ارائه می‌نماید و در بستری نو به ایضاح مفهوم سنّت می‌پردازد. در این میان، حکمت خالده، به‌عنوان محوری‌ترین مؤلفه در قوام سنّت‌گرایی، از ارزش ذاتی و معرفت‌شناسی ویژه‌ای برخوردار است. پرداختن به ابعاد معرفتی و همچنین ارتباط آن با دین و متافیزیک، جز در بستر درک مضامین اصلی این مکتب، ممکن نیست. در این نوشتار با تکیه‌ بر آراء سنّت‌گرایان و شارحان معاصر آن، به‌موازات ارجاع به سیر تاریخی این مفهوم، به خوانش جدید آن‌ها از سنّت می‌پردازیم و از این مسیر، زمینۀ درک روشن‌تری از مفهوم محوری حکمت خالده و ابعاد معرفتی و نسبت آن با سنّت، دین و متافیزیک را فراهم می‌کنیم.

رابطه ایمان و عمل صالح، دخالت عمل صالح در ایمان، ملازم بودن و تأثیر متقابل آن دو از دیدگاه قرآن و عهد جدید، موضوع اصلی است که پژوهش حاضر سعی دارد تا به صورت تطبیقی و با روش کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی آن‌‌‌‌‌‌ را مورد مداقه قرار دهد. یافته‌های پژوهش 1-از نگاه قرآن و عهد جدید، ایمان، اعتقاد به خدا و اصول دین برخاسته از یقین و معرفتی است که آرامش قلبی و انجام کار‌های شایسته را در پی دارد؛ با این تفاوت که در بخش‌هایی از عهد جدید بیاناتی ناظر به الوهیت مسیح و روح‌القدس که پایه آموزه تثلیث است، دیده می‌شود و از پیامبر اسلام (ص) و لزوم ایمان به ایشان، بیان روشنی وجود ندارد؛ درحالی که قرآن با رد آموزه تثلیث، بشارت انبیاء سلف، تورات و انجیل به آمدن پیامبر اسلام (ص) و ضرورت گرویدن به او را، با صراحت بیان کرده است. 2-وجدان اخلاقی، فضائل انسانی و احکام الهی در عهد جدید، متناظر با عقل، فطرت و وحی در قرآن، به عنوان معیار‌های تشخیص عمل صالح در دو کتاب مقدس، تقریباً الگو‌های واحدی را نشان می‌دهد. مهمترین عرصه اختلاف، مربوط به مصادیق عمل صالح، به خصوص درحوزه اعمال عبادی، سیاسی و اجتماعی است. 3-بخش‌هایی از اناجیل و نامه‌های رسولان، بر ارتباط ناگسستنی ایمان و کردار شایسته تأکید داشته و عمل صالح را میوه شیرین ایمان و نشانه حیات و موجب کمال آن خوانده است. اما بخش دوم مانند نامه‌های پولس، در اختلاف آشکار با دسته نخست، ایمان را به تنهایی برای نجات‌بخشی و دادگری کافی می‌داند؛ درحالی که آیات قرآن بدون هیچ اختلافی عمل صالح را ثمره ایمان دانسته و گوهر ایمان با تابش عمل صالح را برای رستگاری مورد تأکید قرار داده است. پیشنهاد می‌شود برای تسهیل و تقویت پژوهش‌های تطبیقی بین قرآن و متون اسلامی و کتب مقدس دیگر ادیان به خصوص مسیحیت، نهاد یا گروهی در جامعه المصطفی تشکیل شود تا منابع و متون دست اول و معتبر، پژوهشهای انجام شده و بانکهای اطلاعات در این زمینه و اساتید و متخصصان این عرصه را به محققان علاقمند به مطالعات تطبیقی بین ادیان معرفی نمایند.

سوال اصلی اکثر اذهان خداپرست در تمامی ادیان، میزان به‌کارگیری خرد و عقل بشری در هنگام مواجهه با ایمانی است که خداوند در انسان‌ها به ودیعه نهاده است. پاسخ به این پرسش مکاتب فکری و عقیدتی بسیار و هم‌چنین چالش‌های فراوانی را در انسان‌ها شکل داده است. دین اسلام و مکتب شیعه با یادآوری و سفارش‌های فراوان به تفکر و تدبر در آیات و نشانه‌های الهی چه در آیات قرآن کریم و چه درر وایات، جایگاه خود را در این نزاع به خوبی مشخص کرده است و عقل‌گرایی مورد نظر خود را به نحو اعتدال تعریف کرده است به نحوی که از هرگونه افراط و تفریط دوری گزیند. این رساله در صدد است با تدبر دقیق در روایات معصومین مندرج در باب عقل و جهل کتاب شریف اصول کافی به عنوان مهمترین منبع روایی شیعی و بررسی مؤلفه های عقل گرایی؛ نحوه اعتدالی عقل‌گرایی مورد نظر خود را اثبات نموده و با بررسی روایات مربوط به ایمان و تعریف دقیق‌تری که از عقل و ایمان به دست دهد به این تقابل صورت دیگری داده و نشان دهد که برای شیعه در آغاز نیز تقابلی مطرح نبوده که به دنبال رفع آن باشد.به‌عنوان نتیجه این رساله اثبات می‌کند که با تعریف دقیق می‌توان با مکاتب بسیاری که بر اثر افراط و تفریط در به‌کارگیری عقل به وجود آمده اند برخورد کرده و اصل وجود این مکاتب را زیر سوال برد.

موضوع کارکرد «عقل و دین در زندگی بشر و نسبت میان آن دو» از بحث‌های ضروری جامعه بشری است.‌ آنچه در این رساله به بررسی آن پرداخته می‌شود کارکرد عقل و دین در زندگی بشر و نسبت میان آن دو از دیدگاه ملاصدراست تا بدین ترتیب مشخص گردد که علاوه بر عقل، دین و آموزه‌های وحیانی نیز در عرصه‌های مختلف زندگی انسان اعم از دنیوی و اخروی تأثیرگذار است. در این راستا با استناد به آثار ملاصدرا و سپس تحلیل عقلی به تبیین و بررسی موضوع پرداختیم. با توجه به تصریحاتی که از عبارات ملاصدرا در باب هماهنگی عقل و دین موجود است و با توجه به روش فلسفی وی که سعی در تلفیق سه منبع معرفتی در فهم حقایق دارد، باید اذعان کرد که رابطه عقل و دین از نظر وی یک رابطه تعاملی و از نوع مکملیّت است.